نخبگان و تحول فرهنگ سیاسی در ایران دوره قاجار

معرفی کتاب

تحول در فرهنگ سیاسی، به معنای تغییر نگرش نسبت به سیاست است و آنچه به نگرش افراد و توده ها به سیاست شکل می دهد، مجموعه ای از باورها، ارزش ها و معتقدات است. سیاست نیز فرآیند اتخاذ تصمیم و اجرای آن در امور عمومی توسط اجزای نهادی است که حکومت خوانده می شود.
بنابراین تحول در فرهنگ سیاسی به معنای تحول در نگرش افراد و توده ها نسبت به حکومت و اجزای آن است.
آغاز فرآیند، دامنه، میزان و دوره ی زمانی تحول تابع عوامل متعدد دیگری است که آن عوامل اجزای اصلی محیط زندگی فردی و جمعی، یعنی محیط های فیزیکی، اجتماعی و روانشناسانه را دستخوش تغییر می کند.

عوامل بین المللی و خارجی چون استعمار و انتشار، انتقال و غلبه ی فرهنگی؛ عوامل داخلی چون، تغییرات نسلی، مهاجرت، تحرک اجتماعی، تغییر مناسبات تولیدی، تغییرات نهادی و عواملی چون انگیزش های درونی و مواجهه با شرایط نوظهور و همچنین عملکرد کارگزاران یا نخبگان سیاسی، در زمره ی مهم ترین عوامل تغییردهنده ی محیط زندگی فردی و جمعی هستند. شدت و اهمیت این عوامل از یک جامعه به جامعه دیگر متفاوت است.

در ایران از نهضت تحریم تنباکو در سال 1270ش تا پیروزی نهضت مشروطه در سال 1285ش نخبگان مهم ترین نقش را در تحول فرهنگ سیاسی ایفا کرده اند. عملکرد نخبگان سیاسی در ایران، به ویژه نخبگان بر قدرت یا کاندیدا، در تغییر این محیط ها، به ویژه محیط روانشناسانه افراد و توده ها، خواه به صورت عمدی یا غیر عمدی، تابع الگوی روابط درونی آنها، تنوع و ضرورت های کارکردی رژیم سیاسی ایران و گفتمان سیاسی نخبگان بوده است.
به عبارتی نوعی هم تغییری بین این عوامل و تغییرات در نگرش توده های ایران نسبت به حکومت در این دوره مشاهده می شود. انتشار مفاهیم سیاسی جدید، ارائه ی الگوهای بدیل نظام سیاسی و انتقاد از شرایط اجتماعی و سیاسی توسط نخبگان کاندیدا از طریق سازوکار اطلاع رسانی خاص جامعه ی ایران، مهم ترین شیوه ی نخبگان در تغییر فرهنگ سیاسی ایران در دوره ی مورد بحث بوده است.

کتاب حاضر در راستای مطالعه ی نقش نخبگان در تحول فرهنگ سیاسی ایران به بررسی اندیشه های سه نخبه ی سیاسی تأثیرگذار در دوران مورد بحث، بر توده ی مردم و بازتاب آنها در تحولات آن زمان پرداخته و برای این بررسی مستقیماً به آثار مکتوبِ مهم و اثرگذار آنها مراجعه کرده و بازتاب اندیشه های آنان را در اعلامیه ها و رویدادهای آن دوران به رشته ی تحریر درآورده است.