تسنیم: تفسیر قرآن کریم - جلد چهل و چهارم

معرفی کتاب

این کتاب که به دنباله سلسله مباحث قرآنی که به تفسیر قرآن بر پایه اسلوب تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان نگاشته شده، در شمار «تفاسیر قرآن به قرآن» جای دارد.

این جلد از تفسیر تسنیم، شامل آیات پایانی سوره مبارکه ابراهیم (آیات 28 تا 52) و آیات ابتدایی سوره مبارکه حجر (آیات 1 تا 35) است.

سوره مبارکه ابراهیم که در این جلد تفسیر آیات پایانی آن آمده است، پس از معراج و کمی پیش از هجرت پیامبر اکرم (ص)، یعنی در اواخر سال دوازدهم یا اوایل سال سیزدهم بعثت نازل شده است. چون عناصر محوری این سوره شامل مسائل اعتقادی، اخلاقی و تهذیب نفس میباشد، نشان از این است که این سوره در مکه نازل شده است. از معارف اصلی این سوره بیان مجد قرآن کریم و روشنگری قلمرو رسالت پیامبر اکرم (ص) است، که در آغاز و انجام این سوره، مورد اشاره قرار گرفته است. افزون بر مسائل توحیدی و نیز عزت و حکمت خداوند، مباحثی از جمله هدف رسالت پیامبران، نزول کتابهای آسمانی، یکپارچگی ادیان آسمانی، شمارش نعمتهای الهی، آثار خوب شکر نعمت و پیامدهای ناسپاسی آن، تاریخ عبرت آموز پیامبران پیشین، و گوشهای و زندگی قهرمان توحید حضرت ابراهیم (ع) و ...، از مباحث مهمی است که در این سوره مطرح شده است، و حضرت استاد آنها با بیانی شیوا، عالمانه و حکیمانه تفسیر نمودهاند.

بخش دیگری از مباحث تفسیری این جلد، متمرکز بر غرر آیات سوره ابراهیم است که مورد توجه ویژه قرار گرفته است، زیرا این آیات دارای ایجازی اعجاز آمیز بوده و براهینی را به صورت متقن در خود جای داده است و از همین رو راهگشای تفسیر دیگر آیات نیز میباشد.

در ادامه جلد چهل و چهارم، به تفسیر آیات ابتدایی سوره حجر پرداخته شده است.

سوره «حِجر» که نام آن برگرفته از آیات 80 همین سوره است، نام سرزمین قوم ثمود بوده است. سوره حجر نیز مانند سوره ابراهیم، از سورههای مکی قرآن است و از همین رو مسائل محوری آن، شبیه همان مسائلی است که در مورد سوره ابراهیم به آنها اشاره شد.

بر اساس نظر بسیاری از مفسران زمان نزول این سوره، در فاصله میان عام الحزن و عام الهجرة بوده است، لذا در برخی از آیات آن، خاطر مکدّر رسول اکرم (ص) را تسلّی می دهد. زیرا در همین فضا بود که با رحلت حضرت ابوطالب(ع) جرأت و جسارت قریش بر پیامبر (ص) و اصحاب آن حضرت بیشتر شد، به گونه ای که پیامبر گرامی اسلام را مسخره می کردند و او را مجنون می نامیدند و قرآن کریم را سخن بیهوده و هذیان دیوانگان می شمردند. بنابراین سوره «حجر» در چنین فضایی نازل شد، تا حضرت رسول را دلداری داده و او را به شکیبایی، ایستادگی و گذشت از آنان فرابخواند.

محور کلی معارف سوره حجر در تفسیر تسنیم، به این صورت ترسیم شده است؛

بخش اول: بیانگر سنت الهی درباره امت هاست که هر یک اَجل معینی دارد و شیوه رفتار با پیامبرانشان یکسان و تکذیب آنان از روی عناد و لجاجت است؛ نه اینکه در ادله ایمان نقصی بیابند.

بخش دوم: از آیات الهی و نظم موجود در جهان سخن می گوید که با حکمت الهی تقدیر شده و بازگشت هر چیز و هر کس را در زمان معلوم به سوی خدا می داند.

بخش سوم: به خلقت انسان از گِل و آفرینش جنّ از آتش اختصاص دارد و بیان می کند که پس از پایان یافتن آفرینش انسان و دمیده شدن روح الهی در وی، همه فرشتگان برای او سجده کردند؛ ولی ابلیس با تمرّد خویش از درگاه الهی رانده شد و عهد کرد که بندگان خدا را ـ به جز مخلَصان که سرانجامشان بهشت برین است ـ بفریبد.

بخش چهارم: از قوم لوط که همدوران با حضرت ابراهیم (ع) بودند، همچنین از «اصحاب الأیکه» (قوم شعیب یا گروهی از قوم شعیب) و «اصحاب الحجر» (قوم ثمود یعنی همان قوم صالح)، سخن می گوید که سرانجام به عذاب الهی گرفتار شدند و سرزمین آنان سر راه شام در دسترس عبرت همگان بود.

بخش پنجم: درباره آفرینشِ آسمان ها و زمین به حق، حق بودن آخرت، سؤال از اعمال، ایستادگی پیامبر (ص) در مقابل مشرکان و مسخره کنندگان است و بخش پایانی سوره به دلداری آن حضرت و بیان کفایت خدا از آن بزرگوار اختصاص دارد.

این سوره نیز مانند برخی از سورههای دیگر، دارای آیاتی کلیدی است که بر اساس نظر علامه طباطبایی حداقل دو آیه از آن، جزو غرر آیات قرآنی است که حقایق فراوانی دربردارند. از همین رو در این تفسیر شریف به این آیات توجه ویژه شده است.