قاعده اقرار

معرفی کتاب

اقرار و اعتراف اشخاص و دایره نفوذ و شرایط آن، از دیرباز در مرکز توجه فقها بوده و از آثار مختلف فقهی، به ویژه کتاب‌هایی که درباره «قواعد فقه» نگاشته شده، آن را موضوع بررسی قرار داده‌اند.

اهمیت این موضوع، خاصه در عصر حاضر و چالش‌های مربوط به آن، سبب شد تا قاعده «اقرار» یا به بیان دقیق‌تر، «اقرار العقلاء علی انفسهم جائز» به بحث گذاشته شود و مطالعاتی درباره آن صورت گیرد.

هر چند «قاعده اقرار» چونان یک قاعده در کتب فقهی پیشینیان ذکر نشده، مفاد آن افزون و کتاب‌های مزبور، در روایات نیز مشاهده می شود.

اثر پیش‌رو، ضمن بررسی موارد تطبیق این قاعده در منابع یادشده، صورت‌بندی روشنی از آن در هفت فصل ارائه می‌کند و چشم‌انداز های پژوهشی آن را می‌نمایاند.

کتاب حاضر هفت فصل یک خاتمه را در بردارد. فصل اول به عنوان «پیشینه و جایگاه» با بیان سیر تطور قاعده و اهمیت آن آغاز گشته و در ادامه به بررسی نسبت این قاعده با قاعده «من ملک» که دارای اشتراکات بسیاری با این قاعده است، می‌پردازد.

در فصل دوم که عنوان «مفهوم شناسی» به خود گرفته و به تبیین مفهوم «اقرار» و سایر مفردات قاعده اختصاص یافته و پس از تبیین معنای لغوی و بیان ویژگی‌های اقرار، تفاوت‌های آن با مفاهیمی نظیر «ادعا»، «شهادت» و «وعده» و «وعید» می‌پردازد.

سپس، ادله قاعده اقرار در فصل سوم پیگیری و چگونگی دلایل پنج دلیل آیات، روایات، اجماع، عقل و سیره عقلا بر قاعده یک به یک تبیین و هر یک جداگانه بررسی می‌گردد.

در فصل چهارم ضمن بیان ارکان («مقرله» و «مقرّ له»، «مقرّ به»، «مبرز اقرار») شرایط اختصاصی هر یک ذکر می‌شود.

فصل پنجم به عنوان «قلمرو» به مسئله امکان انفکاک میان اقرار به شیء و آثار و لوازم آن اختصاص یافته است؛ بدین معنا که آیا می‌توان بعضی از آثار اقرار را پذیرفت و برخی دیگر را به کناری نهاد، یا آنکه اگر اقرار دارای برخی آثار غیرقابل پذیرش بود، به طور کلی باطل و غیرنافذ است؟

در فصل ششم کتاب، مهمترین تقسیمات اقرار مطرح و در ضمن آن از اعتبار اقرار سلبی بحث به میان می‌آید.

در آخرین فصل کتاب، تحت عنوان «احکام» نیز، پنج مسئله مرتبط با اقرار بحث می‌شود. این پنج مسئله عبارتند از: رجوع از اقرار، مسئولیت اقرار به ادعای غیر، حکم تصرف «مقرّ له» در «مقرّ به» در صورت جهل وی، اقرار با «نعم»، دلالت جمله «ان شهد لک فلان فهو صادق» بر اقرار.

در انتها نیز به جهت اهمیت و مبتلا به بودن بحث اکراه در اقرار، به عنوان خاتمه بحثی جامع و نسبتاً مبسوط از اقرار اکراهی صورت می‌گیرد. بدین منظور در ابتدا مفهوم اکراه، شرایط و اقسام آن روشن می‌گردد و سپس ادله عدم اعتبار اقرار ناشی از اکراه - که عمدتاً روایات می باشند - مطرح و بررسی می شوند.

علاوه بر این، در این بخش از کتاب به حکم تکلیفی "وادار ساختن بر اقرار" نیز پرداخته شده و پس از مشخص شدن اصل اولی - که حرمت آن است - با استفاده از ادله، مواردی به عنوان استثنا مطرح می‌گردد.