برج و میدان: جدال سلسله مراتب و شبکه بر سر قدرت جهانی

معرفی کتاب

این کتاب از افت و خیز نامنظم تاریخ می‌ گوید و تمایز می‌ گذارد میان دوره‌ های طولانی استیلای ساختارهای سلسله مراتبی بر زندگی بشر و دوره‌ های نادرتر اما پویاترِ برتری شبکه‌ ها که تا حدی در نتیجه تحولات فناوری رخ داد. به بیان ساده: وقتی که نظم سلسله مراتبی بر دوره‌ ای حاکم باشد، میزان قدرت هر کس صرفا متناسب با مرتبه و مقام او بر نردبان تشکیلات دولت یا شرکت یا هر نهاد دیگر دارای نظم و سازماندهی عمودی است. با برتری یافتن شبکه‌ ها هر کس می‌ تواند، بنا بر جایگاهش در یک یا چند گروه اجتماعی دارای نظم و ساختار افقی، قدرت یابد. چنان که خواهیم دید، دوگانه سلسله مراتب/شبکه نوعی ساده کردن بیش از حد مسئله است؛ با این حال چند افشاگری شخصی می‌ تواند نشان دهد که این دوگانه نقطه شروعی سودمند است.

نویسنده در پیشگفتار کتاب با بیان قدرت شبکه‌ ها و توضیح آنها می‌ نویسد: «آنتونی ترولوپ در مجموعه داستان‌ هایی با نام «خانواده پالیسر» تصویری به یادماندنی از تفاوت میان قدرت رسمی و نفوذ غیررسمی ارائه داد. او سیاستمدارانی از عصر ملکه ویکتوریا را به تصویر می‌ کشد که در مجلس عوام بریتانیا، در انظار عموم، یکدیگر را به باد انتقاد می‌ گیرند و سپس در دل شبکه انجمن‌ ها و باشگاه‌ های لندن که همگی عضوشان بودند، به دور از چشم مردم، با هم سَر و سِر دارند. در این کتاب قصد دارم نشان دهم این قبیل شبکه‌ ها را تقریبا در تمام تاریخ بشر می‌ توان بافت و اهمیت آنها به مراتب بیش از آن چیزی است که اغلب کتاب‌ های تاریخ خوانندگانشان را به قبول آنها رهنمون می‌ شوند.»

نویسنده در جایی دیگر می‌نویسد: «این کتاب داستان تعامل میان شبکه و سلسله مراتب از زمان قدیم تا همین اواخر را باز می‌ گوید. درک و دریافت‌ های نظری رشته‌ های گوناگون، از اقتصاد گرفته تا جامعه‌ شناسی و از عصب‌ پژوهی گرفته تا رفتار سازمانی را گرد هم می‌ آورد. اندیشه محوری‌ اش آن است که شبکه‌ های اجتماعی همواره در طول تاریخ بسیار مهم‌ تر از آن چیزی بوده‌ اند که اغلب تاریخ‌ نگاران، با چنان دلمشغولی‌ ای که به سازمان‌ های سلسله مراتبی نظیر دولت داشته‌ اند، در نظر گرفته‌ اند اما هیچ‌گاه به اندازه دو دوره تاریخی چنین مهم نبوده‌ اند. «نخستین عصر شبکه‌ ای» به دنبال راه‌ اندازی ماشین چاپ در اروپای اواخر قرن پانزدهم آغاز شد و تا پایان قرن هجده به طول انجامید. دوره دوم ـ یعنی زمان ما ـ به دهه 1970 بازمی‌گردد، هرچند بحث من این است که انقلاب فناوری که به «سیلیکون ولی» نسبتش می‌ دهیم بیشتر معلول بحران در نهادهای سلسله مراتبی بود تا علت آن. دوره میانی از اواخر دهه 1790 تا اواخر دهه 1960 شاهد روندی مخالف بود: نهادهای سلسله مراتبی دوباره سلطه خود را برقرار کردند و شبکه‌ ها را با موفقیت از فعالیت بازداشتند یا به درون خود پذیرفتند. در واقع، اوج قدرت نظم سلسله مراتبی در نیمه قرن بیستم نمایان شد- عصر رژیم‌ های تمامیت‌ خواه و جنگ تمام عیار.»