سرمه سعادت 23: روش شناسی اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن

معرفی کتاب

تفسیر آیات نورانی قرآن راه دستیابی به معارف بلند قرآن می­باشد. مراد از تفسیر قرآن «کشف و تبیین روشمند مفاد استعمالی، مراد جدی و مقاصد خداوند از آیات قرآن بر اساس اصول عقلایی محاوره و به کمک ابزار علوم پایه از منابع معتبر ( قرآن، سنت، عقل) به قدر طاقت بشری است».

روش صحیح در تفسیر قرآن که صلاحیت میزان بودن برای سایر روش ها را دارد، روش تفسیری اهل بیت(علیهم السلام) یعنی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و عترت پاک آن حضرت است؛ زیرا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)شرط گمراه نشدن امت را تمسک به قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) می داند.

برای به دست آوردن روش تفسیری اهل بیت(علیهم السلام) باید به منابع روایی مراجعه کرد. بسیاری از روایات تفسیری ظنی الصدور هستند و نیاز به ارزیابی سندی و محتوایی دارند. در بررسی سند روایات تفسیری با سه آسیب جدی روبرو می شویم: مستند نبودن بسیاری از روایات؛ وجود روایات ساختگی؛ کثرت اسرائیلیات.

اهل بیت (علیهم السلام) راه تشخیص روایات معتبر از غیر معتبر را عرضه بر قرآن می دانند. در صورتی که محتوای روایت صحیح السند تفسیری، با پیام قرآن مخالفت تباینی نداشت و احراز شد که حدیث در مقام تقیه از امام صادر نشده است، می­توان با تمسک به آن، کلام خداوند را تفسیر کرد.

روش تفسیری اهل بیت(علیهم السلام) روش فراگیر تفسیر قرآن به قرآن است که در بطن خود، دو روش تفسیر قرآن به سنت و تفسیر قرآن به عقل را نیز دارد، از این رو در این شیوه جایگاه سنت کاملاً محفوظ است. چون سنت غیر قطعی در حجیت وابسته به قرآن است (نیاز به عرض بر قرآن دارد) و اعتبار سنت قطعی در رتبه موخر از قرآن است، تفسیر قرآن به سنت در طول تفسیر قرآن به قرآن قرار دارد نه در عرض آن و به صورت روشی مستقل از آن.

از سوی دیگر در شیوه تفسیری اهل بیت(علیهم السلام) عقل ابزاری، در تفسیر تمام آیات قرآن و عقل منبع در تفسیر آیات خاص قرآن، به کار گرفته می شود و تفسیری که با رعایت شرایط، مستند به قرآن، یا سنت یا عقل نباشد تفسیر به رای محسوب می شود و از منظر اهل بیت(علیهم السلام) منهی و نکوهیده است.
روش اهل بیت(علیهم السلام) در تفسیر قرآن، تفسیر اجتهادی کامل است؛ زیرا به تمامی منابع معتبر در تفسیر توجه دارند. اما از آنجا که تفسیر قرآن به سنت، در طول تفسیر قرآن به قرآن قرار دارد و تفسیر عقلی نیز در تمام آیات قرآن کاربرد ندارد،
بهتر است این شیوه تفسیر «قرآن به قرآن» نام گیرد.

هدف این پژوهش، تبیین شفاف، کاربردی و مستدل از روش اهل بیت علیه السلام در تفسیر قرآن است، به این منظور در هر بخش با مراجعه به منابع روایی نمونه هایی از روش تفسیری اهل بیت ارائه می شود.