عزت ملی: بررسی تطبیقی عزت‌ طلبی و یا تحقیرپذیری در سیاست خارجی ایران

مفهوم «عزت» یکی از مهم‌ترین عبارات در اندیشه دینی و سیاسی ما مسلمانان است. به‌نحوی‌که این کلیدواژه یکی از پرتکرارترین مفاهیم در ادبیات سیاسی و دینی و حتی زندگی شخصی ما در ابعاد مختلف آن است. همۀ ما به‌حکم اینکه موجودی متفکر و دارای قدرت انتخاب هستیم با این مقوله به نحوی بنیادین در ارتباط خواهیم بود. چراکه مفهوم عزت در معنای کلان خود، نوعی ارتباط وسیع و فراگیر با نحوه زیستن یا سبک زندگی برقرار می‌کند. معیارها و پارامترهایی که این مفهوم در برمی‌گیرد از یک‌سو و فراگیری مفهوم آن از سوی دیگر، سازنده چهارچوبی منظم و نظام‌مند برای سازمان دادن به سیستمی فکری و نظری است که می‌تواند در ذیل این مفهوم به ساماندهی عمیق و دقیق زندگی و به‌طور مشخص سبک زیستن بپردازد، به‌طوری‌که بتوان از معضل کلی‌گویی و ابهام درآمد و به تفکر انضمامی و جزئی درباره چگونگی ارزیابی از زندگی سیاسی و سرنوشت عمومی کشور و در درجه‌ای بالاتر تعریف شاخص برای آن نائل آمد. چراکه وجود چنین سازوکارهای ذهنی برای اداره زندگی اجتماعی جزئی از ضروریات هر نظام اجتماعی محسوب می‌شود و شاید بتوان چنین اظهارنظر کرد که بدون وجود چنین نظامات فکری، که کارویژه کنترل و خویشتن پایی اجتماعی را برای یک جامعه انجام می‌دهند نمی‌توان برنامه‌ای کارآمد برای آینده انتخاب کرد یا ارزیابی درستی از مسیر گذشته به دست داد.
چنین باید گفت که شناخت روح جمعی یک جامعه از خود و ارزیابی درباره خود یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در حرکت مستمر آن جامعه در مسیر رشد و شکوفایی است. در حقیقت می‌توان مفهوم «عزت ملی» در سطح جامعه را متناظر با مفاهیمی همچون حرمت نفس، اعتمادبه‌نفس، ارزش نهادن نفس برای خود یا احساس سودمندی از وجود خویش در سطح فرد دانست. همان‌گونه که این معیارها می‌توانند نظامی علمی برای مطالعه انسان و ارزیابی میزان موفقیت یا عدم موفقیت وی در زندگی شخصی قرار گیرد عبارت «عزت ملی» نیز می‌تواند داری چنین کارکردی در سطحی جامعه‌شناسانه و ملی باشد؛ بدین نحو که نظام ارزشی پایه‌ریزی شده بر اساس ماهیت و چیستی این مفهوم (هستی‌شناسی) و سپس تنظیم چهارچوب «هنجاری» و «بایدونباید» برای نیل به آن و درنهایت تعریف سازوکاری برای ارزیابی از وضعیت جامعه با توجه معیارهای تعریف‌شده می‌تواند نظامی برای سنجش جامعه از عملکرد و جایگاه خود به دست دهد.
بدین ترتیب جامعه ما که به لحاظ هویتی دارای ماهیتی دینی است می‌باید چنین سیستمی را از آموزه‌های دینی به عاریت بگیرد و پیرامون آن به مطالعه و تئوری پردازی همت گمارد. با توجه به توضیحات داده شده به نظر می‌رسد برای نیل به چنین اهدافی مفهوم فراگیر و درعین‌حال دقیق «عزت ملی» راهگشا باشد. یعنی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند مبتنی بر این مقوله سیاست‌های اعمالی خود را ارزیابی کند، وضعیت فعلی خود را درک کند، به نقد وضع موجود بپردازد و برنامه‌هایی برای حرکت به وضع مطلوب ترسیم کند.

انقلاب اسلامی ایران مبتنی بر هویت دینی خویش برپایی نظامی اسلامی و الهی را پیگیری می‌کند. چراکه «جهان‌بینی بدون جهان سازی و جامعه سازی سلسله‌ای از مفاهیم خشک و تجریدی بیش نیست». برای این منظور باید توجه داشت که جهان‌بینی اسلامی و دینی ما برای آنکه قابلیت جامعه سازی و نظام سازی اجتماعی داشته باشد نیازمند یک مرحله گذار است. از این مرحله می‌توان با عنوان تئوری پردازی یا ایجاد نظام شناختی یاد کرد. در این مرحله است که مفاهیم اسلامی و دینی همچون عزت ملی باید شرح و بسط داده شوند؛ چیستی آن‌ها به مطالعه گذاشته شود، شاخصه‌ها و راه‌های نیل به آن‌ها مشخص شود و بحث از کلی‌گویی‌ها خارج شده و امکان پیاده شدن پیدا کند. عزت ملی یکی از این مفاهیم است که می‌باید درباره آن به مطالعه پرداخت. چراکه بدون شناخت دقیق از مفاهیم و تشریح چیستی آن‌ها نمی‌توان ادعایی درباره عملی کردن آن‌ها داشت.