بازکاوی شخصیت و عملکرد شیخ فضل الله نوری بر اساس آخرین برگ زندگی او

نویسندگان مرتبط : علی ابوالحسنی (منذر)

امروز 11 مرداد برابر با سالگرد شهادت شیخ فضل الله نوری است. به همین مناسبت مروری داریم بر سه کتاب «تاریخ مشروطه ایران» تالیف احمد کسروی، «تاریخ انقلاب مشروطیت ایران» اثر مهدی ملک زاده و «آخرین آواز قو» نوشته علی ابوالحسنی (منذر) درباره این واقعه.

شنبه 11 مرداد 1393

متن خبر
نظرات کاربران

جنبش مشروطه نخست از همفکری روشنفکران و روحانیون در کنار هم رقم خورد جنبشی که سعی داشت تا در شکل گیری عدالت نقشی متمایز به عهده گیرد که به نظر می رسد در گام نخست با قلع و قمع کسانی که به برخی وجوه آن انتقاد صریح داشتند به سوی هویتی غیر ایرانی پیش رفت و با دار زدن شیخ فضل الله نوری لکه ای سیاه برکارنامه خود به جا گذاشت.

امروز 11 مرداد برابر با به دار آویختن شیخ فضل الله نوری پس از فتح تهران به دست نیروهای مشروطه خواه است؛ جنبشی که نخستین افعالش چیزی جز خشونت و حذف فیزیکی مخالفان و منتقدان نبود. به دار آویختن شیخ فضل الله دامان جنبش مشروطه را ننگین کرد و به قول جلال آل احمد «استیلای غربزدگی» تنها توجیه این واقعه است.

«ایبنا» به مناسبت سالروز به دار آویختن شیخ شهید سه کتاب «تاریخ مشروطه ایران» تالیف احمد کسروی، «تاریخ انقلاب مشروطیت ایران» اثر مهدی ملک زاده و «آخرین آواز قو» نوشته علی ابوالحسنی (منذر) را مرور کرده است.

شیخ از طرفداران مشروطه و تشکیل عدالت خانه بود

شیخ فضل الله لاشکی معروف به نوری در خانواده ای مذهبی و اهل علم پرورش یافت و علاوه بر حضور در محضر پدر از درس میرزای شیرازی(مجتهدان بنام و فتوا دهنده در جنبش تبباکو) نیز مستفیذ شد. کسب علم و حضور در محضر میرزا باعث شد تا به درخواست استاد «میرزای شیرازی» شیخ از سامرا به تهران نقل مکان کند تا به عنوان نماینده میرزا در پایتخت قاجارها حضور موثر داشته باشد. برخلاف آن چه مورخان از حضور و نقش این روحانی نستوه در جنبش مشروطه ترسیم کرده اند وی فقیه اصولی، حکیم، ادیب، سیاستمدار و نظریه پرداز بزرگ عصر مشروطه بود، شیخ نخست از طرفداران مشروطه و در واقع تشکیل عدالت خانه بود و در هجرت به قم نیز مشروطه خواهان را همراهی کرد اما ورود اندیشه های غربی به جریان مشروطه طلبی راه وی را از دیگران جدا کرد.

از فضل الله نوری کتاب های بسیاری برجای مانده که مهم ترین آن کتاب تذکرةالغافل و ارشاد الجاهل، صحیفه مهدویه و نیز رساله حرمت مشروطه است. روزنامه شیخ (لوایح آقا شیخ فضل الله)، حرمت مشروطه، رساله منظوم فقهی «الدرر التنظیم» به عربی، بیاض (کتاب دعا)، رساله فقهی فی قاعده ضمان الید، رساله فی المشتق، صحیفه قائمیه (صحیفه مهدویه)، ضمایمی بر کتاب تحفه الزائر از مرحوم مجلسی (در پایان کتاب)، اقبال سید بن طاووس با توضیحات شیخ، رساله تحریم استطراق حاجیان از راه جبل به مکه معظمه، حاشیه بر کتاب شواهد الربوبیه ملاصدرا و حاشیه بر کتاب فرائد الاصول شیخ انصاری دیگر کتاب های وی را تشکیل می دهند.

شیخ فضل الله نوری تنها اصرار به مشروطه مشروعه داشت و پیاده کردن مشروطه در کسوت اسلامی. اصراری که از بیان و تاکید بر آن ابایی نداشت و لاجرم این اصرار به مذاق روشنفکران و سردمداران مشروطه خوش نیامد و جان شیخ را به خطر انداخت. کشتن شیخ به دست مدعیان روشنفکری و دموکراسی نه تنها باعث کمرنگ شدن وی نشد بلکه او را به یکی از چهره های برجسته و بحث برانگیز تاریخ معاصر تبدیل کرد که هنوز پس از گذشت یک قرن از قتلش، موافقان و مخالفان سرسخت دارد و اندیشه و عملکردش مورد بحث پژوهشگران تاریخ و نظرورزان دین و سیاست است.

وقتی شیخ در انتقادهایش از شکل و شمایل غیر اسلامی مشروطه پافشاری کرد نیروهای فاتح تهران درصدد آمدند تا خود را از شر این منتقد بی باک خلاص کنند پس به گوش رساندند که بساط دار وی آماده است کسانی در گوش وی زمزمه کردند تا به جایی خارج از دسترس و توان فاتحان تهران پناهنده شود.

