loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

جزییاتی از ۶ کتاب آیت‌الله خامنه‌ای در دوران مبارزه

نویسندگان مرتبط : سید علی خامنه ای | موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای

پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب با نگاهی به 6 کتاب آیت‌الله خامنه‌ای پیش از سال ۵۷، جزییاتی را درباره آن‌ها منتشر کرد، در معرفی این آثار آمده است: «از سال ۱۳۴۲ که مبارزات ملت ایران به رهبری امام خمینی رحمه‌الله وارد مرحله‌ جدیدی شد و پس از سرکوبی این نهضت توسط رژیم طاغوت، جریان‌های مختلف سیاسی-اجتماعی خط‌‌ مشی‌های مختلفی را در پیش ‌گرفتند. عده‌ای به مبارزه مسلحانه روی ‌آوردند، عده‌ای به مبارزات سیاسی و عده‌ای از روحانیون نیز بر اساس تحلیلی که از وظایف روحانیت داشتند، خط مشی دیگری را برگزیدند. می‌توان گفت این خط‌ مشی مورد توجه خاص آیت‌الله خامنه‌ای هم بوده است. بر اساس این خط مشی، فعالیت مبارزه علاوه بر همراهی با دیگر مبارزان، زمینه‌سازی فکری و اندیشه‌ای جامعه را نیز منظور نظر قرار می‌داده است.

در بررسی مکتوبات و سخنرانی‌های آیت‌الله خامنه‌ای می‌توان چهار دوره‌ زمانی را در نظر گرفت. دوره اول این مکتوبات مربوط به دوران مبارزات است؛ یعنی از آغاز فعالیت‌های مبارزاتی ایشان تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷. دوره‌ دوم از هنگام پیروزی انقلاب تا شروع کار ایشان در مسند ریاست‌جمهوری را شامل می‌شود. در این دوره ایشان سخنرانی‌های بسیاری در محافل گوناگون و خصوصاً در دانشگاه‌ها و مساجد و دیگر مجامع اسلامی انجام داده‌اند. دوره سوم مربوط است به دوران ریاست‌جمهوری ایشان و دوره چهارم نیز متعلق به دوران رهبری ایشان است که از روز چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ تا کنون ادامه دارد. حجم سخنرانی‌ها و پیام‌های ایشان تنها در سال‌های مربوط به رهبری به اندازه‌ای است که اگر تمام آنها را در قطع وزیری چاپ کنیم، چیزی در حدود بیست‌ودو هزار صفحه خواهد شد؛ یعنی ۲۲ جلد کتاب هزار صفحه‌ای.

لذا در این گفتار بنا را بر این گذارده‌ایم که تنها اشاره‌ای داشته باشیم به برخی کتاب‌های ترجمه‌شده یا تألیف‌شده‌ی ایشان در دوره‌ی اول، یعنی از ابتدای فعالیت‌ها تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷. ایشان در این دوران کتاب‌های «آینده در قلمرو اسلام»، «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان»، «گزارشی از سابقه‌ تاریخی و اوضاع کنونی حوزه‌ علمیه‌ی مشهد»، «صلح امام حسن علیه‌السلام»، «طرح کلی اندیشه‌های اسلامی در قرآن»، «گفتاری در باب صبر» و برخی مکتوبات دیگر را به نشر سپردند. هرکدام از این آثار در چهارچوب کلی اندیشه‌ی ایشان، پاسخگوی بعضی نیازهای آن روزگار بوده است.

در این‌جا به معرفی مختصر این کتاب‌ها می‌پردازیم، اما پیش از آن به ویژگی‌هایی اشاره می‌کنیم که در آثار ایشان وجود دارد. اولین ویژگی، ابتنای این آثار بر اندیشه‌ی اسلامی-دینی است. یعنی در تمام سخنرانی‌های ایشان، یک مورد هم نمی‌توان یافت که کلمه‌ای از معارف دینی در آن نباشد؛ حتی مطالبی که درباره‌ اقتصاد، کشاورزی، ادبیات و شعر است.

