الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه

معرفی کتاب

این کتاب از آخرین تالیفات ملاصدراست که پس از تالیف رسائل بسیار و بخصوص کتاب بزرگ او اسفار اربعه به نگارش رسیده است.

حکیم صدرالمتألهین نگارش کتاب شواهد را امری از سوی آمر قلبی و اشاره ای از مشیر غیبی می داند که از عالم ملکوت بر وی اشراق شده است.

استاد سید جلال الدین آشتیانی کتاب شواهد را بمثابه عقل اجمالی و کتاب اسفار را صورت تفصیلی شواهد می داند و معتقد است امتیاز این کتاب در مقایسه با اسفار ترک بسیاری از قیل و قال ها از سوی مولف است. وی معتقد است که مولف روش متعادلی را برای بیان مطالب خویش در این کتاب انتخاب کرده است.

کتاب الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه مجموعاً پنج فصل است که مولف، هر فصل را «مشهد» و بخش های فرعی آن را «شاهد» و شاخه های آن را «اشراق» عنوان داده و بدین ترتیب کتاب یک نظم طولی یافته است.

مشهد اول در بیان اموریست که تمام علوم بدان ها نیازمندند که بقول شارحین ملاصدرا امور عامه نامیده می شود و مشتمل بر پنج شاهد است.

شاهد اول: این بخش مشتمل بر دوازده اشراق است که در هر یک از آنها بذکر نکته ای درباره تحقق و خارجیت و ویژگی های وجود می پردازد.

شاهد دوم: این بخش نیز مشتمل بر بیان ده نکته (اشراق) در مورد هستی علم و چیستی آن است.

شاهد سوم: در این بخش طی دوازده اشراق به اثبات واجب الوجود و صفات آن می پردازد.

شاهد چهارم: این بخش شامل ده اشراق است و به بحث های باقیمانده از امور عامه پرداخته می شود.

شاهد پنجم: این شاهد مشتمل بر هفت اشراق است که به حالات ماهیت و اعتبارات آن می پردازد.

در مشهد دوم ملاصدرا به بحث درباره وجود خداوند متعال و خلقت دنیا و آخرت می پردازد. این فصل یکی از کوتاه ترین فصول کتاب و مشتمل بر دو شاهد است.

شاهد اول: در این بخش پاره ای از مباحثی که متکلمان در الهیات بالمعنی الاخص به آن می پردازند مطرح می شود.

شاهد دوم: این شاهد به مبحث صورتهای مجرد و مُثل افلاطونی اختصاص یافته است.

در مشهد سوم مسائل مختص به علم معاد است که ملاصدرا آن را در قالب سه شاهد سامان می دهد.

شاهد اول: حکیم صدرالمتألهین به کیفیت خلقت اشاره می کند و معتقد است دو نوع خلقت در کار عالم وجود دارد. خلقت ابداعی و خلقت تکوینی.

شاهد دوم: در اثبات وجود نفس ناطقه و امور مافوق آن و نیز اموری که نفس در سرانجام خود با آن مواجه می باشد، یعنی امور مربوط به قیامت است.

شاهد سوم: در اثبات معاد برای نفوس آدمیان است.

مشهد چهارم: این مشهد در اثبات معاد جسمانی و آنچه شارع مقدس بندگان را بدان وعده داده و یا برحذر داشته ـ از قبیل قبر، بعث، بهشت، جهنم و سایر امور ـ می باشد و آن دارای سه بخش (شاهد) اصلی است.

شاهد اول دارای نه اشراق است و در شاهد دوم ملاصدرا به تفصیل درباره احوال آخرت بحث می کند. حکیم در شاهد سوم عوالم سه گانه دنیا، عالم حساب و جزاء و عالم قرار و آرامش را طی اشراقاتی با بیانی دیگر مطرح می سازد.

مشهد پنجم: این مشهد در باب نبوات و ولایات است که دارای دو بخش (شاهد) اصلی است و درباره اوصاف پیامبر(ص) می باشد.

صدرالمتألهین در یکی از اشراقات شاهد اول بذکر صفات اخلاقی لازم برای رهبری جامعه که «الرئیس الاول» عنوان می دهد، می پردازد و آن را در دوازده صفت خلاصه می کند که عبارتند از: 1ـ فهم و درکی نیکو و گیرندگی سریع 2ـ حافظه ای قوی 3ـ فطرتی صحیح و طبیعتی سالم و مزاج معتدل و تام الخلقه 4ـ زبانی فصیح و بلیغ 5ـ دوستداری علم و حکمت 6ـ حریص نبودن بر شهوت رانی و انجام امیال نفسانی 7ـ دارای عظمت نفس بودن و دوستدار کرامت، والایی، نزاهت و شرافت و برکنار بودن از زشتی و پلیدی 8ـ دارای قلبی رئوف و عطوف برخلق الله باشد 9ـ دارای دلی شجاع باشد و از مرگ نهراسد 10ـ بخشنده و اهل جود و سخا باشد 11ـ سرور بهجت او در هنگام خلوت و مناجات با خدا از همه خلایق بیشتر باشد 12ـ سختگیر و لجوج نباشد، انتقاد و دعوت به عدل و انصاف را بخوبی پذیرا باشد.