سیر و سلوک؛ مقدمه: سلوک معنوی در پرتو نور قرآن و عترت (ع)

معرفی کتاب

مجموعۀ مباحث «سیر و سلوک» آیت الله العظمی مظاهری«مدّظلّه العالی» ، مشتمل بر یک مقدّمه و چند دفتر است که در آن دفاتر به شرح منازل هفتگانۀ سیر و سلوک پرداخته خواهد شد.
بر سالکان الی الله پوشیده نیست که تعداد منازل سیر و سلوک در دیدگاه اهل عرفان مختلف است؛ برخی برای سلوک الی الله، یک، دو یا هفت منزل، برخی سی و یک منزل یا هفتاد منزل و گروهی دیگر صد منزل ذکر کرده اند و حتّی برخی قائل به وجود هزار منزل در سیر و سلوک می باشند.
آیت الله العظمی مظاهری«مدّظلّه العالی» در سیر و سلوک، قائل به سه سیر کلّی می باشند که سیر اوّل آن با عنوان «سیر من الخلق إلی الحق»، دارای هفت منزل «یقظه، توبه، تقوا، تخلیه، تحلیه، تجلیه و لقاء» است که بسیاری از منازل عرفانی که در سخنان عارفان به شکل و تعداد مختلف بیان گردیده است، در درون این هفت منزل می گنجد.
همچنین در دیدگاه سلوکی آیت الله العظمی مظاهری«مدّظلّه العالی» ـ که بر گرفته از مکتب عرفانی اصیل و بالندۀ امام خمینی«ره» و علامه طباطبائی«ره» است ـ سیر و سلوک با پای بندی به قواعد شریعت مقدّسه و تقیّد به رعایت تکالیف شرعی آغاز می شود و با همین تقیّد ادامه می یابد و سالک در هیچ مرتبه ای، از التزام به احکام شرعی بی نیاز نمی شود. در این دیدگاه، تقیّد به ظواهر شرع به عنوان برترین استادِ اخلاق، قلمداد می شود و در واقع فقه آل محمّد«صلی الله علیه وآله و سلم» زیر بنای سلوک الی الله شمرده شده و سالک برای پیمودن درجات قرب الهی، با اقتدا به عارفان راه یافته و عالمان ربّانی، در قدم نخست به احکام فقهی اهتمام ورزیده و این اهتمام را تا پایان راه استمرار می بخشد.
کتاب حاضر ـ که در واقع درآمدی بر منازل هفتگانۀ سیر و سلوک است و مباحث آن به لزوم بهره گیری سالک از نور قرآن و عترت«سلام الله علیهم»در راستای پیشبرد اهداف عالی سیر و سلوک می پردازد ـ حاصل جلسات دروس اخلاقی آیت الله العظمی مظاهری«مدّظلّه العالی» در شب های جمعه، در مسجد حکیم اصفهان می باشد که پس از تنظیم، تحقیق و ویرایش و سپس بازبینی نهائی معظّم له به صورت حاضر ارائه می گردد.
این مباحث از یک بُعد، تفسیر اخلاقی، عرفانی آیات اولیّۀ سورۀ مزّمّل و حاوی دستورالعمل سازنده ای است که خداوند منّان پس از بعثت پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله و سلم»، نازل فرمود و مسیر حرکت پر فراز و نشیب رسالت آن حضرت را مشخّص و هموار ساخت.
آیت الله العظمی مظاهری«مدّظلّه العالی» با عنایت به تأثیرات عمیق و کاربرد ویژه ای که دستورالعمل مزبور در آغاز و پیشبرد سیر و سلوک دارد، تفسیر این آیات و تبیین اخلاقی آن را به عنوان مقدّمه و درآمدی برای سیر و سلوک برگزیده اند. از آنجا که عمل به این دستورات قرآنی، با اسوه قرار دادن پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله و سلم» و سائر حضرات معصومین«سلام الله علیهم» و تأسّی به سیرۀ حسنۀ آن بزرگواران میسّر می گردد، و در واقع سالک بدین وسیله به قرآن کریم و عترت طاهره«سلام الله علیهم» تمسّک می جوید، این کتاب با نام فرعی «سلوک معنوی در پرتو نور قرآن و عترت«سلام الله علیهم»» نام گذاری شده و به عنوان مقدمۀ شرح منازل سیر و سلوک ارائه می گردد.
دستورالعمل خداوند متعال در سورۀ مزّمّل مشتمل بر دوازده بخش است که عبارتند از: شب زنده داری، نماز شب، تمسّک به قرآن، اراده، قاطعیّت در گفتار، فعّالیّت، ذکر، دعا، انقطاع الی الله، توکّل، صبر و سعۀ صدر. در کتاب پیش رو، به تناسب بیان اهمیّت و کاربرد ویژۀ نماز شب و با توجّه به تأثیری که «نماز» در سیر و سلوک و سعادت دنیا و آخرت انسان ها دارد، فصل مستقلّی نیز به موضوع نماز اختصاص یافته است. همچنین به مناسبت تبیین جایگاه ویژۀ تمسّک به قرآن کریم در سیر و سلوک، لازم می نمود در فصل جداگانه ای به ضرورت تمسّک به ثقل قرآن، یعنی عتر«سلام الله علیهم»پرداخته شود. بنابراین کتاب حاضر در حقیقت حاوی چهارده دستورالعمل سازنده و کاربردی برای اهل سیر و سلوک است که عمل به آن و پایبندی به استمرار آن، برای سالکان الی الله ـ در هر مرتبه و مرحله ای که باشند ـ لازم و ضروری به نظر می رسد.
برخورداری از بیانی روان و قابل فهم و عاری بودن از اصطلاحات غامض عرفانی از ویژگی های مباحث اخلاقی، عرفانی معظّم له است که موجب میگردد افراد گوناگون در سطوح مختلف و با معلومات متفاوت، بتوانند از این مباحث بهرۀ لازم را ببرند. در واقع اهل سیر و سلوک و جوانان تکامل طلب، می توانند با مطالعه و عمل به این کتاب، به منازل سیر و سلوک و درجات والای عرفانی دست یابند و افراد دیگر نیز می توانند با برداشت اخلاقی از کتاب، به قدر توان خود در مسیر سلوک الی الله قرار گیرند.