ویژگی دوم آثار ایشان، انعکاس اطلاعات گسترده‌ علمی،‌ فرهنگی، تاریخی و اجتماعی است. این نکته مورد تصدیق تمامی کسانی است که با سخنان ایشان سر و کار داشته‌ و دارند.

ویژگی سوم، برخورداری این آثار از تحلیل دقیق و همه‌جانبه نسبت به رویدادهای تاریخی جهان و به‌ویژه جهان اسلام است.

ویژگی چهارم، گستردگی حوزه‌های مختلف اندیشه‌ای در آثار ایشان است. بحث‌های فقهی، اجتماعی، ادبی و سیاسی و دیگر مباحث، همگی در گستره‌ آثار ایشان برجسته و نمایان است.

ویژگی پنجم، وجود آینده‌نگری و پیش‌بینی وضعیت جهان و تاریخ انقلاب اسلامی در این آثار است. مثلاً اولین باری که ایشان تعبیر «بیداری اسلامی» را به معنی به‌پاخاستن جهان اسلام به کار برده‌اند، مربوط به سال ۱۳۶۸ است. جدای از آن، ایشان به مناسبت‌های مختلف این رویداد را پیش‌بینی کرده و البته برای آن شرایطی را لازم شمرده بودند.

آینده در قلمرو اسلام
در سال ۱۳۴۵ حضرت آقا در سن بیست‌وهفت سالگی ترجمه‌ کتاب «المستقبل لهذا الدین» از سید قطب را با عنوان «آینده در قلمرو اسلام» منتشر کردند. این کتاب در شرایطی انتشار یافت که سه سال از حوادث سال ۱۳۴۲ گذشته بود. لذا طبیعتاً شروع ترجمه مربوط به بعد از این حوادث بوده است. این کتاب نشان می‌دهد که خط مشی ایشان در فعالیت‌های فکری و فرهنگی بعد از حوادث سال ۴۲ چگونه بوده است. ایشان در مقدمه‌ کتاب نیز چنین نوشته‌اند: «برای ما جای تردید نیست که اسلام با قدرت و نفوذ طبیعی خود بالاخره بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست.» یعنی همان‌وقت هم شک نداشته‌اند که اسلام بالاخره بر نظام جهانی حاکم خواهد شد و قدرت‌های مهاجم را خواه‌ناخواه مجبور به عقب‌نشینی خواهد کرد. البته در ادامه ‌آورده‌اند که تحقق این آینده شرایطی دارد، یکی آن‌که تمام بشریت اسلام را بشناسد و از مقررات سازنده‌ آن آگاه شود.

ایشان در قسمت «سخن مترجم» کتاب به تحلیلی ‌پرداخته‌اند که تا امروز همواره در تحلیل‌های ایشان وجود دارد و آن این‌که یکی از دلایل عقب‌ماندگی و انحطاط مسلمانان را نقش‌های استعمار برای غارت منابع جهان اسلام برشمرده‌اند. در این باره اشاره می‌کنند که استعمار پس از انقلاب صنعتی با توجه به نیازی که به منابع اقتصادی داشته، چه نقشه‌هایی کشیده و چه تهاجم‌هایی به کشورهای دیگر کرده است. همچنین بیان می‌کنند که یک نیرو در کشورهای اسلامی مانع حرکت استعمار بود و آن اسلام بود. برنامه‌ آنها برای برداشتن این مانع چه بود؟ دو اقدام را در دستور کار داشتند: «مبارزه با مصلحان و علما» و «تغییر دادن این اسلام به یک اسلام بی‌خاصیت»، یعنی به تعبیر حضرت امام رحمه‌الله همان اسلام آمریکایی: «بنابراین بهترین تدبیر آن بود که ظواهر و تشریفات چشم‌گیر و پر سر و صدای اسلام را حفظ کنند، ولی جنبه‌ انقلابی دین و تعالیمی را که موجودیت واقعی دین بسته به آن‌هاست و جامعه‌ اسلامی را بر سر راه تجاوزات آنان قرار می‌دهد، از دین بگیرند و دین را به صورت موجودی بی‌تأثیر و مهمل و بی‌تفاوت نسبت به خود درآورند.»

