سرشار درباره کتابخانه شخصی اش گفت: از زمانی که در دوران نوجوانی مطالعه می کردم، کتاب می خریدم و معمولاً آنها را نگه می داشتم. داستان های معاصر و آثار چهره های فعال ادبی آن زمان مثل محمود دولت آبادی، بزرگ علوی، جلال آل احمد، صادق چوبک و امثال این نویسندگان اولین کتاب های کتابخانه شخصی مرا شکل دادند؛ اما در مراحل بعدی و با ورود به حوزه نقد و پژوهش، کتاب های بیشتری مورداحتیاج من شد و طبیعتاً کتابخانه ام پربارتر شد.
کتابخانه شخصی با شانزده هزار جلد کتاب
کتابخانه شخصی من حدوداً شانزده هزار جلد کتاب دارد که عمدتاً در حوزه علوم انسانی و بخش کمی از آن، حدود سه هزار جلد به کتاب های داستان اختصاص دارد. معمولاً کتاب های داستان را نگه نمی دارم و اغلب بعد از خواندن، آنها را هدیه می کنم، تنها در مواردی که بخواهم در مورد داستانی کار تحقیقی و پژوهشی انجام دهم آن را نگه می دارم.
سرشار درباره چگونگی نگهداری این حجم انبوه از کتاب هایش گفت: در حال حاضر در خانه ای در دو طبقه زندگی می کنیم؛ در طبقه پایین، فضایی وجود دارد که از گذشته قفسه بندی شده بود و بخش دیگری از آن را هم خودم قفسه بندی کردم و همه کتاب هایم را با بخش بندی های متفاوت در آنجا قراردادم.
وی بیشترین کتاب هایش را در حوزه پژوهش و نقد ادبی عنوان کرد و ادامه داد: در زمینه تاریخ اسلام و زندگینامه پیامبران، در زمینه تاریخ ادبیات معاصر و ادبیات کودک و نوجوان تمام کتاب های مرجع و مادر را دارم. همچنین علاقه بسیاری هم به ادبیات دفاع مقدس و به ویژه خاطره نگاری های آن دارم. تعدادی هم کتاب کودک و نوجوان به زبان های دیگر نگه داری می کنم که قصد داشتم آنها را ترجمه کنم که همین طور نیمه کاره مانده است.
وی افزود: خیلی سعی کردم تاکمی از بار این انبوه کتاب ها کم کنم و آن را سبک تر کنم، اما هر بار که به کتاب ها نگاه می کنم واقعاً دلم نمی آید هیچ کدام از آن ها را از کتابخانه ام خارج کنم.
وقتی مباحث تکراری است؛ کتاب نمی خرم
سرشار درباره یکی از راه هایی که برای مقابله با انبوه کتاب در پیش گرفته، گفت: من تقریباً شش یا هفت سال است کتاب نمی خرم، مگر استثناهایی که ممکن است من آن کتاب را نداشته باشم یا در آن کتاب مباحث جدیدی مطرح شده باشد. به ویژه در حوزه پژوهش و نقد ادبی که بیشترین کتاب های کتابخانه ام را به خود اختصاص داده اند.
وی درباره دلیل خرید نکردن کتاب در این سال گفت: چون همه کتاب های مهم موردعلاقه ام را در سال های گذشته خریده ام و کتاب های جدید را که نگاه می کنم، می بینم که عمدتاً همان مباحث گذشته را با اندک تغییری تکرار کرده اند. به خصوص از وقتی فروشگاه انجمن قلم ایران تأسیس شده- که منابع کتاب هایش را خودم انتخاب کرده ام - دیگر نیازی به خرید کتاب برای مطالعاتم ندارم، چون تقریباً تمام کتاب های مهم ادبی را در آنجا جمع کرده ایم.
حذف کتاب های تکراری از کتابخانه
سرشار همچنین حذف کتاب های مشابه را روش دیگری برای سبک تر کردن کتابخانه اش عنوان کرد و ادامه داد: بااین که در کتابخانه ام جایگاه کتاب ها را در حوزه های مختلف جدا کرده ام، اما پیش می آید کتابی را که دارم، دوباره خریده ام، همچنین کتاب هایی به من اهدا می شود که هرچند وقت یک بار به سراغ آنها می روم و آن هایی را که تکراری هستند و امضاء و حاشیه نویسی ندارند جمع می کنم و به کتابخانه های مناطق محروم اهدا می کنم.
وی درباره اهدای بخشی از کتاب هایش به نکته جالبی اشاره کرد و گفت: اما جالب این که چندی پیش که تعداد زیادی از کتاب های تخصصی حوزه دین را کنار گذاشته بودیم تا همسرم به یکی از حوزه های علمیه در تهران اهدا کند، در کمال تعجب این کتاب ها را از ما قبول نکردند و گفتند، جانداریم! انگار مشکل کمبود جا در تهران، خود را به کتاب هم تحمیل کرده است.
