چالش های گفتمان معاصر عربی

معرفی کتاب

اثر حاضر در دو گفتار تحت عناوین «من سؤال العلمانیة الی اعادة بناء المجال فی الفکر العربی» از دکتر کمال عبداللطیف و «فی ابستمولوجیا الخطاب العربی المعاصر» از دکتر نصر محمد عارف است و در بخش بعدی کتاب هر یک از دو اندیشمند فوق گفتار دیگری را مورد نقد و بررسی قرار داده است. نگرش انتقادانه هر یک از این دو اندیشمند نسبت به آراء طرف مقابل، نشانگر فضای گفتمان انتقادی کتاب است.

کم و کیف گفتمان معاصر عربی در قرن بیست و یکم چگونه خواهد بود؟ در قرن گذشته تحولات زیادی در گفتمان معاصر عربی پدید آمد و دیدگاه ها و نگرش های مختلفی ظهور کرد، از سوی دیگر انقلاب ارتباطات به وجود آمد و کرۀ زمین به عنوان یک دهکده کوچک قلمداد شد و علوم بیولوژیکی به اکتشافات جدیدی منتهی گردید که اگر گام های گذشته را در میراث بشری طی کند، در آیندۀ بشری بسیار مؤثر خواهد بود.
آیا گفتمان عربی متأثر از این تحولات، به قضایایی خواهد پرداخت که معانی جدیدی به خود گرفته اند؛ مانند اصالت و عصری شدن؛ میراث و مدرنیسم؛ هویت و جهانی سازی؛ فردگرایی و تکثرگرایی؟ یا اینکه در زبان و افکار خود به شکل اختصاصی باقی می ماند و تعامل و تحقیقات خاص خود را دنبال خواهد کرد.
با وجود اینکه تحولات بزرگی مانند شمول گرایی و کنار گذاشتن تفاوت ها و نهادینه سازی اصول دموکراسی در بشر به وجود آمده است، آیا این گفتمان همچنان به این ایدئولوژی پایبند خواهد بود که حقیقت با اوست و آرایی دیگر باطل و مردود است یا اینکه متوجه این واقعیت خواهد شد که ایدئولوژی ها پس از مدتی دچار فروپاشی و ازهم گسیختگی می شوند.
آیا این گفتمان خواهد توانست از گردنه ای که مدت طولانی در آن توقف کرده، رها شود و وارد فضای فکری و اجتماعی گسترده تری شود که میراث غنی و توانایی های امیدبخش او را بدان رهنمون می سازد.
استفهامات فوق محور و جهت گیری اصلی کتاب حاضر را تشکیل می دهد که دو محقق برجسته مصری با استناد به روندهای فکری و تاریخی جامعه عرب آن را مورد کنکاش قرار داده اند.

این دو نویسنده از محققین برجستۀ مصر در رشتۀ فلسفۀ سیاسی هستند که کتاب ها و مقالات زیادی از آنها به زبان عربی چاپ شده است.

اسلام نقطۀ اشتراک کشورهای عربی با کشور ایران است؛ با وجود اینکه زبان ما فارسی است؛ اما اسلام باعث شده تا فرهنگ و تمدن ما هم آواز و همسو با فرهنگ عربی گردد، مسائل و موضوعات اجتماعی و سیاسی کشور ما متفاوت از مسائل کشورهای عربی نیست، برقراری ارتباط میان دین و دنیا و رفع تضاد و تزاحم میان آموزه های دینی و دستاوردهای نظری بشر از مهم ترین خواسته های متفکران مسلمان ایران و کشورهای عربی است. روشنفکران مسلمان ایرانی و عربی هر دو با سؤالات و چالش های مشترک مواجه هستند. هر مسئلۀ جدیدی که یک متفکر عربی مطرح می کند، روشنفکر ایرانی را نیز درگیر آن می کند و هر تفکری را که اندیشمند ایرانی بیان می کند، متفکر عربی را وادار به بازاندیشی می سازد.

مطالبی که در بخش اول آمده، حاصل فرایند تفکر در خصوص یکی از پراشتباه ترین مفاهیم تفکر سیاسی است. این اشتباهات هم در سطح لفظ، نگارش، ریشۀ لغوی و هم در سطح معنای مستقیم و همچنین معناهایی که در میان طبقات مختلف معنایی قرار گرفته و با گذشت زمان دچار رسوب شده است، وجود دارد؛ منظور همان مفهوم سکولاریسم دینی است.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:
دیباچۀ پژوهشکده؛ سخن مترجم؛ بخش اول: از مسئلۀ سکولاریسم تا بازسازی عرصۀ سیاسی در تفکر عربی: کمال عبداللطیف؛ بخش دوم: معرفت شناسی گفتمان معاصر عرب: نصر محمد عارف؛ بخش سوم: نقد و بررسی؛ فهرست اصطلاحات و اعلام؛ کلیدواژه ها؛ دربارۀ مؤلفان.