مشق معنی بیدل

معرفی کتاب

کتاب «مشق معنی بیدل» از دو بخش تشکیل شده؛ بخش اول مقدمه‌ای کوتاه درباره بیدل و گذری سریع بر محتوای این کتاب است.

بخش دوم متن پیاده شده و ویراسته کلاس‌های بیدل پژوهی زنده یاد دکتر سید حسن حسینی در مرکز آفرینش‌های ادبی حوزۀ هنری است.

در نخستین فصل کتاب با مفهوم وحدت وجود آشنا می‌شویم و درمی‌یابیم که وجود انسان وجود ظلی و سایه‌ای است و وجود خداوند وجود حقیقی و در ابتدای فصل دوم به مراجع و مآخذ معتبری که دربارۀ بیدل و آثار اوست اشاره می‌کند.

فصل سوم این کتاب بیشتر مقدمه‌ای است برای فهم و درک شعر‌های بیدل و اینکه مخاطبان شعر‌های بیدل بدون پیش زمینه ذهنی و بدون کسب اطلاعات از برخی اصطلاحات و واژه‌ها نمی‌توانند اشعار او را درک کنند و در این مسیر از شعر‌های صائب و حزین بهره می‌برد و در آخر به این نکته اشاره می‌کند که آغشتن ادبیات به موضوعات فلسفی چندان بصواب نیست.

دکتر حسینی در فصل چهارم از مولانا و سنایی و عطار سخن می‌گوید و اینکه بدون آشنایی با عوالم حیرتبار این سه شاعر ارجمند، امکان ورود به دنیای پیچیده و زیبای بیدل وجود ندارد.

حسینی در فصل پنجم از لزوم آشنایی با نظامی برای درک هرچه بیشتر نازک خیالی‌های شعر‌های بیدل سخن می‌گوید. همچنین خوانش و تفسیر و تأویل شعر‌های بیدل از فصل ششم آغاز می‌شود

بررسی نماد‌ها و جلوه‌های وحدت وجود در اشعار بیدل همچون سایه و آفتاب و برگ گل و بوی گل، فصل هفتم این کتاب را بسیار دلنشین کرده است و تفسیر راز و رمز‌های نماد‌های پُر بسامد غزل‌های بیدل و ارتباط آن‌ها با فلسفه وحدت وجود از دیگر موضوعات جذاب این فصل است.

در فصل هشتم ضمن اشاره به نماد طاووس از بسمل و رقص بسمل و ارتباط آن با هستی انسان سخن می‌گوید و آنگاه نخستین غزل دیوان بیدل را تأویل و به نکاتی اشاره می‌کند که از چشم بسیاری از بیدل پژوهان مغفول مانده است.

بررسی نازک خیالی‌های شعر بیدل که به زعم دکتر حسینی فراتر از حس آمیزی است یکی از بحث‌های طرح شده در فصل نهم کتاب حاضر است.

در فصل دهم، با پارادوکس یا تصاویر و مفاهیم متناقض نما در شعر‌های بیدل بیشتر آشنا می‌شویم. دکتر حسینی در فصل یازدهم نیز صاد و معنی منتخب را معنا می‌کند.

تمثیل نفس و نگین عنوان فصل دوازدهم کتاب است و فصل سیزدهم درباره عشق و پرستش خداست.

در فصل چهاردهم کتاب ضمن آشنایی با استعارۀ موج و تحمل بارامانت الهی به دریای جهل و آگاهی می‌رسیم و با این دو مفهوم مجرد در برخی ابیات بیدل آشنا می‌شویم.

در فصل پانزدهم با عنایت به نظریه‌های متنوعی که در جای جای شعر بیدل یافت می‌شوند با گنج‌های شعر بیدل و نقشه و راه رسیدن به این گنج‌ها روبرو می‌شویم.

در ابتدای فصل شانزدهم سخن از معنی مگوست که در برخی نسخه‌ها به اشتباه معنی نکو آمده است و دکتر حسینی با ارائه دلایل متقن ثابت می‌کند که معنی نکو ناشی از غلط خوانی نسخه خوان‌ها و بی‌دقتی مصححان است.

فصل هفدهم با عنوان یک دریا شراب محمل بحث‌های متنوع‌تری است از جمله حکایتی در مورد جن و پری در شعر‌های بیدل با استناد به بیت‌هایی از حافظ و سعدی.

کارکرد شعر عنوان هجدهمین فصل کتاب حاضر است. یکی از مهمترین موضوعات اشعار بیدل که در جای جای دیوان او به صور گوناگون نمود یافته است موضوع از خود برون آمدن است که بخش عمده‌ای از فصل نوزدهم کتاب را به خود اختصاص داده است.

در فصل بیست و یکم با عنوان نشئه آزادگی یکی از غزل‌های معروف بیدل تأویل می‌شود که یکی از زیباترین غزل‌های توحیدی بیدل است:

اگر به گلشن ز ناز گردد قد بلند تو جلوه فرما
ز پیکر صبر، موج خجلت شود نمایان چو می‌به مینا

از آنجا که بیست و دومین جلسه این کلاس‌ها با عید غدیر مصادف شده بود، از ارادت بیدل به حضرت پیامبر (ص) و مولا علی (ع) و رؤیای صادقۀ بیدل سخن رفته است.

تکرار و جا به جایی کلمات در شعر بیدل یکی از ویژگی‌های برخی شعر‌های بیدل است که دکتر حسینی در فصل بیست و سوم کتاب از این ویژگی سخن می‌گوید که متأثر از نگاه وحدت وجودی او به عالم است.

موضوع توهم هستی بیست و چهارمین فصل این کتاب را به خود اختصاص داده است.

و، اما آخرین فصل کتاب، محیط حیرانی نام گرفته است. دکتر حسینی در این فصل از صفحۀ آتش زده و سوختن پرفشانی‌ها و گلستان شدن قفس و خون بسمل سخن می‌گوید.