فرهنگ فرق اسلامی

معرفی کتاب

در کتاب حاضر مختصری از تاریخ پیدایش و تحولات مذاهب اسلامی و فرق و انشعابات آنها، بدون توجه به حقانیت عقاید ایشان نگارش یافته است.

مرحوم شانه چی در مقدمه کتاب می نویسد: ملل و نحل از دو نظر به دو علم بستگی دارد: اول از نظر درستی و نادرستی اصل اعتقاد و مذهب، که از این جهت جزو علوم عقلی است و در فلسفه و کلام باید مورد بحث واقع شود. دوم از نظر آشنایی به زمان پیدایش و اطلاع بر خلاصه معتقدات مذاهب و تحولات تاریخی بدون لحاظ جرح و تعدیل و اثبات و نفی، که مربوط به تاریخ و از شعب آن است.

مورد توجه ما در این جا، بحث تاریخی در مورد شعب تیره های دین اسلام، و داستان پیدایش و سرگذشت مذاهب اسلامی، و تحولات و تشعبات هر مذهب است که به نام " تاریخ مذاهب اسلامی " از آن یاد شود.

بنابراین، کتاب گر چه بیان گر عقاید و اعتقادات فرقه های اسلامی است، و لیکن هدف اصلی بیان تاریخی پیدایش و رشد و نمو مذاهب و انشعاب فرق اسلامی است و در پی بیان منشاء این انشعابات و افتراقات اعتقادی در بستر تاریخ است، لذا جنبه تاریخی بر جنبه کلامی مباحث برتری دارد.

ساختار و محتوای کتاب
کتاب با مقدمه ارزشمند استاد کاظم مدیرشانه چی آغاز شده که مطالبی را در تاریخ مذاهب و ادیان بیان می دارد، سپس مقدمه مؤلف با عنوان "نگاهی به فرق اسلام" که در آن به تبیین و توضیح چرایی و چگونگی انشعابات فرقه ای و مذهبی در حوزه اسلامی پرداخته است، و سخن را از حدیث منسوب به پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آغاز می کند که راجع به هفتاد و سه فرقه شدن امت اسلامی است، و این که تنها یک فرقه اهل نجات هستند. مؤلف توضیح می دهد که محدود کردن فرق اسلامی به این تعداد امری است بسیار مشکل که بعضی خواسته اند به این مقصود برسند، نهایت مطلبی که در اینجا می توان گفت این است، اگر این حدیث بنا به ادعای بعضی تحریف نشده باشد، بیانگر بسیاری و مبالغه است که نظیر آن در قرآن و سنت فراوان است، پس منظور رسول خدا ظاهرا این بوده که پیش بینی می کردند پس از وی مسلمانان به فرقه هایی بسیار تفرقه خواهند پذیرفت.

مؤلف فرق اسلامی را بر اساس حروف الفباء گرد آوری نموده است، در هر مدخل ابتدا تاریخچه پیدایش هر فرقه سپس سیر صعودی یا نزولی آن ارائه شده و از پیروان فرقه مذکور در گذشته و حال گزارشی داده است. اطلاعات مهم و اساسی و لازم هر فرقه را به اختصار بیان کرده و در پایان هر مدخل به منابع و مصادر مورد استفاده اشاره کرده است.

بدین ترتیب، از فرقه "آقا خانیه" که از فرق اسماعیلیه است، شروع کرده و با فرقه "یونسیه" که از پیروان ابومحمد یونس بن عبدالرحمن مولی علی بن یقطین بن موسی مولی بنی اسد بودند، کتاب را پایان می دهد. در انتهای کتاب نیز فهارس مفیدی از فرق و کتابها و منابع و امکنه و اعلام آورده شده است.