زیباشناسی افلاطون: پرسش از زیبایی

معرفی کتاب

پرسش از زیبایی، به ویژه زیبایی هنری پرسشی است که امروزه موضوع بحث ها و مناقشه ها است. بخشی از هدف این کتاب نشان دادن این مطلب است که افلاطون تا چه اندازه در وضع چارچوب های بحث و گفتگو دربارۀ زیبایی، چنان که در تاریخ فلسفۀ غرب جریان می یابد، نقش داشته است. پس این کتاب به یک معنا مقدمات پژوهش های دیگر دربارۀ پرسش از زیبایی را آن گونه که این پرسش در دوره های گوناگون تاریخ و از جمله دورۀ معاصر مطرح است، فراهم می آورد.
این کتاب دربارۀ پرسش از زیبایی در گفتگوهای افلاطونی است. افلاطون خود در بسیاری فقرات توضیح می دهد که نمی توان به قدر بسنده به پرسش از زیبایی پرداخت مگر در چارچوب زمینه ای کلی که شامل موضوعات دیگر باشد. هگل فیلسوف مدرنی است که به بهترین شیوه همین دیدگاه را بیان کرده است: او معتقد است معنای حقیقی «انتزاع» این است که موضوعی را ملاحظه و بررسی کنیم چنان که گویی مستقل از دیگر موضوعات است و نیازی به بررسی و پیوند آن با دیگر موضوعات نیست. ولی نخستین فیلسوفی که به این بینش دست یافت، افلاطون بود. گفتگوهای افلاطونی تجلی همین دیدگاه هستند، به ویژه آنجا که بحث دربارۀ پرسش از زیبایی است. در واقع پژوهش با تأمل دربارۀ یکی از بزرگ ترین رازهای گفتگوها آغاز می شود: افلاطون کدام موضوعات را برمی گزیند و آشکارتر بدان ها می پردازد؟ این راز به ویژه در مورد پرسش از زیبایی بیشتر رخ نمایی می کند؛ زیرا دست کم به سه شیوه در سه گفتگوی مختلف (هیپیاس بزرگ، مهمانی و فائدروس) بدان پرداخته می شود؛ کانون این گفتگوها اندیشیدن دربارۀ زیبایی است. بر کانونی بودن بحث زیبایی در این گفتگوها در این کتاب تأکید شده است؛ زیرا در دیگر گفتگوها هم موضوع زیبایی به نحوی نقش بازی می کند.
هیپیاس بزرگ یکی از آن گفتگوهاست که سقراط می کوشد به همراه هم سخن خود که در اینجا هیپیاس سوفیست است، به تعریفی تردیدناپذیر از زیبایی برسد و این کوششی است که نافرجام می ماند؛ این نافرجامی به دقت فراوان مشاهده می شود. حتی در این گفتگو دیده می شود که موضوع را نمی توان بریده از هر زمینه و بافتی یعنی به طور مجزا پیش کشید؛ کمابیش یک چهارم از گفتگو پیش از مطرح شدن زیبایی و کوشش برای رسیدن به تعریف سپری می شود، هرچند موضوع از همان اولین جمله ها به طرز ظریفی نقش بازی می کند. در «مهمانی» هیچ تلاشی برای رسیدن به تعریف صورت نمی گیرد؛ در واقع دلیل های خوبی به دست داده می شود که چرا زیبایی علی الاصول تعریف ناپذیر است. با این همه «خود زیبایی» دست مایه ای می شود برای دپوتیما تا سقراط را با سخن و درس خود به سوی بینش نسبت به «ایده» راهبری کند. موضوع زیبایی در «فائدروس» باز جور دیگری به میان می آید. در این گفتگو تجربۀ حضوری زیبایی یعنی زیبایی معشوق و اثر آن بر عاشق است که به وسیلۀ آن ما به فهم چیزی می رسیم که از دلالت زیبایی برای زندگی انسان ها خبر می دهد.
ساختار کتاب بدین ترتیب است: فصل اول کوششی که در هیپیاس بزرگ برای تعریف کردن زیبایی انجام می شود را بررسی می کند؛ در اینجا موضوع در برابر روش سقراطی النخوس ایستادگی می کند و تن به تعریف نمی دهد. با نافرجام ماندن این کوشش، در فصل دوم به روش متفاوتی پرداخته شده که در مهمانی به کار می رود تا موضوع زیبایی به بحث گذارده شود. در فصل سوم تجربۀ زیبایی و به تصویر درآمدن تأثیر زیبایی بر عاشق در حضور معشوق در گفتگوی فائدروس پرداخته شده است. در فصل چهارم نگاهی انداخته شده به نامه ها تا نشان داده شود که دیالکتیک موجود میان تجربۀ بیانی و غیربیانی چگونه در سرشت خود فلسفۀ افلاطونی نقش بازی می کند؛ فلسفه ای که بهترین نام برای آن همان زیستن فلسفی است. سرانجام در فصل پایانی نیمۀ دوم فائدروس و مسئلۀ نگارش افلاطونی تحلیل می شود.
فهرست مطالب کتاب:
دربارۀ نویسنده
دربارۀ مترجم
پیش گفتار
درآمد
فصل اول: پرسش از زیبایی در هیپیاس بزرگ
فصل دوم: پرسش از زیبایی در مهمانی
فصل سوم: پرسش از زیبایی در فائدروس
فصل چهارم: نامه های دوم و هفتم
فصل پنجم: نقد سخنوری و نوشتار در فائدروس
پی نوشت ها
کتاب شناسی