آزادی، هرج و مرج، زورمداری

معرفی کتاب

هر حرکت اجتماعی که به منظور اصلاح جامعه شکل گیرد دو هدف عمده را دنبال می کند: نخست، رفع موانع و تخریب ساختارهای نابهنجار؛ و دوم، ایجاد زیربناها و ساختارهای جدید. آن تخریب و این ایجاد بر مبنای ملاکها و معیارهایی صورت می پذیرد که بر اساس آنها حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب شکل می گیرد. انقلاب اسلامی ایران نیز، که پس از به بن بست کشاندن حرکتهای اصلاح طلبانه توسط پهلوی ها با هدف رفع موانع اصلاح و برپایی جامعه ای که زمینه ساز رشد و تعالی انسانها باشد صورت گرفت، دو هدف اساسی داشت: یکی محو پایه های ظلم، ستم، بی عدالتی، اختناق و سرکوب؛ و دیگری تصحیح و تشکیل نهادها و ساختارهای جامعه ای متفاوت. از همین رو، پاسداری از آزادیهای فردی و اجتماعی در برابر توسعه طلبی گروههای فشار و سلطه طلبی حکومت، از جمله مهم ترین دغدغه های فکری و عملی رهبران و فعالان انقلاب بود.
از دیگر سو، انقلاب اسلامی، مانند هر نهضت اصلاح طلبانة دیگر، با توطئه ها و دسیسه های داخلی و خارجی که یا در جهت ویرانی نظام نوپای جمهوری اسلامی و یا در جهت کسب و بسط منافع گروهی یا فردی قدرت طلبان و سیطره جویان صورت می پذیرفت، مواجه بود. نخستین سالهای تاریخ ایران پس از انقلاب پر است از مشکلات کوچک و بزرگی که هر روز در گوشه و کنار این سرزمین پهناور بروز می کرد.

در چنین شرایط فکری و اجتماعی بود که طی سالهای 1357-1360 بحث «آزادی، هرج و مرج و زورمداری» از عمده ترین مسایل روز شد. شایان توجه اینکه با توجه به کثرت سازمانها، احزاب و گروه های سیاسی بزرگ و کوچک در کشوری که تازه از اختناق رسته و جامعه ای که تازه طعم آزادی را چشیده بود، در بسیاری از موارد ابراز عقاید سیاسی را به مرز شایعه پراکنی، تشویش اذهان و نشر اکاذیب می کشانید و جو سیاسی را گاه به حد ی آلوده و ملتهب و پرتشنج می ساخت که امکان بازشناخت واقعیت از توهم، غوغاگری از انتقاد، و حق از باطل را از شهروندانی که در نخستین تجربة زندگی آزادانه قرار داشتند، سلب می کرد.
چنین بود که انجام جلسات مناظره که در آن احزاب گوناگون رو در روی یکدیگر و با صراحت و شفافیت به توضیح مواضع خود بپردازند ضرورت پیدا کرد. هنگامی که «سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی» تصمیم گرفت در این زمینه نقش بایستة خود را ایفا کند، آیت الله دکتر بهشتی، که هم از رهبران انقلاب و طراحان نظام و هم دبیر کل حزب جمهوری اسلامی بود، با وجود مشغله های روزمره فراوان، دعوت را پذیرا شد. سابقة شرکت دکتر بهشتی در این گونه جلسات اما، به سالها پیش از وقوع انقلاب اسلامی باز می گشت.

دانشجویان ایرانی دهه 1340 ش که در اروپا مشغول تحصیل بودند بخوبی به یاد می آورند که وی به تأثیر و اهمیت جلسات گفتگوی صادقانه و شفاف باوری ژرف داشت و در جلسات متعدد، چه با اندیشمندان ادیان و مکاتب فکری دیگر و چه با فعالان و رهبران گروه های سیاسی ایرانی مقیم اروپا، شرکت می کرد.
آنچه در تمامی این مناظره ها و گفتگوها، و از جمله در جلسات مناظره ای که متن آنها را در این کتاب خواهید خواند، جلب توجه می کند، انصاف و متانت در گفتگو، در عین صلابت و شفافیت در تبیین دیدگاهها و مواضع از سوی دکتر بهشتی است.
همان گونه که در ابتدای جلسه اول آمده است، گروه های سیاسی که حیات خود را در گرو غوغاسالاری و جنجال آفرینی می دیدند از شرکت در این مناظره ها سر باز زدند.

فاجعه انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی که تنها چند ماه پس از پخش این مناظره ها رخ داد، روشنگر این واقعیت است که غوغاسالاران وجود فردی مانند دکتر بهشتی را که با تکیه بر تواناییهای شگرف خود در مدیریت حرکتهای اجتماعی، اندیشه نظام مند، ایمان ژرف به توانایی دین در اداه جامعه و عشق به خدمت به مردم ستمدیده این مرز و بوم، در جهت تحقق آرمان های بزرگ و آرزوهای دیرینه آنان تلاش می کرد، برنتافتند و پس از شکست امواج پیاپی تهمت و افترا، حذف او را تنها راه نجات خود یافتند.

همانطور که در پیشگفتار کتاب آمده است، انگیزه بنیاد نشر آثار و اندیشه های آیت الله شهید دکتر بهشتی از انتشار متن گفتگوهای این جلسات مناظره، افزون بر آشنا ساختن نسل جدید جامعه ایران با افکار و اندیشه های دکتر بهشتی، پرتوافکنی بر بخش های فراموش شده ای از تاریخ نهضت مردم ایران بوده است.

شایان ذکر است که تعداد جلسات مذکور پنج جلسه بوده است، اما در این کتاب فقط دو جلسه آمده است. سه جلسه دیگر در بخش تکمیلی این کتاب جداگانه به چاپ رسیده است.

لازم به یادآوری است دکتر بهشتی بنابر رویه خود برای شرکت در این گونه جلسات، از قبل، رئوس مطالب بحث خود را مکتوب و در حین جلسه نیز سؤ الات و یا انتقادات مطروحه درباره بحث خود و همچنین انتقاداتش بر مباحث مقابل را نیز یادداشت می نمودند. تا در خلال همان جلسه و یا در جلسه بعد به آن موارد بپردازند. جالب آنکه ایشان برای پاسخگویی به مباحث مطرح شده در این میز گرد، بسیاری اسناد و مدارک مختلف را جمع آوری و دسته بندی کرده بودند، تا ضمن ارائه بحث مورد نظر، اسناد گفتار خویش را نیز عرضه نمایند. آن یادداشت ها در اختیار بنیاد نشر است که به عنوان نمونه چند گراور از آنها را به ضمیمه همین کتاب برای ملاحظه آمده است.