معیارهای اخلاقی در دیدگاه سعدی

معرفی کتاب

موضوع کتاب معیارهای اخلاقی در دیدگاه سعدی بررسی دیدگاه‌ها و آرای «سعدی» درباره اخلاق است. هدف از تدوین کتاب معیارهای اخلاقی در دیدگاه سعدی شناخت احساسات و افکار واقعی مردم کشورهای اسلامی در زندگی روزمره، کسب آگاهی از مشکلات و نحوه برخورد این مردم با مشکلات از طریق بررسی افکار «سعدی» است.

نویسنده ژاپنی این اثر تحت تأثیر آیین اخلاقی ایرانیان در پیش و پس از اسلام در نوشتار خویش می‌کوشد نخست مفهوم اخلاق و حکمت اخلاقی را از منظر فرهنگ‌های گوناگون بررسی کرده و سپس معیارهای اخلاقی را از دیدگاه «سعدی» مطالعه نموده است. وی در این راستا تاریخچه دقیقی از اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران «سعدی» را بیان کرده و ضمن معرّفی این شخصیت با توجّه به نگاشته‌ها و سروده‌های وی با تأکید بر «بوستان» و «گلستان» عقاید «سعدی» را درباره اخلاق پادشاه، مأموران پادشاهان، دانشمندان و خردمندان، عارفان و درویشان و مردم عالی شرح داده است. سپس اهمیت پند و اندرز، شرایط اندرزدهی و امر به معروف را از دیدگاه این شاعر جهانی بیان کرده است.

بی‌تردید سعدی همواره خود را نصیحت‌کننده تلقی می‌کرده است. او در آثارش بارها به نصیحت دیگران می‌پردازد و از آنها می‌خواهد به نصایح وی گوش دهند. شیوه‌های پنددادن سعدی متفاوت و متنوع است؛ گاه در مقام حکیم به نصیحت مردمان می‌پردازد و گاه مانند پدری مهربان توصیه‌های ارزشمندی به فرزندانش می‌کند یا در مقام پیر و مراد آگاه و کاردان به نصیحت مریدان می‌پردازد. سعدی به قدیت تأثیر پند و اندرز در دل مخاطبان اعتقاد راسخی دارد و نقش نصیحت مفید و کارساز را در هدایت مردم به راه راست، بسیار مهم و مؤثر ارزیابی می‌کند.

سعدی در آثار خود بیان می‌کند بخشی از معیارهای اخلاقی جامعه را از طریق توجه به رفتار و سخنان دیگران آموخته است؛ به همین دلیل به مردم توصیه می‌کند برای تکمیل فضایل اخلاقی خود به پند و اندرز دیگران گوش دهند و از گفتار و رفتار آنان درس زندگی بیاموزند.

سعدی در آثار خود به برخی از معیارهای اخلاق اشاره کرده است؛ از جملۀ این معیارها عدل و انصاف است و التزام به اصل عدل و داد برای حکمرانان که مسئول ایجاد و حفظ آرامش در جامعه هستند، واجب و لازم است. از این‌رو سعدی همواره این طبقه از افراد جامعه را به رعایت عدل و انصاف دعوت می‌کند.

در مجموع سعدی در آثار خود گاه با آوردن حکایات فراوان ـ به ویژه در بوستان و گلستان ـ و گاه بدون استفاده از آنها به ذکر معیارهای اخلاقی می‌پردازد و از مخاطبان خود می‌خواهد به این اصول و موازین پایبند باشند. احسان به دیگران، جستجوی خرد و حکمت، جلوگیری از رذایلی مانند حسد و غیبت و التزام به قناعت و درویشی از جمله معیارهای خلاقی مورد نظر سعدی است. همچنین آن دسته از معیارهای اخلاقی که سعدی در آثارش به بیان آنها می‌پردازد، با معیارهای مطرح شده در آثار نویسندگان دیگر تقریباً مشابه‌است که از این‌رو می‌توان گفت افکار سعدی بسیار متأثر از آنها است.