گزارشی درباره کتاب خواندنی «شرح اسم»

 گروه فرهنگی رجا نیوز گزارش می دهد: پرفروش‌ترین کتاب روز اول نمایشگاه کتاب تهران در بهار 91، «شرح اسم» بود؛ کتابی که روزهای بعد به خبرسازترین کتاب آن دوره از نمایشگاه تبدیل شد. وقتی کتاب درباره مقام معظم رهبری باشد، روز اول نمایشگاه خوب بفروشد و به یکباره توزیعش متوقف شود معلوم است که باید اخبار و حاشیه‌های فراوانی اطرافش شکل بگیرد.

به گزارش رجانیوز، انتشار «شرح اسم» تازه جای خالی چنین کتابی را به رخ مخاطبان خود کشید؛ تازه خیلی‌ها متوجه این سوال شدند که راستی چرا بعد از گذشت سی سال از انقلاب اسلامی هنوز کتابی درباره رهبر حی آن وجود ندارد؟ این جای خالی آنقدر تکراری شده بود که همه به بودنش عادت کرده بودند و دلشان به کارهای متفرقه و مطالب پراکنده خوش بود. اما این کارها هرگز نمی توانست جلوی شایعات، خاطرات غیر مستند، مطالب غلو آمیز و بدلیاتی از این دست را پر کند. همین چند خط کافی است تا ضرورت و اهمیت این کتاب را نشان دهد.

داستانی به استحکام تاریخ، تاریخی به دلنشینی داستان

«شرح اسم» یک کتاب تاریخی است؛ البته نه از آن کتابهای تاریخی که قبل از خواندنش کلی خودتان را گرم کنید و به استقبال یک کتاب خشک و پر از ارجاعات و پاورقی‌ها بروید. کتاب علی رغم اینکه در یک بستر تاریخی و با کمک گرفتن از اسناد و مدارک پیش می‌رود ولی لحن و زبانی داستانی دارد.

«سبک کتاب، رواییِ مستند است. داستان اصلی را راوی می‌گوید و هرجا که لازم است، اصل سند آورده می‌شود. روایتِ روای، ادبی، زیبا، گیرا و مبتنی بر اسناد یاد شده است. یعنی تمام آنچه راوی می‌گوید سند دارد، ولی به‌خاطر جلوگیری از زیاد شدن حجم پاورقی‌ها، سند نخورده است. هر کلامی که از ناحیه‌ی معظم‌له صادر شده یا نوشته شده، به‌صورت پُررنگ آمده و اسناد ساواک و صحبت‌های دیگران داخل گیومه. روایت راوی درآمیخته و ممزوج با اصل سندهاست. به‌ وفور یافت می‌شود حالت‌هایی که متن پُررنگ در ادامه‌ی جمله‌ی راوی آمده و کامل‌کننده‌ی آن است و بعد از آن هم یک سند دیگر؛ به‌طوری‌که اگر قسمت‌های پُررنگ، عادی شوند و گیومه‌ها برداشته شوند، با یک متن یک‌دست مواجه خواهیم شد.»

نویسنده در مقدمه آورده است: «خواننده گرامی بداند که جوشش ذهن نویسنده صرف وفاداری به اسناد و خاطرات گشته، و گاه بر خلاف تمایل خویش، از تفسیر و تحلیل خودداری شده است». اسناد و مدارکی که نویسنده در اینجا به آن اشاره می کند شامل سه منبع است: اسناد ساواک که منابع شهربانی و ارتش را هم در بر می‌گرفته است؛ خاطراتی که خود مقام معظم رهبری درباره زندگی خویش بیان فرموده اند و سوم، دیگر گفته ها و دیگر نوشته هایی که سایر افراد درباره ایشان گفته یا نوشته‌اند.

تیزتر از لبه تیغ

اما تهیه چنین کتابی حتما با سختی هایی همراه بوده است. بخشی از این سختی مربوط به مرحله قبل از نگارش، یعنی جمع آوری اسناد و مدارک تاریخی است. چنانکه ناشر آن در مقدمه این سختی را مربوط به فقد منابع، امساک برخی مراکز دست اندرکار و پریشانی و پراکندگی اسناد موجود می داند. این سختی حتما در طول تمام یکسالی که دو تیم تحقیقی پروژه مشغول جمع آوری اسناد بوده اند، آنان را همراهی می‌کرده است.

