العده فی اصول الفقه

معرفی کتاب

ابو جعفر محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طائفه برجسته ترین علمای شیعه امامیه بشمار می رود. بزرگ دانشمندی که در فضیلت، دانش، شرافت وکثرت تالیفات کسی به مرتبت علمی او نرسیده است.
مهمترین تالیفات این فقیه ارجمند کتاب ماندگار "العده فی اصول الفقه " است که در این زمینه از جمله شگفت انگیزترین تالیفات، و ازنخستین آثار شیعه امامیه در باب اصول فقه بشمار می رود.

این کتاب از بهترین کتاب ها در علم اصول است و به وسیله یکی از برجسته ترین چهره های فقهای شیعه در قرن پنجم نوشته شده است.
نگارش این کتاب موجب دگرگونی و پیشرفت فراوان علم اصول گردید و می توان گفت این کتاب در نوع خود بی نظیر است و قبل از آن، هیچ کتابی این گونه به بسط و گسترش و تحقیق در مباحث علم اصول نپرداخته است.

این کتاب که با دقتی بی نظیر مباحث و مسائل علم اصول را بررسی کرده، شامل تمام مباحث علم اصول است.
شیخ طوسی در این کتاب به بررسی نظریات اصولی فقهای شیعه و سنی پرداخته و با ژرف نگری و مهارت خاصی به بررسی آنها و مناقشه در آرائی که مخالف با دیدگاه عمیق اصولی خویش می باشد، پرداخته است.
مطرح کردن نظریاتی نو و ابتکاری در این کتاب، تحول و دگرگونی عظیمی را در این علم بوجود آورده است.

نظریات شیخ طوسی در این کتاب تا قرن ها جایگاه خاصی را میان شیعه به خود اختصاص داده بود. از جمله، نظریه ایشان درباره خبر واحد ، تعریف علم ، مفهوم ظن ، اماره ، حسن و قبح ، انواع اوامر ، بحث های مربوط به عام و خاص و ده ها موضوع دیگر که توسط فقهای شیعه پذیرفته شده است.

این کتاب؛ شامل 12 باب است و هر باب با توجه به وسعت بحث دارای فصل هایی می باشد.
در باب اول از ماهیت اصول فقه و مباحث الفاظ بحث شده،در باب دوم از تعریف خبر و اقسام آن و خبر واحد و وجوب عمل به آن و...
گسترده ترین ابواب این کتاب باب پنجم است، که در ضمن 22 فصل به مباحث عام و خاص پرداخته است.
مطالعه این باب و بحث های دقیق آن، روشن می کند شیخ طوسی حقیقتا دانشمندی ارزشمند و عالمی بزرگ و آشنا به راه و روش دانشمندان علم اصول و شیوه استدلال و مناقشه با آنهاست.

شیخ در آغاز هر فصل نظریات فقهای اصولی شیعه و سنی را مطرح کرده و با امانتی خاص بدون آن که چیزی بر آن بیفزاید یا از آن بکاهد به نقل آنها می پردازد.
سپس به جواب استدلال ها و ادله پرداخته و با استدلال به قرآن و سنت و قواعد زبان عربی و دلیل عقل ، آنها را رد کرده و دیدگاه خویش را اثبات می کند.
شیخ در این کتاب نظریات شیخ مفید را آورده و او برای آراء سید مرتضی نیز، ارزش خاصی قائل است که بخش های فراوانی از کتاب « الذریعة » را بدون آن که عبارت آن را تغییر دهد در این کتاب نقل کرده است.

شیخ طوسی در این کتاب به نقل و بررسی نظریات اصولی علمای اهل تسنن نیز پرداخته است، مانند: ابو حنیفه ، شافعی ، داود بن علی ظاهری ، مالک بن انس ، ابوالحسن کرخی ، محمد بن حسن شیبانی ، ابوعبدالله بصری ، قاضی عبدالجبار ، ابوعلی جبائی ، ابوهاشم جبائی ، ابوالقاسم بلخی ، ابوالعباس بن شریج و...