نگاهی به مجموعه ۱۵مجلدی «از سرزمین نور»

مجموعه کتب «از سرزمین نور» با محوریت زندگی پیامبر اسلام(ص) برای گروه سنی نوجوانان تالیف و مورد توجه کارشناسان دینی و ادبی و مخاطبان نوجوان قرار گرفته است.

درباره تاریخ صدر اسلام، نویسندگان معاصر کشورمان آثار متعددی را نوشته و منتشر کرده اند که در اغلب آنها تنها به گوشه هایی از این مقطع تاریخی حساس و سرنوشت ساز اشاره شده است. البته در بین این نویسندگان، افرادی هم بوده اند که با مطالعه مستمر و پیگیر در خصوص زوایای پیدا و پنهان تاریخ صدر اسلام به نوشتن آثار قابل تأمل در این زمینه اقدام کرده اند. از جمله، محمدرضا سرشار که مجموعه پانزده مجلدی این نویسنده با عنوان «از سرزمین نور»؛ با محوریت زندگی رسول گرامی اسلام حضرت محمد(ص) مورد توجه کارشناسان دینی و ادبی و مخاطبان نوجوان قرار گرفته است.

این مجموعه که مخاطب اصلی آن نوجوانان هستند، در هر مجلد به فرازی از زندگی رسول گرامی اسلام پرداخته است. قالب نوشته ها داستان است و جدا از نام کلی مجموعه (از سرزمین نور)، هر مجلد نیز عنوان ویِژه خود را دارد. این عناوین به ترتیب عبارت‌اند از: داستان زمزم (داستان زندگی نیای پیامبر)، آنچه خدای کعبه اراده کند(داستان زندگی پدر پیامبر)، و آن ستاره که دنباله دار می آید(داستان تولد پیامبر) ، یتیم نظر کرده(داستان خردسالی پیامبر)، آن قصه که در کتاب ها آمده بود(داستان دیدار عبدالمطلب با شاه یمن)، با من سخن بگو مادر(داستان زندگی مادر پیامبر)، ماجرای سپاه فیل(داستان حمله ابرهه به مکه)، آن پدر بزرگ دوست داشتنی(پایان کار عبدالمطلب)، سفر دراز شام(داستان نوجوانی پیامبر)، خورشیدی در خانه خدیجه(داستان جوانی پیامبر)، داستان سیل آن سال(داستان جوانی پیامبر)، شب رویش غنچه نور(داستان بعثت پیامبر)، ای جامه بر سر کشیده،برخیز(داستان بعثت پیامبر)، روزگار دراز رنج(از دعوت آشکار تا آغاز هجرت به حبشه)، روزنه ای به رهایی(داستان هجرت حبشه).

مولف در مقدمه این مجموعه توضیحات مختصری درباره سبک نوشتاری خود در این مجموعه آورده است که مطالعه آن برای درک بهتر مخاطبان موثر است. از جمله درباره شیوه بیان(زاویه دید) و این که مجموعه حاضر، ترکیبی است. به این سبب که این شیوه بیان، در ادبیات کودکان و نوجوانان ایران تجربه نشده است. در این نوع بیان داستانی، اشخاصی مختلف- که اغلب از قهرمانان داستان اند- به همراه نویسنده، مانند یک تاریخ نگار یا گزارشگر، خود به میان مردم زمان وقوع داستان رفته و اطلاعات مورد نیاز را، به طور مستقیم، از آنان به دست آورده و جمع آوری کرده است. سپس، در جریان نوشتن داستان، هر جا لازم یا مناسب دیده، از عین همان توضیح ها، تعریف ها و گفته های آن اشخاص(اصلی، فرعی یا کاملاً حاشیه ای) استفاده کرده است.

این نقل قول های مستقیم، همگی در درون گیومه («») آمده اند، تا مرز آنها با بیان های خود نویسنده، مشخص باشد. گوینده هر یک از این بخش ها، عمدتاً به شکل غیر مستقیم، در لا به لای خود آن نقل قول، یا مطالب آمده در قبل یا بعد از آن، مشخص شده است. در جاهایی که این کار صورت نگرفته، مشخص بودن اسم گوینده، ضرورتی خاص نداشته است. بنابر این، در برخورد با این گونه موارد، خواننده نباید برای شناختن گوینده سخن خود را به زحمت بیندازد. یا از معلوم نبودن آن، احساس نگرانی کند. در نهایت، می تواند این بخش ها را مثل مطالب ذکر شده از قول نویسنده به حساب آورد.

هر چند این مجلدها، در مجموع، زندگی پیامبر بزرگ اسلام را به تصویر می کشد، اما فراز داستانی آمده در هر مجلد، برای خود، دارای یک استقلال داخلی است. به این معنی که برای فهمیدن واستفاده بردن از مطالب هر مجلد، حتماً لازم نیست خواننده مجلدهای  قبل مجموعه را هم خوانده باشد و یا این که مجلدهای بعد را هم بخواند. با این همه، اگر کسی همه این مجلدها را پیوسته بخواند، بی شک، بهره و لذتی کاملتر، از هر یک، خواهد برد.