اما جنس دیگری از دشواری نیز وجود دارد؛ وقتی بخواهی اثری تاریخی و مستند ارائه کنی و از آنطرف شخصیتی که در محوریت قرار دارد، رهبر سیاسی و دینی یک امت است که نوشتن درباره او حتما ملاحظاتی را در بر خواهد داشت، لاجرم باید با این سختی درآویزی. کاری که نویسنده اثر بخوبی از پس آن برآمده است.

نویسنده‌ای که کارش را بلد است

نویسنده «هدایت الله بهبودی» است، کسی که بی‌نیاز از معرفی است و یکی از ستون‌های تاریخ‌نگاری شفاهی انقلاب و دفاع مقدس. کسی که در اینجا نیز قطعا یکی از دلایل موفقیت کار بوده است و نام او در ذیل عنوان اثر به دل مخاطبان این اطمینان را می دهد که کتابی با این حجم ارزش وقت گذاشتن دارد.

بهبودی از کارزار با آنچه در بند بالا گفته شد سربلند بیرون آمده است و این توفیق را خلاف گفته بدخواهان به لطف محافظه کاری بدست نیاورده است. اگرچه او می توانست با دوری گزیدن از روایات تاریخی و اسنادی که ممکن است کمی حرف و حدیث ایجاد کند، به ورطه مصلحت سنجی‌های کاذب ولی رایج بیفتد. اما چیزی که امروز پیش روی ماست نشان می دهد که او فارغ از خیالِ تر شدن، دل به دریا زده و زندگی نامه تاریخی و مستندی را ارائه کرده است و البته با هنرمندی و دقتی که ناشی از سی سال تجربه است، توانسته در طول 18 ماهی که مشغول نگارش بوده است جایگاه سوژه را حفظ کند.

آزادمردی یک روشنفکر

نکته ای که باید به آن اشاره شود و از این بابت قدردانی درست و درمانی از نویسنده کتاب صورت گیرد این است که نوشتن زندگینامه رهبر انقلاب اسلامی و عالی ترین مقام جمهوری اسلامی،‌ آنهم پس از انتخابات 88 حتما یک «کار ضد روشنفکری است!»؛ البته اگر مراد از روشنفکر معنای مصطلح امروزی آن باشد که بیشتر تنه به تنه مخالف خوانی و غرغرو بودن می‌زند و در همسایگی ژستهای اپوزوسیونی می‌نشیند وگرنه اگر روشنفکر را به معنای صحیحش بکار ببری خود بهبودی یکی از مصادیق آن خواهد بود.  و کسانی که کمی دستی در هنر دارند می‌دانند که چنین اقداماتی تا چه حد می‌تواند هزینه زا باشد و دوستان سابق را دلخور کند تا ایشان به چشمی دیگر به تو بنگرند.

اما بهبودی با علم به همه اینها پا در این راه گذاشته است. کسانی که او را بیشتر می شناسند می توانند حدس بزنند که انگیزه اصلی این کار کاملا شخصی و علاقه او به شخصیت رهبر معظم انقلاب بوده است. چیزی که اگر بندهای ابتدایی مقدمه او بر کتاب را بخوانی نیز، می توانی به آن پی ببری؛ البته اگر با دقت بخوانی و کنایه فهم باشی!

به هر حال این کار حتما دست مریزاد دارد و آزادگی نویسنده را شایسته قدردانی و سپاسگذاری می کند.

بخشهایی که حذف شد، بخشهایی که اضافه شد

اما سوالی که پیرامون این کتاب وجود دارد تغییراتی است که در بین نسخه ابتدایی و نهایی ان ایجاد شده است. جمع آوری کتاب پس از یک روز توزیع در نمایشگاه کتاب، این سوال را در ذهن ایجاد کرده است. و طبیعتا گزک خوبی به دست معاندان و بدخواهان داده است تا با آن بر طبل سانسور بکوبند. کما اینکه سایتهای ضد انقلاب در این زمینه کوتاهی نکردند و با آب و تاب فراوان جمع آوری نسخه اولیه را ناشی از ناراحتی رهبر انقلاب از درج برخی واقعیتها و حاشیه های زندگی خود دانستند و غرض ورزانه چنین جلوه دادند که خارج شدن روایت این کتاب از فضای تعریف و تمجید موجب این ناراحتی بوده است.

