شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)

معرفی کتاب

گفته می شود که چهل حدیث امام خمینی (ره) یک کتاب اخلاق است؛ اما باید توجه کرد که کارکرد یک کتاب اخلاق در نظر ایشان با کارکردی که معمولا برای اینگونه کتابها در نظر میگیرند متفاوت است.
آنچه معمولا از یک کتاب اخلاق انتظار میرود، عبارت است از ارائه راه رستگاری و کنکاش در شناسایی ریشههای انحراف اخلاقی؛ و خلاصه اینکه یک نسخه علاج برای آدمی باشد. هرچند با کمال تاسف، امروزه این کارکرد طبیعی و حداقلی اخلاق هم نادیده گرفته شده است و کتابهای اخلاق از اینکه نسخه علاج هم باشند، ناتوانند.
امام می فرماید: این کتب مذکوره [اخلاق ناصری، احیاء علومالدین و...] نسخه هستند نه دوا، بلکه اگر جرات بود میگفتم نسخه بودن بعضی از آنها نیز مشکوک است.
اگر امام با تردید درباره نسخه نبودن برخی از کتابهای اخلاق سخن میگوید، امروزه ما با قطع و یقین میتوانیم درباره بسیاری از آنچه به نام اخلاق، ترجمه یا تالیف میشود، بگوییم که آنها نسخه بیماریهای اخلاقی بشر نیستند و به جای پرداختن به مسائل اصلی اخلاق، به بیان تاریخ اخلاق و یا مسائل دیگر پرداختهاند.
اما جالب توجه است که نقش کتاب اخلاق باید بیش از ارائه نسخه علاج باشد. از دیدگاه امام خمینی، اکتفا به ارائه نسخه کارساز نیست:
«ریشههای اخلاق را فهماندن و راه علاج نشان دادن، یک نفر را به مقصد نزدیک نکند و یک قلب ظلمانی را نور ندهد و یک خلق فاسد را اصلاح ننماید.»
پس کارکرد کتاب اخلاق چیست؟ پاسخی که امام میدهد این است.
«کتاب اخلاق آن است که به مطالعه آن، نفس قاسی نرم، و غیرمهذب مهدب و ظلمانی نورانی شود، و آن، به آن است که عالم در ضمن راهنمایی، راهبر و در ضمن ارائه علاج، معالج باشد و کتاب، خود، دوای درد باشد نه نسخه دوانما.»
این کتاب در سال 1358 هجری قمری به زبان فارسی نوشته شده است ، که شامل چهل حدیث از روایات پیشوایان دین از کتاب شریف کافی ( 34 حدیث اول غیر از حدیث 11 در مسائل اخلاقی و 6 حدیث آخر در مسائل اعتقادی ) به وجهی مبسوط و با بیانی شیوا و اثرگذار شرح شده اند.
موضوعات کتاب به شرح زیر است:
جهاد نفس، ریا، عجب، کبر، حسد، حب دنیا، غضب، عصبیت، نفاق، هوای نفس، فطرت، تفکر، توکل، خوف و رجاء، امتحان، صبر، توبه، ذکر خدا، غیبت، اخلاص، شکر، کراهت از مرگ، اصناف طالبان علم، اقسام علم، وسواس، فضیلت علم، عبادت و حضور قلب، لقاءالله، وصیت رسولخدا (ص) به حضرت امیر (ع) ، اقسام قلوب، عدم شناختحقیقی خدا و رسول و امام مومن، یقین و حرص و رضا، ولایتشرط قبول اعمال، حال مومن نزد خدا، معرفتحق و اسماء او، معرفتحق و صفات او، طریق معرفتحق تعالی و اولی الامر، خداوند آدم را به صورت خود آفرید، خیر و شر، حقیقت توحید.