محمدرضا سرشار درباره این مجموعه گفته است: فکر نوشتن از سرزمین نور از سال 1359 در ذهن من افتاد. اولین موجبش این بود که می‌‌دیدم هیچ کتاب داستانی ارزشمندی در مورد زندگی پیامبر(ص) برای نوجوانان ما منتشر نشده است. دوم اینکه می‌دانستم که اگر چنین کاری صورت بگیرد، در نگاه نوجوانان خواننده‌ این اثر به پیامبر و احساس آنان نسبت به دین‌‌شان، یک تحول اساسی مثبت به وجود خواهد آمد. ضمن آنکه زندگی پیامبر ما آنقدر پر حادثه و پرکشش است که جدا از جنبه‌ الهی و دینی آن، به خودی خود، می‌‌تواند موضوع یک داستان بسیار جذاب و پرهیجان باشد. به شرط آنکه این موضوع، در دست یک نویسنده، به معنی درست کلمه، قرار بگیرد. و البته، طمعِ بردن ثواب و اجرا آخرتی نیز، در این کار بی‌‌تاثیر نبود.

بار اولی که نوشتن این مجموعه را شروع کردم، سال 1359 یا 1360 بود. دو مجلد آن را هم نوشتم و برای انتشار به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دادم. این دو مجلد، برای چاپ در آنجا به تصویب رسیدند. اما وقتی خوب فکر کردم، دیدم برای ادامه‌ کار و نوشتن مجلدهای بعدی آن نیاز به فرصت و مطالعات بیشتری دارم. بنابراین، با آنکه صرف‌‌نظر کردن از پیشنهاد بسیار وسوسه‌‌انگیز چاپ آن دو مجلد تصویب شده در کانون،‌‌ برایم چندان هم آسان نبود، به حرمت نام پیامبر (ص) و اهمیت موضوع، هر طور که بود بر این وسوسه غالب شدم و از کانون خواستم که دست نگه دارد و آن دو مجلد را چاپ نکند. اما متاسفانه تا سال 1366، توفیق ادامه‌ کار را پیدا نکردم. در این سال، ترکیبی از همان دو مجلد نوشته شده در سال 1359 یا 1360 را با نثر و ساختمانی جدید در یک مجلد، به نام «یثرب، شهر یادها و یادگارها» نوشتم؛ که در سال 1367 منتشر شد. اما باز هم گرفتاری‌‌های شغلی و زندگی، ترس از دشواری‌‌ها و اهمیت کار، باعث شد که نتوانم مجلدهای بعدی این مجموعه را آماده و منتشر کنم.

تا آنکه در سال 1372 بعد از صحبتی که با دوستم آقای محمد میرکیانی، در مورد تهیه یک برنامه‌ نمایشی رادیویی راجع به زندگی پیامبر(ص) کردیم، دنباله کار را گرفتم. حاصل این قول و قرار، نوشتن 77 برنامه‌ نیم ساعته‌ روایتِ نمایش رادیویی در این مورد، زیر عنوان «از سرزمین نور» بود. که همین‌‌ها هم تبدیل به چهارده مجلد کتاب‌‌های «از سرزمین نور» شد.

مجموعه از سرزمین نور به صورت یک جا یا تک مجلد، موفق به دریافت جوایزی از دومین جشنواره قصه های قرآنی، ائمه ،معصومین و پیامبران، جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجله سلام بچه ها، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، و جشنواره کتاب شهید حبیب غنی پور شده است.

همچنین متن این مجموعه در دهه 1370 در طول دو سال(ساعت 5/8 صبح های جمعه )به صورت روایت نمایش از صدای جمهوری اسلامی ایران پخش شد و سپس با ترجمه به چند زبان از شبکه های برون مرزی صدا نیز به همان صورت روایت نمایش پخش گردید و مورد استقبال مخاطبان واقع شد. اضافه آنکه دست اندر کاران این مجموعه - خاصه نویسنده آن، ضمن شرفیابی به حضور مقام معظم رهبری، مورد تقدیر ویژه معظم له واقع شدند.

محمدرضا سرشار در این باره گفته است: یکی از انتقادهایی که به من [در مورد مجموعه‌ از سرزمین نور] وارد شد، انتقاد رهبر معظم انقلاب به نثر کتاب بود. ایشان فرموده بودند نثر کتاب، نثر خوبی است اما برای گروه سنی کودک و نوجوان، نثر فاخری است. حتی برخی مربیان کانون پرورش فکری بعد از چاپ کتاب در نامه‌‌‌‌ای این انتقاد را به من کردند. من هم سعی کردم در بازنویسی‌‌های بعدی نثر کتاب را اصلاح کنم و کمی آن را ساده‌‌‌‌تر کنم. لحن در داستان، مثل موزیک متن در فیلم و تقریبا موسیقی در ترانه است. همچنین، لحن یکی از عناصر مهم در فضاسازی داستان، به خصوص داستان‌‌های تاریخی و غیر این زمانی است. لحن می‌‌تواند به سرعت در نوع داستان شاعرانه، جدی، طنزآمیز و... را هم به خواننده معرفی کند. من در مجموعه پانزده جلدی «از سرزمین نور» به این عنصر مهم داستانی تاکید و توجه داشته‌‌ام. اگر دقت کنید می‌‌بینید که ضرباهنگ جملات و عبارات، حتی به تناسب نوع صحنه و حالات قهرمانان اصلی تغییر می‌‌کند؛ و تابعی از آنها و در خدمت القای هر چه بیشترشان است.»

چاپ اول این مجموعه به وسیله کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و چهار چاپ بعدی آن توسط انتشارات پیام آزادی صورت گرقته است. شمارگان چاپ پنجم هر یک از مجلدات این مجموعه 2500 نسخه، مجموع شمارگان هر یک از مجلدات تا کنوون34600 نسخه و جمع کل شمارگان همه مجلدات مجموعه 492000 نسخه است. مجلدات این مجموعه در قطع وزیری کوتاه با تصاویر دو رنگ، کار محمد حسین صلواتیان چاپ و منتشر شده است.

خبرگزاری فارس- علی‌الله سلیمی