البته همه این تحلیلهای آبکی با انتشار نسخه جدید «شرح اسم» رنگ باخت و کرکره این حرفها بی سر و صدا پایین کشیده شد. احمد خزایی، مدیر موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در مراسم رونمایی از ویراست دوم کتاب در اینباره چنین گفت:

«برخی از دوستان نقدهایی را به آن وارد کردند و ویراست جدید آن با رفع نواقص امروز رونمایی شد. ایرادات وارده به کتاب عمدتا اغلاط تاریخی بود و در ویراست جدید حسرت یک خط حذف و سانسور بر‌دل بدخواهان ماند. اگر هم چیزی حذف شده، مطالبی در منقبت شخصیت رهبری است که به خواست خود ایشان حذف شده است. فکر نکنم هیچ کشوری در جهان حاضر باشد زندگی رهبرش را از کودکی در معرض قضاوت دیگران قرار دهد. شرح اسم محبوب ترین و آشناترین چهره انقلاب را معرفی می کند.»

اما مقابله دو نسخه منتشره از کتاب می تواند حجت را بر مخاطبان تمام کند. کما اینکه احتمالا همین امر باعث شد تا ضدانقلاب ماجرا را کش ندهند وگرنه شما اگر جای ضد انقلاب بودید، همچین سوژه ای را مفت و مجانی از دست می‌دادید؟!

در نسخه جدید نه تنها چیزی سانسور نشده است بلکه حتی حضرت آقا، خود چند خاطره را در اختیار نویسنده کتاب قرار داده اند که این به متن اضافه شده است. یا اشتباهاتی که در تاریخ وقایع یا اسامی وجود داشته است مرتفع گردیده. یا مثلا حضرت آقا در جایی تاکید داشته‌اند که باید از اساتید ایشان با احترام یاد شود، یا اینکه ایشان در جایی تذکر داده اند که استناد به گزارش ساواک مشهد مبنی بر تعهد دادن آیت الله طبسی به ساواک که در نسخه اولیه کتاب آمده است درست نیست. نکته ای که وقتی تهیه کنندگان کتاب با دقت بیشتری سراغ اسناد می روند به آن پی برده و در نسخه دوم اصلاح می‌کنند.

علی ای حال وقتی ویراست اول و دوم کتاب هر دو حاضر است دیگربحث و جدل چه جایگاهی دارد؟ هر کسی شک دارد می تواند دو نسخه را مقابله کند و تغییرات را ببیند. که اگر اینکار انجام شود حتما سیه روی شود هر که در او غش باشد!

البته گفتن این نکته لازم است که مگر قرار است چنین کتابی بدون در نظر گرفتن کوچکترین ملاحظه‌ای منتشر شود؟ یک فرد غیر سیاسی، مثلاً یک جانباز فداکار که الان هم در عرصه‌ی سیاست نیست، اگر بخواهد زندگی‌اش چاپ شود، یک یا چندبار قبل از چاپ، کتاب را با در نظر گرفتن ملاحظات شخصی مرور می‌کند؛ همان کتابی که از مصاحبه‌های خودش و با علم به کتاب شدن آنها نگاشته شده. قطعاً حدّ و گستردگی این ملاحظات، با توجه به جایگاه رفیع و حساس کنونی معظم‌له، خیلی بیشتر از یک فرد عادی است. خصوصاً که خاطرات بیان شده از ناحیه‌ی ایشان، در یک جمع مطمئن و خصوصی و با علم به محفوظ بودن آنها صورت گرفته و به‌همین جهت است که اتفاقات گوناگون با اسم افراد و حالات شخصی، بی‌پرده بیان شده است.

