بحران جمعیت در ایران: ریشه ها، پیامدها و راه های مقابله

معرفی کتاب

اگر سیاست راهبردی جامعه تاکید بر کنترل موالید باشد، در بلندمدت جامعه با امحا و انقطاع نسل بشر مواجه خواهد شد؛ معضلی که امروزه بسیاری از کشورهای غربی با آن موجه می باشند. کشور ما نیز در صورت تداوم سیاست کنترل جمعیت، با این بحران جدی مواجه خواهد شد.

مخالفان سیاست کنترل جمعیت معتقدند که کنترل جمعیت با فلسفه ازدواج در تنافی و تعارض است و آن را سیاست استعماری می دانند و از طرف دیگر تولید مثل و داشتن فرزند زیاد را مطلوب اسلام می دانند. همچنین کمبودها و مشکلات اقتصادی را ناشی از ناتوانی دولت ها در برنامه ریزی صحیح می دانند و نه ناشی از فزونی جمعیت.

بنابراین، به نظر می رسد، اصل اولی و به عنوان یک قاعده در متون دینی، فزونی جمعیت امری پسندیده است. در همین زمینه، رهبر معظم انقلاب با تعدیل جمعیت در زمان حاضر مخالف بوده و می فرمایند: «من معتقدم که کشور ما با امکاناتی که داریم می تواند صد و پنجاه میلیون نفر جمعیت داشته باشد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری که می خواهند برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد. »

علیرغم رشد منفی جمعیت کشور، در حال حاضر، هرم سنی جمعیت کشور ما حاکی از جوان بودن جمعیت دارد. برخوردار بودن از این نیروی جوان می تواند به عنوان یک فرصت طلایی و قابلیت در چرخة توسعه و عامل پیش برندة رشد اقتصادی قلمداد گردد. اما اگر تدبیر کارآمدی برای بهره گیری از این مؤلفه تأثیرگذار در تولید نباشد، این فرصت به تهدیدی برای نظام اجتماعی محسوب خواهد شد.

از طرف دیگر با توجه به رشد منفی جمعیت در کشور، باید به رویکرد فزونی جمعیت روی آورد و افزایش جمعیت را در جامعه اسلامی ایران به عنوان یک سیاست راهبردی تلقی کرد. در این زمینه، فرهنگ سازی امری ضروری است.

در برنامه اول توسعه مربوط به اواخر دهه 60 ، هدف سیاست های کاهش جمعیت جلوگیری از افزایش بی رویه جمعیت و کاهش نرخ باروری کل به 4 فرزند برای هر مادر تا سال1390 ذکر شده بود که بسیاری از جمعیت شناسان براساس تجربه برنامه های کاهش باروری در سایر کشورها حصول به این هدف را در بازه زمانی تعیین شده دشوار بلکه غیرممکن می دانستند، در حالی که در کمال ناباوری این هدف یک دهه زودتر محقق شد؛ به طوری که در سال 1379 ایران به نرخ باروری نزدیک به سطح جایگزینی یعنی 2.2 فرزند برای هر مادر رسید.

در حال حاضر، هرم سنی جمعیت ایران در حال انتقال از جوانی به سال خوردگی است. بدین ترتیب، اگر نقطه ی شروع کاهش اساسی و مستمر باروری در ایران را سال 1365 در نظر بگیریم، تا سال 1425 ساختار جمعیت ایران کاملاً سال خورده خواهد بود.

کتاب حاضر پژوهشی است که با مدیریت سرکار خانم دکتر فرشته روح افزا، معاون طرح وبرنامه و تدوین سیاست شورای فرهنگی اجتماعی زنان انجام شده و طی آن به بررسی موضوعات مختلف در باب جمعیت و وضعیت فعلی جامعه اسلامی پرداخته و نسبت به خطراتی که پیمودن ادامه این راه ، آینده نظام را تهدید می کند هشدار داده است.