خداحافظ سارایوو

معرفی کتاب

خداحافظ سارایوو کتابی است درباره محاصره شهر زیبای سارایوو، پایتخت بوسنی هرزگوین که به همین دلیل کتاب منحصر به فردی است. چون اغلب کتاب های چاپ و ترجمه شده جنگ بوسنی و هرزگوین به تجاوزها می پردازند اما این کتاب به محاصره ای اشاره دارد که از ۱۹۹۲ با اعلام استقلال بوسنی از یوگسلاوی شروع می شود و تا ۳ سال ادامه می یابد، چون استقلال مسلمانان در دل اروپا به مذاق صرب هایی که در رؤیای صربستان بزرگ هستند خوش نمی آید.

کتاب خاطره های انسانی است که از زبان دو خواهر «آتکا» و «هانا» روایت می شود؛ آتکا دختر بزرگ خانواده ای است که از ۱۰ خواهر و برادر دیگرش بزرگتر است و ۲۱ سال دارد. مادر خانواده به خاطر فعالیت های بشر دوستانه عضو سازمان «مادران برای صلح» است و قبل از محاصره به وین رفته است و با تلاش بعد از مدتها به سارایوو بر می گردد و در هرحال در سارایوو باشد یا بیرون از آن، بیشتر به فعالیت های اجتماعیش مشغول است. بنابراین نقش مادر این خانواده پرجمعیت با آتکاست و مادر بزرگی ۷۵ ساله که با اینکه جنگ جهانی دوم را تجربه کرده است، سرزنده و امیدوار است و برخلاف نوه هایش که در حکومت کمونیستی بزرگ شده اند و دین را افیون توده ها می دانند، اعتقادات متفاوتی دارد اما این مانع ارتباط صمیمانه و با احترام دو طرف نیست. بوی قهوه هایش که بهترین لحظات امیدبخش را می سازد را می شود در جای جای خاطرات در سخت ترین شرایط احساس کرد.

پدر خانواده مردی ایده آلیستی است که با نامه هایش سعی دارد جهان را بیدار کند و امیدوار است کمک ها را به سمت بوسنی بکشاند و به قول خودش اعلام کند «روح این شهر هنوز نمرده است.» پدر، مادری ۸۰ ساله دارد به نام مایکا که در فاصله کوتاهی دو پسرش را از دست می دهد؛ یکی را تک تیراندازها می زنند و دیگری به نام زوران که کوچکترین پسر است در صف نانوایی کشته می شود. خاطراتی که از زبان آتکا از زوران روایت می شود نشان می دهد، او چقدر دوست داشتنی است و همین مرگش را غم انگیزتر می کند. پسر او سه هفته بعد پایش را از دست می دهد و جراحت های روحی این خانواده را بیشتر می کند.

کتاب از اینجا آغاز می شود که هانا (۱۲ ساله) و نادیا (۱۵ ساله) قرار است سوار اتوبوس شوند و با تعدادی دیگر از کودکان و زنان از سارایوو به سمت کرواسی بروند. روز قبل، آتکا توانسته است دو صندلی برای آنها رزرو کند. جدایی تلخی است و به قول آتکا وقتی هانا از پله های اتوبوس بالا می رود، «چیزی درونم مرد و دلهره تمام وجودم را گرفت.» بچه ها به دنبال سرنوشتی می روند و آتکا با دلی غمگین اما امیدوار به خانه بر می گردد؛ امیدی به تمام شدن جنگ به زودی زود که در بین همه مردم موج می زند.

تصویرهای واقعی تلخ در این خاطره ها زیادند؛ مغازه های تعطیل و غارت شده، بازار سیاه، گرسنگی، صدای خمپاره ای که کم کم عادی می شود، گورستانهای پر شده و دفن کشتگان در پارک ها و زمینهای فوتبالی است که روزی محل شادی مردم بوده است و مرد گورکنی که قبلا بیلش را دوست داشت و حالا تفنگش را نه! بیماری و نبود دارو که با وجود مجروحان جنگ ناچیز به چشم می آید، نبود آب و دبه هایی که باید با گذشتن از مسیری خطرناک زیر نگاه تک تیراندازها پر شوند. و این تک تیراندازها یکی از قسی القلب ترین ها هستند؛ به هیچ چیز رحم نمی کنند، نه زن و کودک، نه به عزادارانی که سرخاک عزیزانشان هستند، نه اتوبوس حامل پناهندگان.

با این همه جریان زندگی دارد. غم و شادی ها کنار هم روایت می شوند. از خاطره های دوست داشتنی همانجایی است که بچه ها هوس گوشت کرده اند و آتکا با زیرکی قسمتی از برنج را به صورت گلوله در می آورد و وانمود می کند برنج و گوشت دارند و بچه ها با لذت می خورند، دلخوشی قهوه خوردن، رسیدن شکر، تلفن ها و نامه هایی که از طریق خبرنگارها به دست اعضای خانواده می رسد، کار کردن اتکا در استودیو، صدای ناگهانی شر شر آب از لوله های خشکیده، ملاقات های گاه به گاه اعضای خانواده در سارایوو و بیرون از آن، درخت آلویی که با سخاوت میوه می دهد و خوراک مربایش از یکنواختی غذاها می کاهد، هرچند به زودی هیزم سوخت خانه می شود، همگی طعم زندگی در دل مرگ را دارند.

«خداحافظ سارایوو» در کمال صداقت، تصویری از مردمی دوست داشتنی می سازد که خواننده می تواند به خوبی اجزای فرهنگی مردم آن کشور را بشناسد؛ روابط، عقاید، خوراک و هر چیزی که نشانی از فرهنگ دارد.