توزیع نه چندان خوبِ یک کتاب خیلی خوب

اما تولید این کتاب یک بخش کار است و توزیعآ بخشی دیگر که اهمیتش کمتر از بخش اول نیست. مخاطبان باید به راحتی کتاب را در کتابفروشی ها پیدا کنند و به سهولت امکان خرید و مطالعه آن را داشته باشند. اتفاقی که تا کنون رخ نداده است.

برای پی بردن به این امر کافی است چرخی در کتابفروشی ها بزنید و یا اینکه مثل ما با چند کتابفروشی حزب اللهی تماس بگیرید. توزیع کتاب با تخفیف پایین که سود کمتری را برای کتابفروشان کنار می گذارد و فروش نقدی کتاب انتقاداتی است که این کتابفروش‎‌ها نسبت به نحوه توزیع آن ابراز می‌دارند.

اما برای آنکه یکطرفه به قاضی نرفته باشیم این انتقادها را با شمس‌آبادی یکی از دست اندر کاران موسسه پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی که نشار کتاب است، در میان گذاشتیم. او تخفیف پایین کتاب را می‌پذیرد و تخفیف 25 درصدی را نسبت به عرف بازار کمتر می داند اما دلیل آنرا قیمت پایین کتاب می داند. او با اشاره به گرانی کاغذ و سایر هزینه‌ها می گوید که قیمت واقعی کتاب با این قطع، حجم و کیفیت جلد و کاغذ چیزی حدود بیست و سه هزارتومکان است ولی ما داریم آنرا با همان 15 هزار تومان اولیه ارائه میکنیم. این باعث شده است که با تخفیف کمتری به پخش کننده ها بدهیم و آنها هم لاجرم با تخفیف کمتری به کتابفروشی ها بدهند.

شمس آبادی تاکید می کند که ما دنبال سود بالا نیستیم اما هزینه‌ها راهی جز این نمی گذارد. او همچنین جواب پیرامون فروش نقدی را هم مربوط به پخش کننده می داند و البته آنرا هم به همین قیمت پایین و صرفه اقتصادی پایین آن ربط می‌دهد.

شمس‌آبادی در پایان صحبتهایش به نکته جالبی اشاره می‌کند. او میگوید که کتاب را برای خیلی از مجموعه‌های پخش کننده معروف فرستاده است ولی آنها حاضر به شخش ان نشده اند. می‌گویم حتما بخاطر سود کمش بوده است. جوابش منفی است و ادامه می‌دهد: آنوقت که آنها جواب منفی دادند اصلا تخفیف را اعلام نکرده بودیم، همین که اسم و موضوع کتاب را دیدند بی خیال شدند! البته الان پخش پکتا مشغول توزیع کتاب است.

حال شاید بتوان درباره ادعای رسانه‌های بیگانه مبنی بر دستور ویژه برای خرید کتاب برای کارکنان و نهادها و توزیع رایگان آن قضاوت کرد.

مدیون قهرمان تاریخی کتاب هستم

گفتن درباره «شرح اسم» را می‌توان حالا حالاها ادامه داد، اما حقیقت آن است که خواندن یا شنیدن درباره این کتاب هیچوقت جای خواندن آن را نمی‌گیرد؛ حتی اگر برای پیدا کردنش لازم باشد بیشتر از بقیه کتابها زحمت کشیده شود و تعداد بیشتری کتابفروشی مورد پرس و جو قرار بگیرند.

پایان دهنده گزارش درباره این کتاب بهتر است سخنان پایانی نویسنده آن در مراسم رونمایی از «شرح اسم» باشد: « 3نکته درباره این کتاب باید یادآوری کنم؛ نخستین نکته این است که یک فرد هنگامی می‌تواند یک اثر ادبی خلق کند که بر لبه تیغ ایستاد باشد. دوم اینکه سهم من از لباس دامادی این کتاب، تکه‌ای بیش نبوده، پس لباسی که من برای دامادی این کتاب داشته‌ام عاریتی بوده است و سوم اینکه در رمان، نویسنده، قهرمان را خلق می‌کند اما در کتاب‌های تاریخی این قهرمان است که نویسنده را می‌آفریند و نویسنده کتاب «شرح اسم» مدیون قهرمان تاریخی این کتاب است.»