تفاسیر صوفیانه قرآن از سده چهارم تا نهم

معرفی کتاب

در کتابخانۀ مطالعات اسلامی در غرب آثاری به طور خاص به تفسیر قرآن صوفیان اختصاص داده شده است. این کتاب نخستین پژوهش جامع دربارۀ سهم صوفیان در تفسیر قرآن از میان انبوه پژوهش های قرآنی در غرب است. اصل انگلیسی کتاب در سال 2006 توسط انتشارات راتلج منتشر شده است. نویسندۀ کتاب استاد مطالعات اسلامی در کالج سارا لارنس واقع در ایالت نیویورک است.

هدف نویسنده از تألیف کتاب نشان دادن سهم منحصربه فرد صوفیان در تفاسیر قرآن در دورۀ اسلام کلاسیک (سده های چهارم تا نهم هجری) و بررسی این نکته است که میراث تفسیری چگونه در میان بحث های ادبی و کلامی و اخلاقی این دوره جای گرفته اند. آنچه خواننده از مطالعۀ فصول کتاب به دست می آورد، این است که گرایش های فکری مفسران صوفی معنای باطنی قرآن را ارتقا بخشیده است.

تفسیر صوفیانه دارای چند پیش فرض اصلی است: اینکه قرآن سطوح معنایی متعددی دارد، اینکه انسان توانایی پرده برداری از این معانی را دارد و اینکه تفسیر امری پایان ناپذیر است. صوفیان مسئلۀ تفسیر نامحدود را هم مسئله ای معنوی و هم سیاسی دانسته اند، به این معنا که خطری بنیادین برای نفس فناپذیر شخص دارد و نیز متضمن خطری نزدیک تر در همین دنیا از جانب سایر مسلمانانی است که تفاسیر صوفیه را نوعی تحریف معنای صحیح متن قرآن می دانند.

نویسنده در این کتاب نگاهی به میراث تفسیری صوفیه در سده های چهارم تا نهم دارد و به اقوال و آثار صوفیان بزرگی پرداخته است. بخش اول کتاب به بررسی پیش فرض های هرمنوتیکی صوفیه اختصاص دارد و بخش دوم مقایسه ای تحلیلی است میان روش های مفسران صوفی ذیل داستان موسی و خضر، سرگذشت مریم و آیۀ نور. بخش نشان می دهد که تفاسیر صوفیانه با اینکه اغلب تمثیلی دانسته شده اند، در تاریخ اندیشۀ اسلامی بیشتر به سبب رهیافت ها و مضامین فلسفی، ادبی و اخلاقی شان محل توجه بوده اند.

محتوای اصلی این کتاب را می توان با مطالعات دربارۀ تفاسیر متون مقدس در دیگر ادیان و نیز نظریه های هرمنوتیکی و ادبی معاصر دربارۀ تفسیر متون مقایسه کرد. با این حال به سبب تمرکز بر پیچیدگی بحث های اسلام سنتی و تصوف دربارۀ تفسیر قرآن، این مقایسه ها در این کتاب نادیده گرفته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: مبانی و روش تفسیر
1. قرآن اقیانوسی شامل تمام معارف
2. متن قرآن و ابهام در معنا: آیۀ هفتم آل عمران
3. کشف معنا: معرفت و ریاضت معنوی
4. روش های تفسیر
5. انتقاد و دفاع از تفسیر صوفیانۀ قرآن

بخش دوم: تفسیر
6. مفسران صوفی قرآن
7. داستان موسی و خضر
8. سرگذشت مریم
9. آیۀ نور

نتیجه گیری

پیوست: مفسران قرآن