کامل الزیارات

معرفی کتاب

کامِلُ الزّیارات کتابی با موضوع زیارت تالیف ابن قولویه قمی متوفای ۳۶۷ق، محدث و عالم نامدار شیعه است. این کتاب از فضیلت و چگونگی زیارت پیامبر اکرم(ص)، اهل بیت آن حضرت و امامزادگان و مؤمنان سخن می گوید و مجموعه روایاتی را از اهل بیت(ع)در این باره نقل می کند. کامل الزیارات از مهم ترین و معتبرترین منابع روایی و دعایی شیعه است که علما و فقهای شیعه پیوسته به آن مراجعه کرده اند. این اثر را «الزیارات»، «جامع الزیارات» و «کامل الزیارة» نیز خوانده اند و به زبان فارسی ترجمه شده است.

نجاشی از این کتاب با عنوان « الزیارات » و شیخ طوسی با عنوان « جامع الزیارات » یاد کرده است ولی مشهورترین نام آن « کامل الزیارة » است، اگر چه به آن « کتاب المزار » نیز گفته اند.

ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولویه قمی (متوفای ۳۶۷ ق) معروف به ابن قولویه از راویان برجسته شیعه در قرن چهارم هجری است. وی یکی از بهترین شاگردان محمد بن یعقوب کلینی و از برجسته ترین مشایخ شیخ مفید به شمار می آید. ابن قولویه از فقهای صاحب فتوا و کسی است که نظراتش میانگین آرای اهل حدیث و مکتب متکلمان بوده است. ابن قولویه دارای تألیفات فراوانی است که کتاب کامل الزیارات مهم ترین آنها است.

ابن قولویه انگیزه خود را برای نوشتن این کتاب چنین بیان می کند:
«من این کتاب را برای تقرب به درگاه الهی و پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و ائمه معصومین (ع) و نشر زیارت آن بزرگواران در میان برادران مؤمنم نگاشتم و تلاش کردم با نشر معارف اهل بیت (ع) و نقل ثواب زیارت آن بزرگواران، به جمیع اهل ایمان هدیه ای تقدیم کرده باشم.»

کامل الزیارات از مهمترین منابع روایی شیعه و یکی از معتبرترین مراجع کتاب های روایی و دعا در شیعه است که در طول هزار سال که از زمان نگارش آن می گذرد پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه واقع شده و روایات آن در منابع مهم روایی شیعه نقل شده و به آنها استناد شده است.

علامه مجلسی می گوید: «کتاب کامل الزیارات از اصول معتبر و مشهور میان فقهای شیعه است».

از ویژگی های کتاب این است که ابن قولویه همه راویان را توثیق کرده است و بنا به ادعای خودش احادیث این کتاب را از معتبرترین منابع و با صحیح ترین سندها نقل کرده و حتی یک حدیث نادر و ضعیف هم انتخاب نکرده است.

این به دانشمندان شیعه کمک می کند تا آن دسته از راویانی که در کتاب های رجالی نامی از آن ها برده نشده و فقط در اسناد کامل الزیارات آمده، اعتماد کنند.

با توجه به اعتبار حدیثی کتاب به ویژه اینکه از منابع و اصول معتبر حدیثی اصحاب ائمه (ع)نقل شده است، یکی از منابع دست اول حدیث برای مؤلفان و محدثان متأخر به شمار می رود، به طوری که منبعی برای کتاب التهذیب شیخ طوسی می باشد. این کتاب یکی از معتبرترین مراجع کتب دعا و زیارات متأخران مانند مفاتیح الجنان اثر شیخ عباس قمی می باشد.

ابن قولویه در این کتاب ابعاد مختلف مسئله زیارت اعم از ثواب، فضیلت، اعتبار، مشروعیت و کیفیت آن را در این ابواب بررسی کرده است. او در این کتاب شبهات و اشکالات مطرح شده از طرف مخالفان زیارت را پاسخ داده است. این کتاب روایات مستند و معتبری در جواز زیارت پیامبر و ائمه (ع)و حتی قبور مؤمنان را دربردارد.

بخش قابل توجه کتاب، به موضوع سیدالشهدا (ع) و ثواب و کیفیت زیارت آن حضرت اختصاص یافته و مؤلف از موضوعاتی چون پیشگویی شهادت امام حسین(ع)، آگاهی فرشتگان از آن و عزاداری موجودات برای آن حضرت سخن گفته است. از این رو،کتاب کامل الزیارات منبعی کهن برای دستیابی به زندگانی آن امام نیز به شمار می رود.

کتاب کامل الزیارات شامل ۸۴۳ حدیث است که در ۱۰۸ باب آمده و دارای عناوینی است که عبارتند از:
ثواب زیارت حضرت رسول اکرم(ص).
آداب و ثواب زیارت امیر مؤمنان(ع).
آداب و ثواب زیارت امام حسن(ع).
ثواب گریه و اقامه عزا بر امام حسین(ع) و چگونگی نماز و زیارت در حرم ایشان.
شیوه زیارت حرم امام کاظم(ع) و امام جواد(ع).
شیوه زیارت سائر ائمه اطهار(ع).
زیارت مؤمنین.
زیارت امامزادگان.