ایشان سپس ‌نوشته‌اند: «این تدبیر ماهرانه به مرحله‌ عمل درآمد. روز‌به‌روز بر جلوه‌ تشریفات دینی افزوده شد. مساجد و محافل وابسته به دین، پررونق‌تر گشت. مردم به اقامه‌ شعائر و ظواهر دلبسته‌تر شدند، ولی به‌موازات این اقبال عمومی، روح و حقیقت احکام دینی از میان آنان رخت بربست، اصول اسلامی فراموش شد و آتشفشان دین که انفجارش جهانی را تکان می‌داد، به سردی و خاموشی گرایید.» و «پیروان همان دینی که قرآنش فریاد می‌زند «لَن یَجعلَ ‌اللهُ لِلکافِرینَ عَلی المُسلِمینَ سَبیلاً» (نساء، ۱۴۱) [...] دروازه‌های فکر را به روی مهاجمین غربی و دیدگان را به سوی دروازه‌های غرب گشودند و آنان را الهام‌بخش فکر و عمل قرار دادند.» این تحلیل ایشان از وضعیت امت اسلامی و استعمار در سخنان و آثار تمامی سال‌ها حتی تا امروز به چشم می‌خورد.

اما قسمت بعدی مقدمه‌ی کتاب به این پرسش پاسخ می‌دهد که وظیفه‌ ما در قبال این توطئه چیست؟ ایشان معتقدند که ما باید «واقعیت دین را به جامعه‌ خود بشناسانیم و بار دیگر این قدرت معنوی و آسمانی را در دست گیریم. باید با مجاهدتی خستگی‌ناپذیر و با تحمل هر نوع محرومیت و ناکامی، به مردم بفهمانیم که این شیئ مهمل و بی‌خاصیت، دین نیست.» این‌ها مطالبی است که آیت‌الله خامنه‌ای در مقدمه‌ کتاب آینده در قلمرو اسلام در سال ۴۵ نوشته‌اند. مطالبی که بعدها خط آن را در کتاب «طرح کلی اندیشه‌ اسلامی در قرآن» پیگیری کرده و ادامه داده‌اند.

مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان
کتاب بعدی ایشان که در سال ۱۳۴۷ منتشر شده است، ترجمه و تألیفی است تحت عنوان «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان». این کتاب که بیش از ۳۰۰ صفحه است، در واقع بیان یک نمونه‌ از نقش‌آفرینی مسلمانان در سرنوشت خودشان و در جهت همان خط اندیشه‌ای است که در کتاب «آینده در قلمرو اسلام» وجود دارد. گویی ایشان خواسته‌اند یک مصداق واقعی از کارهایی را ارائه کنند که مسلمانان باید انجامشان بدهند و انصافا هم نمونه‌ خوبی است، زیرا نقش استعمار را آشکارا نشان می‌دهد. این‌که مثلاً کمپانی هند شرقی در هندوستان چه کارهایی کرده، به‌دقت در این کتاب بحث شده است.

همچنین‌ این کتاب به‌خوبی نشان داده که مسلمانان توانستند چه کار مهمی را انجام دهند و کشورشان را از سیطره‌ انگلستان برهانند. جالب است بدانید که بیش از نیمی از این کتاب تألیف است و خود ایشان در مقدمه‌ کتاب نوشته‌اند: «اینجانب هر چند ابتدا فقط عزم ترجمه‌ این کتاب را داشتم، ولى پس از شروع، چون در برخى موارد، مطالب و یادداشت‌هایى متناسب با موضوع متن کتاب در اختیار بود و آوردن همه‌ آنها در پاورقى، گذشته از این‌که رشته‌ مطلب را در ذهن خواننده مى‌گسیخت، وضع صفحه‌بندى کتاب را از لحاظ توازن متن و حاشیه، بى‌قواره و ناخوشایند مى‌ساخت، ترجیح دادم که آن یادداشت‌ها را نیز در متن بگنجانم و فقط آن‌چه را که به‌راستى حاشیه است، در پاورقى جاى دهم. بدین قرار کتاب از صورت ترجمه‌ محض خارج گشته و عنوان «ترجمه و تألیف» گرفت.»

