آموزش و پژوهش روابط بین الملل در ایران

مطالعات بین‌المللی با توجه به طبیعت در حال دگرگونی محیط بین‌الملل، در معرض تغییر و تحول است و تحولات متنوع، این حوزه را به یک مطالعه بین‌رشته‌ای تبدیل کرده است که رشته‌های مختلفی ازجمله علوم سیاسی، تاریخ، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، انسان‌شناسی، اقتصاد و بسیاری از رشته‌های دیگر را دربر می‌گیرد. توسعه بین‌المللی نیز یکی از مباحث مهم در حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل است. اثر حاضر ضمن نگاهی میان‌رشته‌ای به روابط بین‌الملل، از یک سو در پی آسیب‌شناسی این رشته در آموزش و پژوهش عالی ایران است و از سوی دیگر به دنبال ارائه طرح‌هایی کلان و کلیاتی از توسعه این دانش است. از بعد اول، آسیب‌هایی چند در این خصوص مورد بررسی قرار می‌گیرند: فقدان متافیزیکال لازم برای فهم جایگاه بازیگر ملت‌ـ دولت برای تحقق دموکراسی در داخل و ملی‌گرایی مدنی در عرصه بین‌المللی؛ فقدان فلسفه پشتیبان برای نگاه نظری ایرانی نخست به چیستی روابط بین‌الملل و چرایی عملکردهای مبتنی بر بازی قدرت در آن؛ فقدان نگاه حل‌المسائلی به علم روابط بین‌الملل در پیشبرد اهداف و قدرت ملی و ملت ایران، در قالب هر یک از دو نگاه آنارشیک یا میهن‌پرستی‌ـ‌جهان‌وطن ایران‌شهری؛ فقدان احساس وظیفه دانشگاه به ایجاد نگاه تمثیلی (و نه تشبیهی و مقتدرانه) در آموزش روابط بین‌الملل، برای مفید افتادن آموزش روابط بین‌الملل در ارتقای قدرت و امنیت ایران و ایرانی، ضمن رعایت ارزش‌های فرهنگی بومی؛ اما از زاویه توسعه هدفمند این رشته، توجه‌ها معطوف به این نکته بوده است که روابط بین‌الملل ازجمله رشته‌هایی است که بدون تعریف نقش برای آن در حوزه «سازمان قدرت» نمی‌توان به رشد و ارتقای آن امیدوار بود. بر این اساس، برای رشد و ارتقای هدفمند آن که متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگی و بومی باشد، پیشنهاد‌هایی از این دست ارائه شده است: بالا بردن سهم پژوهشگران ایرانی در پژوهش پیرامون روابط بین‌الملل، به‌ویژه در عرصه نظریه‌های مربوط و نظریه‌پردازی برای تبیین روابط بین‌الملل؛ فارغ شدن از شیفتگی صِرف به بحث‌های نظری و الگوها و مدل‌های نظری مربوط به روابط بین‌الملل در تبیین سیاست خارجی و بین‌المللی ایران و نیز منطقه و توجه همزمان به نظریات جدید روابط بین‌الملل برای داشتن رویکردی روشمند به تحولات جاری در عرصه بین‌الملل و توجه به محدودیت‌ها و مقتضیات تعریف و بازتعریف منافع ملی.