الکافی (سادس عشر مجلدا)

معرفی کتاب

کتاب کافی یکی از مهمترین کتابهای حدیثی و نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است که توسط ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی (م 329 ق) نوشته شده است. کلینی که از برجسته ترین محدثان جهان اسلام اعم از شیعه و سنی به شمار می رود و لقب ثقه الاسلام گرفته است؛ برای تدوین و تالیف این کتاب ارزشمند و معتبر به شهرها و روستاهای مختلف مناطق جهان اسلام مثل خراسان، ایران، شام، عراق و عربستان مسافرت کرده و با دست یابی به کتابهای تالیف شده توسط شاگردان اهل بیت (علیهم السلام) ـ که به اصول اربع مایه شهرت داشتند ـ به فراگیری حدیث و معارف اهل بیت (علیهم السلام) پرداخت. و این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همه زمینه های اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تفسیرو تاریخ، روایات معتبر را جمع کرده است. به طوری که تعداد روایات آن برابر و بلکه بیش از همه روایات صحاح ستهاست. کلینی کتاب خود را در سه بخش عمده مرتب کرده است: اصول دین«اصول کافی»، فروع دین«فروع کافی»، متفرقه که با عنوان «روضه کافی» شناخته شده است.
کلینی این کتاب را در پاسخ به درخواست برخی از شیعیان تدوین کرد که به علت تعدد و اختلاف روایتها نمی توانستند مسایل و حقایق اسلامی را به طور دقیق و حقیقی تشیخص دهند. بنابر این این کتاب را با هدف گردآوری همه فنون دانش های دین تالیف کرد تا عمل به دستورات اهل بیت(علیهم السلام) بر اساس آن برای شیعیان آسان گردد. و به دلیل همین جامعیت، نام آن را کافی نهاد؛ یعنی کفایت کننده از کتب دیگر.
مباحث و مطالب ابواب کتاب به ترتیب زیر است:
کلینی هر مبحث کلی را با نام «کتاب» آورده و در هر یک از این کتابها چند عنوان مرتبط با موضوع به نام «باب» ذکر کرده است. او در ذیل همه ابواب کافی حدود شانزده هزار حدیثاز چهارده معصوم (علیه السلام) ذکر کرده که همه آنها را به طور مسند آورده است.
اصول کافی، به ترتیب کتابهای زیر را در بردارد :
1ـ «کتاب العقل و الجهل»؛ 2ـ «کتاب فضل العلم» که بیست و دو باب دارد؛ 3ـ «کتاب التوحید» که چهل باب از مسایل مهم عقیدتی را در بردارد؛ 4ـ «کتاب الحجه» که حدود یکصد و سی باب درباره مسایل مختلف امامت و ولایت را در ذیل آن آورده و در پایان آن نیز بیست باب درباره تاریخ زندگانی ایمه «علیهم السلام» با عنوان «ابواب التاریخ» گرد آورده است؛ 5ـ «کتاب الایمان و الکفر» که حدود دویست و بیست باب درباره مسایل مختلف ایمان، اخلاق، تزکیه نفس و سیر و سلوک الی الله در ذیل آن منعقد ساخته است؛ 6ـ «کتاب الدعاء» که حدود شصت باب در زمینه ها و ابعاد مختلف دعا در آن آورده است؛ 7ـ «کتاب فضل القرآن» که سیزده باب درباره فضل قرایت قرآن و مسایل مربوط به آن ذکر کرده است؛ 8ـ کتاب العشره (المعاشره) که حدود سی باب درباره مسایل مختلف آداب معاشرت و حقوق اجتماعی مسلمانان و سایر انسانها در آن آورده است.
«فروع کافی» نیز بیست و شش کتاب در همه ابواب فقهی از طهارت تا دیات را در بردارد که بخش عمده کتاب یعنی پنج جلد را شامل می شود.
روضه کافی که شامل مواعظ، خطبه ها، تاریخ و احادیث متفرقه در زمینه های مختلف است و نزدیک به ششصد (دقیقا 586) حدیث را در آن آورده است. در مجموع، کتاب کافی سی و چهار کتاب و سیصد و بیست و شش باب را در بردارد . این کتاب از همان زمان تالیف مورد توجه و عنایت دانشمندان و محدثان جهان اسلام بویژه علمای تشیع بوده و در طول تاریخ همواره توسط بزرگان دانش و معرفت مورد تدریس و تحقیق قرار گرفته است.
شرح های فراوان، تعلیقه و حواشی زیادی بر این کتاب نوشته شده است که مهمترین آنها عبارتند از:
1ـ جامع الاحادیث و الاقوال نوشته شیخ قاسم بن محمد الوندی (م1100 ق).
2ـ الدر المنظوم من کلام المعصوم که توسط شیخ علی بن محمد بن حسن بن زین الدین از نواده های شهید ثانی(م1104 ق) نوشته شده است.
3ـ مرآه العقول فی شرح اخبار الرسول نوشته علامه محمد باقر مجلسی.
4ـ الوافی که توسط فیض کاشانی نگاشته شده است .
5ـ شرح ملاصدرا (صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی) که بر بخشی از اصول کافی نوشته است.
6ـ شرح مولی صالح مازندرانی که بر اصول و روضه کافی نوشته است.
کتابهای فراوانی پیرامون کافی نوشته شده است که توضیحات و توصیف های کامل آن کتابها در ذیل مجموعه ای با نام آثار گنگره شیخ کلینی توسط دار الحدیث چاپ شده است.
روایات ضعاف نیز در کافی یافت می شود و باید در هر مورد به اسناد روایت مراجعه کرد.
کتاب با عنوان الکافی غیر از کتاب کلینی توسط برخی دیگر از دانشمندان شیعه و سنی نیز نوشته شده است که نباید با این کتاب اشتباه شود.
برخی از این کتابها عبارتند از:
1ـ الکافی فی الفقه که توسط ابو صلاح حلبی از بزرگان شیعهدر قرن چهارم و پنجم در فقه اهل بیت (علیهم السلام) نگاشته شده است.
2ـ الکافی فی فقه المالکی نوشته ابن عبد البر.
3ـ الکافی فی فقه الحنبلی.
البته این کتاب توسط برخی از جاهلان و متعصبان وهابیت مورد طعن و تحریف قرار گرفته است و بررسی های عوامانه و غیر عالمانه درباره آن بر نا آگاهان جهان اسلام ارایه کرده اند. در حالی که بزرگان اهل سنت مثل ابن اثیر، سمعانی، خطیب بغدادی، ابن عساکر، ابن حجر عسقلانی و ذهبی که بررسی های عالمانه و تحقیقات تقریبا روشمند و اصولی درباره شخصیتها و کتابها به انجام رسانده اند جایگاه و ارزش والای این کتاب و نویسنده آن را مورد اذعان قرار داده و غیر قابل انکار معرفی کرده اند.
این کتاب بارها در کشورهای اسلامی مثل لبنان، عراق و ایران به چاپ رسیده است و امروزه در همه مراکز علمی و کتابخانه های سنتی و دیجیتال ( و حتی نرم افزارها ) وجود دارد.
بعلاوه به دلیل اهمیت ویژه ای که کتاب کافی در بین مسلمانان دارد، به زبانهای مختلف زنده دنیا مثل فارسی، انگلیسی و اسپانیایی، ترجمه شده است.