گزارشی از سابقه‌ تاریخی و اوضاع کنونی حوزه‌ علمیه‌ مشهد
کتاب بعدی را ایشان به نام «گزارشی از سابقه‌ تاریخی و اوضاع کنونی حوزه‌ علمیه‌ مشهد» در سال 46 نوشتند، اما منتشر نساختند. ممکن است شما در ابتدای برخورد با متن این کتاب از شیوه‌ نوشتاری ایشان تعجب کنید. ماجرای نگارش و انتشار این کتاب هم در نوع خود جالب است. ایشان در مقدمه‌ این کتاب این‌گونه آورده‌اند که «اندیشه‌ گردآوری یادداشت‌هایی که به نگارش این جزوه انجامید، در سال ۱۳۴۶ ه.ش و با اصرار و پیگیری دوستی از دانشجویان مؤسسه‌ علوم اجتماعی (وابسته به دانشگاه تهران) پدید آمد. بخش تحقیقات دینی در آن مؤسسه به جستجوی چنین گزارشی برخاسته و چشم یکی از اعضا و دانشجویانش مرا در حوزه‌ مشهد جسته و نشان کرده بود [...] و از طلب بازنمی‌نشست. سرانجام هر چند کاری ناکرده و نامأنوس بود، پذیرفتم و به مطالعه و کنجکاوی پرداختم و این جزوه فراهم آمد.»

وقتی ایشان یادداشت‌های خود را برای آن مؤسسه ‌فرستاده بودند، از طریق شهید مطهری اطلاع ‌یافتند که رئیس آن مؤسسه از ایادی رژیم و متهم به وابستگی به جریان‌های منحرف است. بنابراین تصمیم ‌گرفتند که کار را ادامه ندهند. در همین حین خبر ‌رسیده بود که اصلاً جزوه‌ ارسالی شما مفقود شده و شما یک نسخه‌ دیگر به ما بدهید. ایشان در این باره نوشته‌اند: «من که این کار را کمکی از غیب دانسته و از آن خرسند بودم، اکنون بهانه‌ معقولی هم داشتم که از ادامه‌ کار سر باز زنم و به عذر نداشتن نسخه‌ای دیگر –که درست هم بود– بازنویسی و دوباره‌کاری را نپذیرم و بدین ترتیب، کارِ انجام‌شده و اصل موضوع به دست فراموشی سپرده شد.»

از این ماجرا حدود ۱۸ سال ‌گذشت تا این‌که در زمان رئیس‌جمهوری ایشان، جوانی به نهاد ریاست‌جمهوری مراجعه ‌کرد و ‌گفت: من سندی از ایشان دارم که فقط به خودشان می‌دهم. چند برگ از کپی این سند را نیز به مسئولین دفتر داده بود و آنها هم آن برگه‌ها را به دست آقا ‌رساندند. آقا دیده بودند که همان یادداشت‌ها است. خود ایشان درباره‌ آن روز این‌گونه ‌آورده‌اند: «جوانِ فرهنگی و فاضلی که ساعتی بعد با اصل نوشته نزد من آمد، آن را در کتابخانه‌ مصادره‌شده‌ یکی از وابستگان رژیم گذشته یافته بود؛ همان رئیس سرسپرده‌ی کذائی! (پس چرا وی مدعی شده بود که آن را گم کرده است؟) و چون نام مرا بر آن دیده، غیرت انقلابیش اجازه نداده که آن را بیش از این به غربت بگذارد.»

