راه و رسم منزل ها: مقالاتی در باب و از منظر علوم انسانی

معرفی کتاب

جایگاه علوم انسانی در کشور ما، باوجود آشنایی تقریباً یکصد و پنجاه ساله ایرانیان با اندیشه های مدرن در این قلمرو، همچنان برای بسیاری ـ حتی اهل نظر ـ به درستی شناخته نیست.

شماری از سنت گرایان، این علوم را بیگانه با فرهنگ و سنت و اندیشه اسلامی به شمار می آورند و نشر و ترویج آن ها را برای جامعه ایرانی مُضر می دانند و مقابله با آن ها را ضروری و لازم و حتی واجب شرعی می شمارند.

تجدد گرایانِ گاه افراطی بر این رأی هستند که هر آنچه در بیرون از مرزهای کشور و با عنوان علوم انسانی تولید می شود، باید عیناً به زبان فارسی در اختیار خوانندگان ایرانی قرار داده شود. از دیدگاه این گروه، علوم انسانی همچون دیگر علوم، هویتی عام و فرا فرهنگی دارند و میراثی متعلق به همه بشریت به شمار می آیند و بنابراین باید بی هیچ محدودیتی به خواستاران آن در ایران عرضه شوند.

با توجه به آنچه گفته شد، پیام اصلی اثر حاضر، تقویت هاضمه عقلانیت و نقادی در میان شهروندان ایرانی است. علوم انسانی که به یک معنای دقیق انسان ساز به شمار می آیند، در صورتی در هدف خود موفق می شوند که بتوانند مخاطبان و حاملانی عقل گرا و نقّاد تربیت کنند.

در مجموعه حاضر، 23 مقاله از آثار نگارنده بازنشر شده اند. این مقاله ها زیر سه عنوان کلی جای گرفته اند: «مقاله هایی درباره علوم انسانی»، «گفت و گو هایی درباره علوم انسانی» و «مقاله هایی از منظر علوم انسانی».

مقاله «چگونه می توان کارایی علوم انسانی را افزایش داد؟ بحثی در امکان پذیری و راهکار های عملی»، که از جمله مقالات منتشر شده در این کتاب است، دو مسئله اساسی در ارتباط با علوم انسانی را مورد بررسی قرار می دهد. نخست ارزیابی امکان ارتقای کارایی این علوم و دوم، در صورتِ یافتن پاسخی مثبت برای پرسش نخستین، کاوش در راه های عملی ازدیاد بازده علوم انسانی.
از آنجا که دربارۀ چیستی علوم انسانی و ظرفیت ها و اهداف آن دیدگاه های متنوعی در میان صاحب نظران وجود دارد، در بخش نخست مقاله به ارزیابی نقادانۀ برخی از این دیدگاه ها پرداخته شده است.
در بخش دوم شماری از شیوه های پیشنهادی برای بهبودبخشی به قابلیت های علوم انسانی مورد ارزیابی قرار گرفته اند.
در بخش سوم مدل مختار نگارنده برای پژوهش در حوزه علوم انسانی معرفی شده است.
در بخش چهارم با بهره گیری از مباحث مطرح شده، مسئله امکان ارتقای کارایی علوم انسانی مورد ارزیابی نقادانه قرار گرفته و در آخرین بخش مقاله بحثی دربارۀ ارائه راهکار های عملی برای بهبود بخشی کیفیت علوم انسانی در کشور ارائه شده است.

«آینده علوم انسانی در ایران» موضوع مورد بحث دومین مقاله بخش نخست کتاب است. در این مقاله پس از اشارۀ کوتاهی به اهمیت مطالعات آینده اندیشانه و چگونگی انجام این مطالعات و میزان اعتبار نتایج آن ها، به این پرسش پرداخته می شود که راز اهمیت علوم انسانی در مقایسه با دیگر علوم در چیست. بر مبنای پاسخی که برای این پرسش اساسی ارائه شده است، برخی آموزه ها به منظورِ زمینه سازی برای ایجاد صورت مطلوبی از علوم انسانی پیشنهاد شده است.