شیخ محمدرضا مظفر از مصلحان دینی مهم نجف است که نقش مهمی در تأسیس «جمعیت الاصلاح» و «منتدی النشر» داشت. این مراکز هم در انتشار متون درسی و دینی و هم تربیت طلاب نسل جدید نقش مهمی داشت. اکنون خاطرات روزانه این مرد بزرگ منتشر شده است.
نام سید محمد رضا مظفر را با کتاب «المنطق» و «اصول الفقه» شناختیم که در روزگار طلبگی ما، هر دو کتاب درسی بود. این دو کتاب را بنده سال 58 فرا گرفتم و اندکی بعد هر دو را دست کم برای یکبار تدریس کردم. کتابهای یاد شده در مقایسه با آنچه قبل از آن و بعد از آن از متون درسی طلبگی خواندیم، سهل الوصول تر و از لحاظ چاپ هم زیباتر و چشم نواز تر بود.
بعدها دریافتیم که مرحوم مظفر (بلکه خاندان مظفر)، از مصلحان مهم دینی نجف بوده است که با تأسیس مراکز درسی و پژوهشی در نجف، راه را برای تحول در کهن ترین مرکز علمی شیعی فراهم کرده است. جامعة النجف و منتدی النشر دو مرکز مهمی است که مرحوم مظفر این عالم شیعی بصری آنها را تأسیس کرد و نقش بسیار مهمی در ایجاد تحول علمی در نجف داشت.
اکنون خاطرات روزانه این مرد بزرگ با عنوان «من اوراق الشیخ محمد رضا المظفر» چاپ شده و بر اساس آنچه روی جلد آمده، سالهای حیات این مرد بزرگ میان 1322 تا 1383 ق (1904 ـ 1964) بوده است. مقدمه کوتاهی توسط آقای محمدرضا القاموسی بر آن نوشته شده و از صفحه 11 خاطرات روزانه مرحوم مظفر از سال 1345ق آغاز شده است.
امروز صبح در مدرسه متوسط خراسانی جمع شدیم و من بخشی از کتاب الرحلة المدرسیه را خواندم.
ما قانونی را که برای جمعیت (جمعیة الاصلاح) نوشته بودیم هفته گذشته به کاظمیه فرستادیم و امروز با امضای شیخ محمد علی نائینی به دست ما رسید که نامه ای هم همراهش بود.
متن اساسنامه جمعیت اصلاح در 12 بند آمده است. (ص 13).
اول ماه جمادی الاولی روز دوشنبه 1345: امشب در مدرسه کوچک میرزا حسین (خلیلی) گرد آمدیم و در باره اساسنامه ای که از کاظمین برای ما فرستاده شده صحبت کردیم....
پس از آن نامه ای که برای «اخواننا الکاظمیین» بوده آمده است (ص 15) امضای آن «اخوانکم النجفیون» است.
امروز از یوسف الحکیم در نحو امتحان گرفتم، همین طور از .... که اسامی اشخاص هست اما نمره امتحانی آنها نیست... (ص 18).
امروز نامه ای برای شیخ محمد رضا شبیبی نوشتم.... متن نامه در ادامه آمده است.
امروز همراه شیخ عبدالحسین رشتی و سید احمد مامقانی و محمد تقی عاملی صحبت کردیم.....
شب منزل شیخ عبدالرضا شیخ راضی بودیم که شامل من .... می شد. بحثها در باره اساسنامه بود....
روز سه شنبه 17 جمادی الاولی شش نفری منزل سید احمد مامقانی بودیم.... متن نهایی را در ادامه خواهم آورد.
نظامنامه جمعیت اصلاح در ص 28 به بعد آمده است....
مخارج مراسم روضه در منتدی النشر: 20 فلس برای حمل فرش. 140 فلس برای قهوه، 28 برای نفط، 80 برای برق، 12 برای حمل فرش... 489 باز برای قهوه و مخارج دیگر....
علاوه بر خاطرات روزانه، اوراق و مقالات و نوشته های پراکنده دیگری هم در کنار آنها بوده که در پایان کتاب به چاپ رسیده است. پاورقی ها به خصوص در معرفی افراد بسیار با ارزش است و لابد بر اساس اطلاعات شخصی و پژوهشی مصحح فراهم آمده است.
دوشنبه 6 محرم 1355 با شیخ محمد رضا شبیبی برای اخذ مجوز مدرسه از اوقاف صحبت کردیم
مخارج چاپ کتاب حقائق التاویل را محاسبه کردیم که به 1006 برگ رسیده است.
حکومت دستور داده است که از زدن زنجیر و طبل و روشن کردن مشعل در خودداری شود (هشتم محرم 1355ق)....
بدین ترتیب شاهدیم که این اثر کم نظیر، نه تنها شرحی است از یک حرکت اصلاحی در نجف، بلکه مشتمل بر اطلاعات رجالی بسیار با ارزشی از حوزه علمیه نجف در یکی از درخشان ترین دوره های آن است که بعدها توسط حزب بعث به نابودی کشیده شد.
حوزه نجف که اصلاح طلبی را از پیش از مشروطه تجربه کرده و در آن جنبش با شدت و حدت با آن درگیر شده بود، به لحاظ علمی و داخلی، از حوالی 1345 ق به بعد یعنی 1305 ش، تحولش را آغاز کرد، تحولی که ما می توانیم بخشی از آن را در این خاطرات ملاحظه کنیم.
اگر توجه داشته باشیم که در آن روزگار خاطره نگاری از سوی علما چه اندازه اندک است، ارزش و اعتبار و اهمیت این اوراق را بدست خواهیم آورد.
هیچ تردیدی نیست که این اوراق، در روشن کردن وضعیت نجف و تاریخ آن، یکی از بهترین و با ارزش ترین منابع است. پیش از این بخش بسیار کوتاهی از آن در تاریخ القزوینی اثر استاد جودت القزوینی منتشر شده بود، اما اکنون متن کامل آن همراه با حواشی و پاورقی های مفصل آقای قاموسی انتشار یافته است.
حتی پیش از ترجمه فارسی این اثر، می توان یک گزارش تفصیلی از محتوای آن بدست داد که کمک شایسته ای به کسانی خواهد کرد به نوعی با تحولات حوزه و تاریخ روحانیت درگیر هستند.....
مقاله من در مجله العروبه علیه نوشته نشاشیبی با عنوان الاسلام الصحیح منتشر شد.... (ص 77).
عجیب است که برخی از حرفهای ویژه و مهمی را که از این و آن شنیده آورده و این توجه خاص مظفر را به اهمیت نگارش این ها برای تاریخ آینده نشان می دهد.... شاید برخی از همین نقلهاست که سبب شده است وی مخالف چاپ آن در حیاتش شده و تا این زمان به تاخیر افتاده است. این کتاب به قدری پرمطلب و در روشن کردن تاریخ فکری نجف ارزشمند است که نمی توان برای آن اندازه ای معین کرد. امیدوارم هرچه زودتر ترجمه و منتشر شود. عجالتا نسخه امانتی آن در اختیار بنده است تا ان شاءالله نسخه ای برای کتابخانه از راه برسد.