ایشان درباره‌ محتوای موضوع این کتاب این‌گونه نوشته‌اند: «این اوراق رنجنامه‌ خاموش قشری مظلوم و مستضعف است. قشری و جامعه‌ای که آن روز با همه‌ تنگدستی و قناعت، یک لحظه از چشم انتقام‌جوی و بهانه‌طلب دستگاه جبار دور نبود. گویی همه‌ توان و قدرت بازوی سیاست‌های حاکم باید بر این موجود مستضعف و پاکدل و سرشار از صفا و ایمان آزموده می‌شد. [...] بر حوزه‌ علمیه از همه سو باران بلا و محنت بر آن می‌بارید. فقر و نیاز مادی از یک‌ سو، تحقیر و اهانت زمامداران و همه‌ کسانی که از فرهنگ دست‌آموز آنان تغذیه می‌شدند، از یک‌سو [...] میدان‌نیافتن برای رشد و شکوفایی استعدادهایی که گاه در حد اعجاب بود از یک‌ سو و بالاخره فشار سیاسی موذیانه و بسیار سختگیرانه و گاه وحشیانه‌ دستگاه از سویی دیگر.»

ایشان ادامه ‌داده‌اند: «کسی چه می‌دانست آن روز که در حوزه و در این مدارس نیمه‌ویران و تاریک و نمور چه می‌گذرد؟ از ظواهر امر خیلی کمتر از آن‌چه بود، دانسته می‌شد. نه فقرشان، نه درسشان و نه مبارزه‌شان چنان که بود، شناخته نبود.» در واقع این کلمات انگیزه‌ اصلی ایشان برای نگارش این کتاب بوده است.

صلح امام حسن علیه‌السلام
کتاب «صلح امام حسن علیه‌السلام» که ترجمه‌ای از کتاب «صلح الحسن» شیخ راضی آل یاسین است که نخستین بار در سال ۱۳۴۸ منتشر ‌گردید. در این‌ کتاب آقا ‌گفته‌اند که صلح امام حسن علیه‌السلام از نظر مبارزه و تأثیر، کم از قیام امام حسین علیه‌السلام در عاشورا ندارد و سپس ادامه ‌داده‌اند که چون بعضی افراد صلح امام حسن علیه‌السلام را یک حالت محافظه‌کارانه و تخریب‌کننده و سازش‌کارانه تعبیر می‌کنند، من در آن‌جا نشان داده‌ام که این خودش یک قیام است.

طرح کلی اندیشه‌‌ اسلامی در قرآن
کتاب بعدی «طرح کلی اندیشه‌ اسلامی در قرآن» است که در سال ۵۴ انتشار یافت. حضرت آقا مقدمه‌ این کتاب را این‌گونه آغاز کرده‌اند: «طرح اسلام به صورت مسلکی اجتماعی و دارای اصولی منسجم و یک‌آهنگ و ناظر به زندگی جمعی انسان‌ها، یکی از فوری‌ترین ضرورت‌های تفکر مذهبی است.» ایشان سپس ادامه ‌داده‌اند که: «مباحثات و تحقیقات اسلامی، پیش از این به طور غالب، فاقد این دو ویژگی بس مهم بوده» و برای همین در مقایسه‌ اسلام با مکاتب دیگر، اسلام به نظر ضعیف می‌آمده، چون مکاتب دیگر طرح و برنامه می‌دادند.

بنابراین ایشان این کتاب را در فضای پس از حوادث سال ۱۳۴۲ با یک باور یقینی به این نکته نوشته‌اند ‌که اسلام باید به عنوان یک برنامه‌ زندگی مورد توجه قرار بگیرد. پس باید همه‌ کمبود‌ها جبران شود و یکی از این کمبودها «طرح کلی برای این برنامه» است. ایشان در مقدمه‌ این کتاب، گام‌های عملیاتی برای تحقق این هدف را این‌گونه تبیین کرده‌اند: «نخست آن‌که معارف و دستگاه فکری اسلامی از تجرد و ذهنیت محض خارج گشته و همچون همه‌ مکاتب اجتماعی، ناظر به تکالیف عملی و به‌ویژه زندگی اجتماعی باشد.» به این ترتیب، هرگونه جدایی دین از سیاست را به‌کلی رد می‌کنند.

