رخصت مرشد: اردبیل

معرفی کتاب

حکایت و روایت از پهلوانی های و دلاوری های پهلوانان ایران زمین، بخشی از تاریخ شفاهی مردمان سرزمین ماست. سال های سال مردمان ایران با حضور در قهوه خانه ها و یا مراکز تجمع مردم، پای نقل و صحبت مرشد هایی می نشسته اند که پهلوانی های ایرانیان را از دل قصه ها و افسانه های کهن ایران استخراج کرده و پس از تصویر آنها در قالب نقاشی به روی پرده های بزرگ، به نقل سینه به سینه آنها برای مردم پرداخته اند.

قصه های پهلوانی در ایران اما تنها در نقل پرده ها و افسانه ها و حکایت های پهلوانی کهن خلاصه نشده است که در بسیاری از حکایات روزمره زندگی مردم نیز ریشه دارد. به عبارت دیگر ایرانیان در گذر زمان افسانه هایشان را با زندگی روزمره خود پیوند زده و سعی کرده اند پهلوان های افسانه ای خود را در قامت مردانی از روزگاران معاصر کشف و پیدا کنند. از گذر این تلاش است که بسیاری از پهلوانی ها و جوانمردی های قصه ها و افسانه ها را در قهرمانان سرزمین خود کشف و بازآفرینی می کنند.

مجموعه نه جلدی رخصت مرشد، قصه های پهلوانی نوشته خسرو آقایاری نیز با همین هدف و برای بازخوانی حکایت هایی از زندگی پهلوانان ایرانی تألیف شده است.آقایاری در نخستین جلد از این مجموعه به سراغ پهلوانانی از شهر اردبیل رفته است و هفت حکایت از هفت پهلوان این خطه را روایت کرده است.حکایت های او در این کتاب از دل منابع حقیقی و بر اساس قصه هایی سینه به سینه روایت شده، انتخاب شده است و به زبانی ساده در این کتاب آمده است.

آقایاری در این مجموعه زبان روایی حکایت را در داستان های خود هرگز از یاد نمی برد. روایت هایی او حتی به روی صفحات کاغذ نیز همان شیوایی و روانی و تعلیق بیان شفاهی این حکایت ها را داراست. شیوه روایت آنها به شکلی است که سنت های قصه گویی ایرانی را حفظ کرده و درعین حال ادبیاتی را برای بیان اتخاذ می کند که جان مایه آن استفاده از کلماتی است که در لفظ و بیان امروزه ما بسیار به کار می رود و به هیچ روی برای مخاطب غریبه نیست.

قصه های این کتاب به ترتیب شرحی است از پهلوانی های پهلوان بایرامعلی ذبیحی، عبدالحسین روح نواز، محمدحسین بهبودی، فرض علی دولتی، طرلان مرادی، ملا ابراهیم ناقلی، و جواد خان حاجی خواجه لو.تمامی این قصه ها بر مبنای داستانی واقعی از یکی از مبارزات این پهلوانان انتخاب و از سوی نویسنده مورد پرداخت داستانی قرارگرفته است.

یکی دیگر از ویژگی های منحصربه فرد این مجلد از این مجموعه، تلاش نویسنده برای جمع آوری اطلاعات از منابع شفاهی بوده است. آقایاری برخی از اطلاعات خود برای نگارش قصه های این کتاب را بر مبنای مصاحبه هایی با پهلوانان قدیمی اردبیل به دست آورده و خاطرات شفاهی آنها را دستمایه نگارش کتاب خود قرار داده است.

این مجموعه گرچه شکلی داستانی داشته و نمی توان از آن در قالب تاریخ شفاهی یکی از سنن فرهنگی و پهلوانی ایران یاد کرد، اما تلاش نویسنده برای جمع آوری اطلاعات پیرامون شخصیت های این کتاب و نیز تلاش او برای شخصیت پردازی حقیقی بر مبنای آنها در این کتاب را می توان تلاشی همپایه یک پژوهش برای تدوین تاریخ شفاهی این بخش از فرهنگ ایران یاد کرد.