تاریخ کلام امامیه: حوزه ها و جریان های کلامی

معرفی کتاب

بر اساس گزارش های تاریخی، شیعیان و پیروان اهل بیت علیهم السلام با وجود پراکندگی جغرافیایی و تفاوت های نژادی، اهتمام و اتفاق ویژه ای به لزوم یاد گیری آموزه های دین،آموزش به دیگران و نیز به کار بستن احکام مترتّب بر این آموزه ها داشتند. گواه بر این مدعا، وجود حلقه های درسی متعدد و متنوع در مناطق مختلف ممالک اسلامی است. که بعدها همین حلقه های درسیِ پراکنده و کوچک، بسترساز پیدایش مراکز علمی و در نهایت حوزه های علمی امامیه گردیدند.

از آنجایی که مراکز و حوزه های ایجاد شده، در گذر زمان و بر اثر عوامل و دلایل گوناگون به اختلاف در روش های استنباط، تقریر و اثبات مباحث علمی دچار می شوند، این امر باعث می شود تا مکاتب و مسالک گوناگون نیز در میان آنها پایه ریزی و ایجاد گردند. این مکاتب و مسالک، ا گر چه نشانه ای از اختلاف در باورها و اعتقادات بود، ولی در عمل به عاملی برای رشد و ترویج علوم اهل بیت علیهم السلام و توسعه آموزشگاه ها و مراکز علمی امامیه و نیز رونق و شکوفایی علوم اسلامی مبدل شدند.

حال با گذشت زمان، علوم نیز از هم تفکیک پیدا کردند و مکاتب و جریان های مستقل حدیثی، فقهی، تفسیری، اعتقادی پدیدار می شدند و هر کدام برگی جدید بر روند تطوّر و تکمیل علوم اسلامی اضافه می کردند به گونه ای که بدون شناخت مکاتب و جریان های علمی یاد شده و آرا و دیدگاه های آن ها، امکان دست یابی به تقریرهای دقیق از علوم اسلامی وجود نداشت.

مولف کتاب معتقد است، شناسایی و معرفی این مکاتب و جریان ها امری مهم و راهبردی است و لازم و ضرروری است که زیرساخت ها، مولّفه ها و چگونگی پیدایش حوزه های علمی و بیان دیدگاه های مکاتب و مدارس مختلف مورد بررسی قرار گیرد و به عنوان یک نیاز اساسی جامعه علمی و موضوعی بین رشته ای با عنوان تاریخ علوم اسلامی، بدان پاسخ داده شود.

کتاب تاریخ کلام امامیه تلاش می کند تا گزارشی از چگونگی پیدایش علم اعتقادات شیعی و جریان های مختلف آن و معرفی مراکز و حوزه های علمی کلام امامیه در جوامع اسلامی و یافتن سیر منضبط و تاریخمند آن ها ارائه نماید. و شناخت حوزه های یاد شده، مستلزم معرفی مسائل اعتقادی مطرح در این حوزه ها، بزرگان و صاحب نظران و همچنین تألیفات آنان در عرصه علوم اعتقادی است.

از این رو، در این کتاب سعی شده ضمن ارائه خلاصه ای از چگونگی پیدایش حوزه ها و مکاتب علمی امامیه، مسائل، دانشمندان و جریان های موجود در آن حوزه ها را معرفی کرده، به دسته بندیِ ویژگی های هر یک از آن ها بپردازد.

کتاب تاریخ کلام امامیه در شانزده فصل با عناوین ذیل تالیف شده است:
فصل اول: تعاریف
فصل دوم: عصر رسالت
فصل سوم: حوزه مدینه
فصل چهارم: حوزه کوفه
فصل پنجم: حوزه بغداد اول
فصل ششم: حوزه قم اول
فصل هفتم: حوزه بغداد دوم
فصل هشتم: حوزه نجف اول و مرکز علمی ری
فصل نهم: حوزه حلّه
فصل دهم: حوزه شیراز
فصل یازدهم: دوره فترت بین حوزه حلّه و حوزه نجف
فصل دوازدهم: حوزه نجف دوم
فصل سیزدهم: حوزه اصفهان
فصل چهاردهم: حوزه نجف سوم
فصل پانزدهم: حوزه قم دوم
فصل شانزدهم: حوزه مشهد (خراسان)