معناشناسی قلب در قرآن

معرفی کتاب

درکتاب حاضر ابتدا، با ارائه یک اثر کوتاه، درآمدی بر دستگاه معرفت شناختی قرآن در قالب کتاب علم و معرفت در قرآن و سنت معرفی گردید.
در ادامه با متد معناشناسی (semantics)، مهم­ترین مؤلفه ­های معرفت ­شناسی قرآن­ کریم مورد توجه قرار گرفت. سپس در چند طرح، تعریف و منابع معرفت، از جمله موضوع (قلب) به طور اختصاص مورد پژوهش قرار گرفت.

«نظریه الانسان» یکی از بنیادی­ ترین مباحث در علوم انسانی است. در قرآن و سنت، انسان شناسی پس از خداشناسی، کانونی ترین مفهوم به شمار می رود؛ به طوری که جهان بینی کتاب و سنت را می­ توان در ارتباط دو سویه انسان و خدا به تصویر کشید.

انسان شناسی دانشی مستقل است که تأثیری مستقیم بر سایر دانش های انسانی دارد و از مبادی و مبانی مهم علوم انسانی محسوب می شود؛ به گونه ای که دانش معرفت شناسی بر آن استوار است. به همین دلیل روان شناسی و انسان شناسی معرفت همواره یکی از محوری ­ترین بخش های معرفت بوده اند.

«نظریه الانسان» در محورهای «بُعدِ بدنی، بُعدِ فرابدنی، بُعدِ اجتماعی» قابل پیگیری است. از میان مفاهیم و واژگان قرآنی، «قلب» قلبِ مباحث انسان شناسی است که در هر سه محور نقش اساسی دارد.

در نگاه نویسنده، پرداختن به قلبِ فرابدنی به معنای نفی دو بُعد دیگر نیست، بلکه این سه بعد در کنار یکدیگر می­ توانند به صورت مکمل عمل کنند. پرداختن به جایگاه قلبِ بدنی در معرفت و ایمان نیز به معنای جسم انگاری انسان نخواهد بود و انسان شناسی قرآن بنیان به هر یک از این ابعاد اهمیت می دهد.

این اثر، به عنوان اولین گام، بخشی از «نظریه الانسان» را شکل می دهد و امید می­ رود به مرور زمان توسعه یافته، تکمیل و تدقیق شود تا در نهایت به یک نظریه کامل تبدیل شود.

اما اینکه چرا از میان سه بعد بدنی، فرابدنی و اجتماعی، فرابدن در قرآن انتخاب شد دو دلیل وجود دارد. از یک سو و از لحاظ محتوایی، «قلب» کانون توجه مباحث انسان شناسی بوده است و فرابدن انسان علاوه بر جایگاه خاص خود می تواند واسطه بین قلب بدنی و قلب اجتماعی باشد. از سوی دیگر، جهان بینی قرآنی، به عنوان جهان بینی متن مؤسس اسلام در تدوین و تنظیم نظریه اسلام، باید اساس نظریه پردازی قرار گیرد.