رخصت مرشد: قم

معرفی کتاب

«رخصت مرشد 5. قم»، پنجمین مجلد از مجموعه قصه های پهلوانی به سراغ پهلوانان شهر قم رفته است. گرچه نام و تاریخ این شهر برای بسیاری از مردم ایران و حتی در جهان به طلاب و مشتاقان به آموختن علوم دینی گره خورده است و بسیاری از مردم، این شهر را به نام اماکن دینی و زیارتی آن می شناسند، اما خسرو آقایاری در پنجمین مجلد از کتابش نشان داده که مردمان قم را نه تنها با میزبانی از زائران خواهر گرامی امام رضا (ع)، که با تربیت پهلوانان نامی و جوانمردانی نیز می توان شناخت که در گذشته ای نه چندان دور نام و مرام پهلوانی را به آموزه های دینی پیوند زده و سبکی از زندگی را خلق کرده اند که مرور آن هنوز نیز مایه مباهات و آموختن است.

در این کتاب مخاطب با سرگذشت داستانی پهلوانانی از قم مانند پهلوان ابوالقاسم همایونی، صادق قمی، حسین کله پز، سید تقی کمالی، میرزا عبدالحسین علیشاهی، علی قلیچ گرجی، سید شاه محمود برقعی و سید محمود رضوی قمی آشنا می شوند. روایت این داستان ها، گاه با داستانی از کودکی و جوانی برخی پهلوا ن ها که نقطه عطفی در زندکی آنها به شمار می رود شروع شده و گاه نیز با کارزار پهلوانی بزرگی در زندگی آنها به روی مخاطب گشوده می شود و در ادامه نویسنده رفته رفته مخاطبش را با منش و شیوه رفتار وی آشنا می کند.

این داستان ها در عین سادگی به طور معمول سعی در بازگویی سبک زندگی اجتماعی این افراد دارد، سبکی که در آن پایبندی به باورها و اعتقادات دینی، مرام و مسلک پهلوانی، سنت های اصیل ایرانی و نیز ارتباطات اجتماعی و گروهی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. رخصت مرشد در واقع دریچه ای است برای ورود به زندگی پهلوانان و سرآمدان ورزش زورخانه ای از طریق بازسازی فضای زیستی آنها و شرایطی که منجر به خلق آن شده است.

این کتاب به همین اعتبار در پنحمین داستان خود با روایت تلاش جمعی از کودکان برای شکل دهی به مکانی ویژه و اختصاصی برای ورزش پهلوانی در یک خرابه شروع می شود و در ادامه تلاش آنها برای کشتی گرفتن بر اساس مرام پهلوانی و جلب نظر برخی از پهلوانان شهر به کار آنها. در جای جای این قصه ها مخاطب با این مفهوم مواجه می شود که زیست اجتماعی او تنها ساخته و پرداخته توان و تلاش اجتماعی او نیست، بلکه باورها و اعتقادات معنوی و دینی اوست که به این توان و تلاش جهت داده و زندگی را به مسیری صحیح و پسندیده هدایت می کند.

خسرو آقایاری در این مجموعه تمامی توان خود را به کار برده تا با ساده ترین شکل ممکن به روایت دست بزند و در عین حال با کمک گرفتن از سنت قصه گویی ایرانی، متنی را خلق کرده که مانند بسیاری از روایت های داستانی کهن ایرانی پر تعلیق و خواندنی و سرشار از نکات نغز و آموزنده است. این نثر را می توان در بسیاری از آثار داستانی که در تلاش برای بازگویی سنت قصه گویی ایرانی هستند ردیابی کرد. نویسنده این کتاب نیز با ردیابی بسیاری از قصه ها و روایت های پهلوانی در دیگر کتاب ها و انجام برخی مصاحبه ها برای این منظور، دست به خلق داستان هایی زده که از نظر فضا و شخصیت سازی به نوعی بازسازی و خلق داستانی این روایت هاست؛ به همین اعتبار کتاب رخصت مرشد را باید نوعی بازخوانی داستانی روایت های فراموش شده پهلوانی به شمار آورد.