جابه جایی کتاب ها سخت ترین قسمت اسباب کشی است
اگر ما در آن زمان کتابخانه های متعدد و به روز و با امکان دسترسی آسان و راحت داشتیم، قطعاً منجر به این نمی شد که هرکس در خانه اش انبوهی یا انباری از کتاب داشته باشد و به دنبال خودش بکشد. بسته بندی و حمل کردن کتاب ها(کتاب کشی) برای ما که درگذشته به خاطر ثابت نبودن منزل، هرز گاهی جابه جا می شدیم، مصیبتی بزرگ بود. به طوری که جابه جایی همه وسایل منزل یک طرف و جابه جایی کتاب ها طرف دیگر.
پدیده ای به نام کتاب زدگی
سرشار درباره دردسرهای نگهداری کتاب در زندگی شخصی، گفت: بیشتر افرادی که به کتاب علاقه زیادی دارند، همسران آنها ابتدا این وضع را تحمل می کنند، ولی بعد از گذشت مدتی این موضوع برایشان سخت می شود که همسرشان را همواره با کتاب، در حال خواندن کتاب، در حال خرید کتاب، در حال دسته بندی کتاب و خلاصه همیشه با کتاب ببینند. به طوری که در برخی موارد شاهد بودم که موجب بیزاری خانواده از کتاب شده و همسر و فرزندان این افراد دچار کتاب زدگی شده اند.
وی درباره میانه همسرش با کتاب ادامه داد: اما در خانه ما با توجه به این که دیگر سن و سالی از ما گذشته، زندگی با کتاب با همه خوبی ها و دردسرهایش عادی شده و حتی می توانم بگویم الآن حجم کتاب ها و مطالبی که همسرم مطالعه می کند از حجم مطالعه من بیشتر است.
چشم انتظاری برای بازگشت کتاب ها
سرشار در پاسخ به پرسشی مبنی بر این که «آیا از کتابخانه شخصی خود امانت می دهید؟» گفت: اگر افرادی را ببینم که برای پژوهش هایشان به دنبال کتابی بوده اند و پیدا نکرده اند و همچنین برخی افراد مطمئن که آنها را می شناسم، به آنها کتاب امانت می دهم؛ البته بسیاری از همین دوستان بودند که کتاب ها را بردند و دیگر پس نیاوردند. اما بااین حال هر بار که فردی کتابی را از من امانت می خواهد فکر می کنم که دیگر این فرد متفاوت است و حتماً کتاب را پس خواهد آورد، اما بازهم همان حکایت تکرار می شود.
وی افزود: جالب است حتی بودند افرادی که کتاب های مرجع را از من امانت گرفتند و چون در همان برهه خط فکری و سیاسی شان از ما جدا شد، دیگر آنها را پس ندادند.
قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری
وی درباره تصمیم خود برای آینده کتابخانه شخصی اش گفت: فکر می کنم که کتابخانه ام را برای پسرم بگذارم. من بر بسیاری از کتاب هایم، حاشیه ها و نقدهایی نوشته ام که ارزش این کتاب ها را برای من صدچندان کرده است و فکر می کنم پسر بزرگم (محمد) بیش از هر کس دیگری ارزش این کتاب ها را درک می کند و شایستگی نگهداری و استفاده از این منابع ارزشمند را دارد.
شیوه مطالعه درازکش در زاویه ۳۰ درجه
وی در تشریح شکل و شیوه مطالعه کردن خود گفت: من مطالعه را هم به همان شکل سنتی اش، یعنی روی زمین به حالت نشسته یا درازکش دوست دارم و معمولاً ترجیح می دهم بالشی بگذارم و به حالت درازکش با زاویه ۳۰ درجه، مطالعه کنم. و کمتر روی صندلی و پشت میز مطالعه می کنم؛ البته اگر مبل راحتی مناسبی برای مطالعه پیدا شود، از آن نمی گذرم.
وی افزود: اما هنگام نوشتن به دلیل فعالیت ذهنی، مرتب گرسنه ام می شود و مدام حس می کنم که قند خونم پایین می آید؛ سابقاً هنگام مطالعه برای مقابله با خواب آلودگی چای و قهوه می خوردم که این اواخر به دلیل ناراحتی معده از خوردن چای و قهوه منع شده ام، و گاهی به شکستن تخمه رو می آورم. البته گاهی هم می شود که رژیم غذایی را نادیده می گیرم و گریزی به قوری چای می زنم.
کتابخانه های سیاسی آن زمان
وی اولین عضویت رسمی خود در یک کتابخانه بزرگ را به سال ۱۳۶۰ عنوان کرد و گفت: زمانی که در رادیو کار می کردم، عضو کتابخانه ملی شدم؛ در آن زمان محل کار ما در رادیو در میدان ۱۵ خرداد بود و اگرچه ساختمان رادیو کتابخانه ای هم داشت، اما منابع آن بسیار محدود و قدیمی بود. بنابراین به کتابخانه ملی که ساختمان قدیمی آن در خیابان سی تیر و نزدیک محل کارم بود، می رفتم.
سرشار ادامه داد: در آن زمان دانشجو بودم و یکی از شرایط عضویت در کتابخانه ملی داشتن مدرک لیسانس به بالابود، اما کسانی که دارای کتاب منتشرشده بودند از این قانون معاف می شدند. من هم به همین دلیل توانستم عضو کتابخانه ملی شوم.