دوم «آن‌که مسائل فکری اسلام به صورت پیوسته و به عنوان اجزای یک واحد مورد مطالعه قرار گیرد.» این نکته‌ ایشان بیان‌کننده‌ ضعفی است که در فضای فکری بسیاری از نویسندگان مذهبی آن روز وجود داشت. عناصری را از اسلام گزینش می‌کردند و روی آن کار می‌کردند، اما نمی‌توانستند ربط این مسائل را به یکدیگر نشان دهند و اسلام را به صورت یک طرح جامع عرضه کنند. ایشان می‌گویند ما باید یک «طرح کلی و همه‌جانبه‌ای از دین به صورت یک ایدئولوژی کامل و بی‌ابهام و دارای ابعادی متناسب با زندگی چندبُعدی انسان» استنتاج کنیم.

نکته‌ بعدی ایشان، اشاره به برخی آسیب‌ها در نظام اندیشه‌ای متفکران و اندیشمندان است؛ این‌که برخی نویسندگان اسلامی آن زمان علیرغم آن‌که به خاطر جنبه‌های مبارزه‌جویی و عدالت‌خواهی مورد توجه و عنایت حضرت آقا بودند، اما علاوه بر آموزه‌های اسلامی، تحت تأثیر سلایق و نظرهای شخصی هم بودند. ایشان این نکته را این‌گونه می‌فرمایند: «آن‌ که در استنباط و فهم اصول اسلامی، مدارک و متون اساسی دین، اصل و منبع باشد، نه سلیقه‌ها و نظرهای شخصی یا اندوخته‌های ذهن و فکر این و آن [...] تا حاصل کاوش و تحقیق، به‌راستی «اسلامی» باشد و نه هر چیز جز آن. برای برآمدن این منظور، قرآن کامل‌ترین و موثق‌ترین سندی است که می‌توان به آن متکی شد که «باطل را از هیچ سوی بدان راه نیست» و «در آن مایه‌ روشنگری هر چیز هست» و البته در پرتو تدبری ژرف‌پیما که خود، ما را به آن فرمان داده است.»

ایشان در ادامه ذکر می‌کنند در این رساله که خلاصه‌ای از چند سخنرانی است، «کوشیده شد که مهم‌ترین پایه‌های فکری اسلام از سازنده‌ترین و زنده‌ترین ابعادش در خلال آیات رسا و روشن قرآن جستجو شود.» جایگاه این کتاب در میان کتاب‌های آیت‌الله خامنه‌ای بسیار ویژه و مهم است. حتی تمامی سخنرانی‌ها و بیانات امروزین ایشان در جایگاه رهبری نیز بیش و پیش از آن‌که ناظر بر مسائل روزمره باشد، تماماً در چهارچوب همین طرح کلی است.

گفتاری در باب صبر
کتاب «گفتاری در باب صبر» در سال ۱۳۵۴ انتشار یافته و حاصل سخنرانی‌های ایشان پیرامون موضوع صبر در مسجد کرامت مشهد است. در اولین صفحات کتاب آمده است که برداشت عامیانه از صبر، تحمل ناگواری‌ها است. ایشان گفته‌اند که این برداشت اشتباه است و سپس ادامه داده‌اند که این معنی «هنگامی که در یک جامعه‌ ستمکش، بی‌اراده و اسیر عوامل فساد و انحطاط مطرح شود، بزرگ‌ترین وسیله برای ستمگران و مفسدان و بزرگ‌ترین عامل و مشوق عقب‌ماندگی، انحطاط و فساد خواهد شد.»

