تاویل گرایی در انحرافات مهدویت

معرفی کتاب

بررسی جایگاه تأویل نصوص دینی همواره محل نقاش و گفتگوی علمی بوده است. چنانچه در علوم مختلفی نظیر علوم قرآنی، تفسیر، علوم حدیث، اصول فقه، فلسفه، کلام و عرفان اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. تأویل از ابتدای کاربرد آن در معنای لغوی تا معنای اصطلاحی آن دارای سیر تطور ویژه ای است (از معنای عاقبت و بازگشت هر چیز به اصل آن تا مفهوم کلام، رمز و باطن کلام و در نهایت معنای خلاف ظاهر الفاظ که شهرت بیشتری دارد).

تأویل در این نوشتار به معنای برداشت های باطنی از متن مقدس است اعم از اینکه در قالب مفهوم یا مصداق و مراد متکلم یا حتی حکمت و سبب نزول باشد. فرقه های انحرافی مدعی مهدویت، با عدم رعایت ضوابط تأویل صحیح و با توجه به ظرفیت ذاتی تأویل در ایجاد فرصت سوء استفاده از نصوص دینی به جهت توجیه عقائد فرقه ای و تثبیت ادعای مهدویت رهبران فرقه از تأویل نصوص دینی بهره کامل برده اند که از این شیوه نادرست در این رساله، به تأویل گرایی فرقه ها یاد شده است.

این جستار با رویکرد پژوهش توصیفی_تحلیلی و روش کتابخانه ای، در پی این بود که تأویل-گرایی در رویکرد به مهدویت در فرقه های انحرافی چگونه تحلیل و بررسی می شود؟

در ابتدا بنا به ضرورت، جایگاه تأویل در معارف اسلامی و تبیین ضوابط تأویل مورد توجه قرار گرفت، سپس به تحلیل و گونه شناسی تأویل در موضوع مهدویت پرداخت. نتایج تحلیل تأویل گرایی فرقه ها در موضوع مهدویت حاکی از آن است که می توان گونه های متنوعی را بر این موضوع برشمرد؛ در این راستا گونه های تأویل-گرایی فرقه ها از حیث موضوع تأویل شده و مفاهیم کلیدی مهدویت و حیث های دیگری نظیر انواع شیوه-های تأویلی، تنوعات فرجام تأویل، انواع تأویل با توجه شخص تأویل گر قابل ذکر است.

از دیگر نتایج تحقیق، ویژگی ها و شاخصه های تأویل گرایی فرقه ها است؛ به عنوان مثال استفاده از نصوص متشابه، ضعیف و متأخر در تأویل، ذوق گرایی و استنادات بدون دلیل، از مهم ترین شاخصه ها قابل ذکر است. این پژوهش از پیامدها و راه کارهای مقابله با فرقه های انحرافی نیز غافل نشده است.

دستاورد تحقیق در این حوزه، پیامدهایی نطیر تفسیر به رأی، در هم ریختن نظام امامت، داخل شدن عقاید موهوم در دین، نفی شریعت و اباحی گری، بسترسازی ظهور مدعیان جدید قابل اشاره است. راه کارهای مقابله با فرقه های تأویل گرا در چهار بخش راه کارهای علمی- پژوهشی، فرهنگی، اجتماعی و عملیاتی قابل ذکر است. حاصل این تلاش، توجه عمیق به فصل مشترک فرقه ها در تأویل گرایی است که می تواند الهام بخش یک متد در جهت خلع سلاح این جریانات از ابزار تأویل و آگاهی بخشی عمومی نسبت به این آموزه می باشد.