سرشار قوانین حاکم بر کتابخانه های آن دوران را بسیار سخت گیرانه توصیف کرد و ادامه داد: یکی از قانون هایی که آن زمان در کتابخانه ملی وجود داشت این بود که به هیچ وجه کتاب را برای بیرون بردن از کتابخانه، امانت نمی دادند و همه موظف و مجبور بودیم تا در همان فضای خشک اداری مطالعه کنیم. همچنین به دلیل این که آن روزها اوایل انقلاب بود، بسیاری از کتاب های مربوط به رژیم گذشته را جمع آوری کرده بودند و تا مدت ها در اختیار کسی قرار نمی دادند.
وی در ادامه به نگاه های سیاسی کارکنان برخی کتابخانه ها اشاره کرد و گفت: در آن زمان افراد توده ای در سیستم کتابداری کتابخانه ها فراوان بودند که ممکن است بقایای آنها هنوز هم در این کتابخانه ها وجود داشته باشند. این افراد تمام منابع کتابخانه ها را در اختیار داشتند و باوجود مراجعه مکرر ما برای دریافت و مطالعه برخی منابع خاص برای تحقیق و پژوهش، از دادن این منابع به ما امتناع می کردند، اما در همان زمان می دیدیم که این منابع را در اختیار همفکران توده ای خود قرار می دادند.
کتابخانه ملی؛ وسیله نقلیه یا همت عالیه!
وی در تشریح فضای حاکم بر کتابخانه های کشور در دهه ۶۰ گفت: در آن دوران فضای کتابخانه ملی بسیار غم انگیز و کهنه بود و کتابخانه مجلس هم از آن غم انگیزتر؛ جالب این که در این کتابخانه ها فقط انسان های کهنسال رفت وآمد داشتند و ما با ورود به کتابخانه ها واقعاً احساس افسردگی می کردیم و می گفتیم که اگر عاقبت کتاب و کتابخوانی این است، ما هیچ وقت نمی خواهیم کتابخوان شویم و بعد از مدتی دیگر به آنجا مراجعه نکردم.
وی در ادامه به انتقال کتابخانه ملی به مکان و فضایی متفاوت اشاره کرد و ادامه داد: البته کتابخانه ملی در حال حاضر به مکان دیگری منتقل شده که به غیراز «ازمابهتران» کمتر کسی می تواند به آنجا مراجعه کند. تنها افرادی که وسیله نقلیه یا همت عالیه داشته باشند می توانند این مسیر را طی کنند و از امکانات آن استفاده کنند؛ البته این کتابخانه ها امکاناتی مثل کتابخانه های دیجیتالی هم دارند که دیگر نیازی به مراجعه حضوری نیست، اما بیشتر افراد در سن و سال من کمتر با این مسائل آشنایی دارند.
خاطره کتابی از دیدار با رهبری
سرشار در ادامه به خاطره ای از دیدار با رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و گفت: سال ۱۳۶۳ به تازگی در حوزه هنری مشغول به کارشده بودم؛ کتابخانه حوزه هنری مسئولی داشت به نام آقای «یوز باشی» امور کتاب و کتابخانه حوزه در دست او بود. در آن زمان هر ازگاهی برخی اعضا و هنرمندان حوزه هنری را به دیدار مقام معظم رهبری می بردند که دریکی از این بازدیدها به همراه جمعی از شاعران، نقاشان، مجسمه سازان و سایر هنرمندان به دیدار رهبری رفتیم.
وی ادامه داد: ازآنجاکه معمولاً رهبری مطالعه بسیاری دارند و آخرین کتاب های منتشرشده را می خوانند در این دیدارها کتاب هایی را که نظرشان را جلب می کرد توصیه می کردند. رهبری شروع کردند به پرسیدن که آیا این کتاب را خوانده اید، و در بین ما همه به یکدیگر نگاه می کردند و هیچ کس آن کتاب را نخوانده بود، رهبری کتاب دیگری را معرفی کردند، بازهم کسی نخوانده و همین طور کتاب های بعدی.در حالی که همه ما از خجالت سرخ شده بودیم، کاظم چلیپا (نقاش) که در کنار من بود، به آرامی و با لبخندی گفت، اگر می دانستیم این گونه است، «یوز باشی» را با خودمان می آوردیم.
۱۰ کتابی که همه باید بخوانند به پیشنهاد محمدرضا سرشار
کتاب «جاده جنگ» نوشته منصور انوری، کتاب «جنایت و مکافات» و «برادران کارامازوف» از داستایوفسکی، «جنگ و صلح» اثر تولستوی، رمان «ربه کا» اثر دافنه دوموریه، «خوشه های خشم» اثر جان اشتاین بک، کتاب «فرمانروای مه» نوشته اقدس ارطایفه، کتاب «چشمی که بستم، چشمی که بگشود» نوشته مریم مقامی، مجموعه داستان «زن ها همه شبیه هم اند» نوشته محمد سرشار (پسر ارشد محمدرضا سرشار).
