شناخت از دیدگاه فطرت

این کتاب مجموعه درس های شهید آیت الله دکتر بهشتی است که در تابستان سال 1359 با عنوان «شناخت» در کلاس های واحد دانشجویی حزب جمهوری اسلامی تدریس گردیده است.
دربارة این درس ها لازم است به چند نکته توجه شود. نخست آن که چالشی که در آن سال ها توسط اندیشه های مارکسیستی در اذهان مبارزان و فعالان پدید آمده بود و این شاخة تفکر غربی را به عنوان تنها ایدئولوژی علمی معرفی می کرد، دکتر بهشتی را بر آن داشت که اولاً موضع تفکر اسلامی را در قبال آن روشن و منقح سازند و ثانیاً، اعضای حزب جمهوری را به سلاح منطق و معرفت در برابر گروه های سیاسی که خطمشی آنها بر ایدئولوژی مارکسیستی یا شبه مارکسیستی تکیه زده بودند مجهز کنند تا توانایی برخوردی منطقی و مستدل داشته باشند. با توجه به کثرت نوشتارها و گفتارهای موجود در آن زمان دربارة مسألة شناخت و شبهات فراوانی که پیامد نشر آن ها بود، چنانچه در فصل های کتاب حاضر نیز مشهود است، دکتر بهشتی تلاش بر این دارد که به زبانی ساده و قابل فهم برای افرادی که احیاناً دارای سابقة مطالعات فلسفی نیستند به طور فشرده و منظم به مبحث مذکور بپردازند. اما انگیزة ارائة این مباحث صرفاً به برخوردی انفعالی در قبال وضعیتی که پدید آورندة عمدة آن رواج اندیشه های مادی گرایانه و به ویژه مارکسیستی در دهة چهل و پنجاه بود محدود نمی شود.
دکتر بهشتی با عنوان این مباحث درصدد تشریح ایدئولوژی انقلاب و حرکت اسلامی در ایران نیز هست. رهیافت برگزیده در این کتاب، شیوة بحث فلسفی به دور از پیچیدگی هایی است که تنها اهل فن به آن آگاهی دارند. موضوع بحث های مطرح شده معطوف به یکی از گونه های ارتباط انسان با محیط زندگی اش، یعنی رابطة آگاهی و شناخت است. این رابطة آگاهانه، میان انسان و خویشتن او نیز برقرار است که آن را "خودآگاهی" می نامیم. اهمیت طرح مبحث شناخت، حتی در زمانة ما که دیگر نام و نشانی از اندیشه های مادی و مارکسیستی در جامعة ما نمانده، با توجه به انسان شناسی دکتر بهشتی روشن تر می شود. از دیدگاه ایشان، وجه تمایز انسان از دیگر موجودات، آزادی اوست و این آزادی در انتخابگری وی تبلور می یابد. از همین رو، شناخت و آگاهی انسان مقدمه ای لازم برای انتخاب آگاهانه اش می باشد و بحث دربارة شناخت که اساساً موضوعی است مربوط به حوزة معرفت شناسی، ضرورتی انکارناپذیر می یابد.