سپس بیان کرده‌اند که وقتی صبر را در آیات و روایات نگاه می‌کنیم، می‌بینیم دقیقاً عکس این معنی منظور است. صبر «در یک جامعه‌ بدبخت، کلید همه‌ خوشبختی‌ها و سپیدبختی‌ها به شمار می‌آید.» ایشان صبر را با استفاده از منابع دینی این‌گونه تعریف می‌کنند: «مقاومت آدمی در راه تکامل، در برابر انگیزه‌های شرّآفرین، فسادآفرین و انحطاط آفرین». سپس مثال می‌زنند که یک گروه کوهنوردی در مسیر قله با موانع زیاد درونی مانند راحت‌طلبی، ترس، ناامیدی و موانع زیاد بیرونی مثل صخره و گرگ و خار و ارتفاع روبه‌رو است. کسی که در این مسیر پر از دردسر مقاومت کند و به راه خود ادامه دهد، «صبر» داشته است.

توجه کنید که این سخنان در چه سالی ایراد شده است، در سال ۱۳۵۴. یعنی این سخنرانی‌ها به لحاظ زمانی مقارن بوده با شروع دور جدیدی از فعالیت‌های ساواک با هدف گسترش سرکوب‌ها، دستگیری‌ها، شکنجه‌ها و شهادت بسیاری از مبارزین انقلابی. در دوره‌ای که کمیته‌ مشترک ضد خرابکاری فعالیت خود را گسترش داد و بسیاری معتقد شده بودند که مبارزه دیگر هیچ فایده‌ای ندارد. ایشان اما در این کتاب معنایی فعال، مثبت و مبارزه‌جویانه و مقاومت‌طلبانه از صبر ارائه ‌دادند.

فعالیت علمی در اوج مبارزه‌ سیاسی
آن‌چه که در بالا ذکر کردیم، تنها بخشی از کتاب‌ها و فعالیت‌های علمی آیت‌الله خامنه‌ای در آن دوران بود. جزوات و کتاب‌های دیگری نیز بوده‌اند؛ مانند «ادعانامه‌ای علیه تمدن غرب»، «پیشوای صادق»، «از ژرفای نماز» و نیز مکتوبات دیگری که بسیار غنی و پربار هستند. این آثار یا بعضاً بازنشر نشده یا اصلاً انتشار نیافته‌ است. حضرت آقا تمامی این فعالیت‌ها را در حالی صورت داده‌اند که شش بار در همان زمان دستگیر شدند و به تبعید رفتند و یک زندگی مخفیانه و تحت تعقیب را تجربه کردند. ایشان در چنین شرایطی فعالیت‌های علمی و اندیشه‌ای را در کنار مبارزه پیگیری می‌کردند؛ در شرایطی که خود ایشان می‌گویند: حتی در کتابخانه هم تحت نظر مأموران اوقاف مرتبط با ساواک بودند و یادداشت‌برداری ایشان هم تحت نظر بود.»

همچنین پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب به تازگی و با بررسی یکی از کتاب های ایشان گزارشی را منتشر کرد که به این شرح است: «کتاب «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان» در اوایل سال ۱۳۴۷، توسط آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای تألیف و ترجمه گشت و در تیر ماه همان سال نیز روانه‌ بازار نشر شد. همان‌گونه که مؤلفِ محقق در مقدمه اشاره کرده‌اند، نسخه‌ اصلی این کتاب «کفاح المسلمین فی تحریر الهند» نام دارد که توسط یکی از علمای وابسته به دانشگاه الأزهر به نام «عبدالمنعم النمر» نگاشته شده و محصول ۲۶ ماه سیر و سیاحت او در هند و مشاهده محققانه‌ کتابخانه‌ها و مراکز مبارزه در این کشور است. با این همه از آن‌رو که آیت‌الله خامنه‌ای در هنگام ترجمه این کتاب، یادداشت‌ها و پژوهش‌هایی را برای بارورتر کردن این ترجمه در اختیار داشته‌اند و به لحاظ اینکه اگر این نکات در پاورقی ذکر می‌شدند، موجب از هم گسیختگی و عدم توازن متن و حاشیه‌ کتاب می‌شد، آنها را در متن کتاب گنجانده‌اند. به همین دلیل نام ایشان بر جلد این اثر به عنوان مؤلف و مترجم ذکر شده است.