فضل الله نوری پناهنده سفارتخانه های اروپایی نشد

مهدی ملک زاده نویسنده کتاب «تاریخ انقلاب مشروطیت ایران» که چندان همراهی با آراء شیخ در مشروطه خواهیش ندارد درباره روزهای آخر شیخ می نویسد: «امتناع شیخ (در روزهای آخر عمر) از پناهندگی به سفارتخانه های اروپایی (و به قول خود وی به بیرق کفر) که دشمنانش آن را فرصتی بر اعدام وی شمردند، مورد اعتراف همگان قرار دارد. به گفته دکتر تندرکیا[نوه شیخ فضل الله]:«غیرت اسلامی شیخ نوری، به او رخصت امداد از کفر را نمی داده. امری حتمی است که هنگام بروز خطر، به کرات از جانب بیگانگان به او پیشنهاد حمایت شده، او نپذیرفته است.»

احمد کسروی در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» درباره نامه شیخ فضل الله به یکی از علما در اشاره به مخالفت با مشروطه خواهان و دلایل جدایی شیخ آورده است: «شیخ فضل الله در نامه ای به یکی از علمای شهرستان ها می نویسد:«... آیا چه افتاده است که امروز باید دستور عدل ما از پاریس برسد و نسخه شورای ما از انگلیس بیاید؟...» شیخ فضل الله همان زمان در جایی گفته بود مشروطه ای را که از دیگ پلوی سفارت سر در آورد نمی خواهد.»

علی ابوالحسنی (منذر) کتاب های زیادی چون نقش «سه گانه شیخ شهیدنوری در نهضت تحریم تنباکو و پایداری تا پای دار» و در سال های اخیر نیز هفت اثر با عنوان های «آخرین آواز قو»، «شیخ فضل الله نوری و مکتب تاریخ نگاری مشروطه»، «اندیشه سبز، زندگی سرخ»، «دیده بان بیدار، دیدگاه ها و مواضع سیاسی و فرهنگی شیخ فضل الله نوری»، «کارنامه شیخ فضل الله نوری، پرسش ها و پاسخ ها»، «خانه بر دامنه آتشفشان»، «کالبدشکافی چند شایعه درباره شیخ فضل الله نوری» روانه بازار کتاب کرده است.

ثبات و استقامت شیخ فضل الله نوری در دقایق آخر عمر

وی در کتاب «آخرین آواز قو؛ بازکاوی شخصیت و عملکرد شیخ فضل الله نوری بر اساس آخرین برگ زندگی او و فرجام مشروطه» آورده است: «امتناع شیخ (روزهای آخر عمر) از پناهندگی به سفارتخانه های اروپایی (و به قول خود وی به بیرق کفر) که دشمنانش آن را فرصتی برای اعدام وی شمردند، مورد اعتراف همگان قرار دارد. معاصران شیخ همچون حاج میرزا عبدالله سبوحی، مدیرنظام نوابی، آخوند ملامحمد جواد صافی گلپایگانی، ملاعلی مدرس(پدر اعظم الوزاره)، میرزاحسن جابری اصفهانی، شیخ محمد مردوخ کردستانی، ضیاء الدین دری اصفهانی، امین الشرع خوبی، سیدمحدعلی شوشتری، حاج سیدفخرالدین جزایری به این نکته تصریح دارند و کسانی نیز که سال ها پس از مرگ شیخ دست به قلم برده (و غالبا هم مخالف او بوده اند) نظیر نورالله دانشور علوی(مجاهدالسلطان)، مهدی ملک زاده، مهدی بامداد، اقبال یغمایی، ابراهیم صفایی، محمداسماعیل رضوانی، محمدابراهیم باستانی پاریزی و... صحت این امر را تائید کرده اند. چندان که بایستی این ماجرا را از متواترات تاریخ معاصر به شمار آورد.»

ابوالحسنی در بخشی دیگری با اشاره به دشمنی صریح احمد کسروی و مهدی ملک زاده درباره لحظات آخر زندگی و محاکمه فرمایشی شیخ آورده است: «به همین نمط باید به عدم هراس شیخ از مرگ و پایداری شگفت وی در حین محاکمه (فرمایشی ) و نیز در پای دار اشاره کرد که ایضا مورد اعتراف دوست و دشمن قرار داد. احمد کسروی، که عنادش با علمای دین مشهور آفاق است، وقتی به آخرین برگ زندگی شیخ می رسد، با آن که از کنار حماسه، سریع و شتابان می گذرد باز کلامش حاکی از «خونسردی» و «خویشتنداری» شیخ در پای دار و عدم هراس وی از مرگ است.»

وی ادامه می دهد: مهدی ملک زاده نیز که مخالفت سرسخت با شیخ را از پدرش (ملک التکلمین) به ارث برده، این چنین به مقاومت، صلابت و صراحت شیخ شهید اعتراف می کند: «شیخ از زمانی که حبس شد تا موقعی که اعدام گشت، تمام ساعات را بردباری و خونسردی و متانت گذراند و ضعف نفس از خود نشان نداد، راه عجز و ناله و توسل به این و آن را پیش نگرفت و شخصیت خود را حفظ کرد... برق تفنگ و سرنیزه ها در زیر آفتاب گرم تابستان چشم را خیره می کرد. محکوم، فاصله میان محبس و محل اعدام را با خونسردی و متانت پیمود و با کبر سن و پیری، ضعف و ناتوانی از خود نشان نداد و در دقایق آخر عمر، ثبات و استقامت خود را به ظهور رساند.»

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.

نام و نام خانوادگی

پست الکترونیک

نظر

کد امنیتی