در تحلیل مکانت این اثر باید گفت که تاریخ تدوین و محتوای آن، بیش از هر چیز، نوعی سنخیت بین موضوع اثر و شرایط اجتماعی آن روز ایران را نشان می‌دهد که از جنبه‌ تاریخی، درخور تأمل است. این کتاب حدود پنج سال پس از قیام ۱۵ خرداد ۴۲ و در شرایطی که گروه‌های مبارزی پدید آمده و برخی متلاشی و دستگیر شده بودند و برخی دیگر در تدارک بارورتر کردن فکر و برنامه خود برای آینده بودند، به رشته‌ تحریر در آمده است. در این دوره بسیاری از گروه‌های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر کشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش‌های ضد استعمار‌ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه‌ شیوه‌هایی بود که مسلمانان در شرایط گوناگون و کشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مؤلف و مترجم اندیشمند در مقدمه‌ کتاب نشان می‌دهد که این نکته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است. همان‌گونه که خود ایشان در مقدمه ذکر کرده‌اند، در نظر داشته‌اند بر این کتاب دیباچه‌ای مبسوط بنویسند، آن‌چنان که درخور موضوع کتاب است، اما ذکر کرده‌اند که شرایطی خاص، آن فسحت میدان را دریغ می‌دارد و بی‌مقدمگی این کتاب را ایجاب می‌کند.

انتشار این کتاب در محافل دینی، فکری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده‌ داشت. به‌طور مشخص این پژوهش‌ مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی کشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت‌الله مطهری در حاشیه‌ای که بر صفحات اولیه‌ی یکی از نسخ این کتاب نوشته، آورده است: در روزهای 27/۵/48 الی 1/۶/48، این کتاب که از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار کتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل شود. فجزاه‌الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری 1/۶/48.

در واقع برگزیدن پژوهش در تاریخ تعامل مسلمانان با نهضت رویارویی با استعمار انگلیس در هندوستان، انتخابی هوشمندانه بود، زیرا تنوع دینی و قومی نژادی موجود در این کشور، فرایند مبارزه را دشوارتر می‌سازد و با دشوارتر شدن مبارزه، شیوه‌های آن هم به تناسب، بسیار ظریف‌تر و دقیق‌تر خواهد بود و طبعاً ارائه الگوی تعامل مسلمانان با چنین حرکت شکننده، دشوار و در عین حال پرتنوعی می‌توانست در آن شرایط بس کارآمد باشد.

همان‌گونه که اشاره رفت این کتاب در سال 1347 توسط انتشارات آسیا در تهران و در چاپخانه مشعل آزادی به چاپ رسید و پس از چندی چاپ دوم آن به بازار آمد. از آن پس، این اثر ارزشمند و تاریخی تجدید چاپ نشد. شاید یکی از دلایل آن اراده مؤلف ارجمند به تکمیل و تتمیم این اثر بود. از جمله ویژگی‌های شکلی این کتاب فهرست جامعی است که در انتهای کتاب به چاپ رسیده و حاوی فهرست مطالب، نام اشخاص، ملت‌ها، پیروان مذاهب، قبیله‌ها، سلسله‌ها و نیز فهرست واحدها و اماکن مذهبی و مدرسه‌ها و فهرست‌ کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات و ایضاً فهرست آئین‌ها، حزب‌ها و مسلک‌ها و در نهایت فهرست عکس‌ها و مدارک و مآخذ آمده است که نمونه‌ای موفق از فهرست‌نگاری آثار تاریخی است.»

سه‌شنبه 26 اردیبهشت 1391
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط