بررسی تاریخ تئاتر مشهد از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی در یک کتاب

کتاب «تاریخ تئاتر مشهد، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی» نوشته علی نجف زاده، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه بیرجند به بررسی تاریخ تئاتر به سبک جدید در شهر مشهد از اواسط دوره قاجار می‏ پردازد.

جمعه 12 دی 1393

متن خبر
نظرات کاربران

کتاب «تاریخ تئاتر مشهد، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی» نوشته علی نجف زاده در پنج بخش با نام های «تئاتر مشهد از انقلاب مشروطه تا شهریور 1320»، «تئاتر مشهد از شهریور 1320 تا 1328»، «تماشاخانه های مشهد»، «گروه های تئاتر مشهد از 1328 تا 1348» و «گروه های تئاتر مشهد از 1348 تا 1357» در سال 1393 توسط انتشارات انصار منتشر و روانه بازار نشر شده است.
نویسنده در مقدمه این کتاب درباره تاریخچه تئاتر در مشهد می گوید: «تئاتر به سبک جدید در مشهد از اواسط دوره قاجار بر روی صحنه رفت. اگرچه مشهد نظیر تهران، تبریز و رشت از شهرهای پیشگام در تئاتر ایران نیست ولی پس از عمومی شدن تئاتر نقش مهمی در تکامل و تعالی آن ایفا کرد و در دهه چهل و پنجاه به یکی از کانون های مهم تئاتر تبدیل شد که در جشنواره های ملی موفقیت های قابل توجهی کسب نمود و چهره های بسیاری را تحویل سینمای ایران داد.»
او ادامه می دهد: «پس از انقلاب مشروطه شرایط برای اجرای تئاتر در کنار نمایش های مذهبی و سنتی نظیر رو حوضی نیز فراهم شد و حضور اتباع روسی در مشهد نقش مهمی در شکل گیری تئاتر نوین داشت. به ویژه مهاجران قفقازی با تشکیل هیئت نقش فعالی در اجرا و گسترش آن ایفا کردند. پس از سقوط قاجاریه و همزمان با روی کار آمدن حکومت پهلوی، شرایط سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی برای ایرانی های مهاجر تغییر کرد و بسیاری از آن ها مجبور به بازگشت به ایران و مشهد شدند. اگرچه در دوره رضاشاه زمینه اجرای تئاتر خیلی مساعد نبود ولی این نسل از مهاجران و فرزندانشان نقش مهمی در تئاتر مشهد پس از شهریور 1320 ه.ش ایفا کردند.»
بخش نخست این کتاب بانام «تئاتر مشهد از انقلاب مشروطه تا شهریور 1320» تئاتر مشهد در دوره قاجار و رضا شاه را بررسی می کند. این بخش شامل چند فصل با عناوینی چون، «هیئت هوسکاران قفقازی در مشهد»، «گروه قمرلینسکی در مشهد»، «جایگاه حاجی بکوف در تئاتر مشهد»، «هیئت نمایش خورشید»، «جایگاه تالار اعتبارالسلطنه در تئاتر مشهد»، «سالن ارکان حرب و تئاتر نظامی ها» و «تئاتر مشهد در زمان کلنل پسیان» در دوره قاجار و «نقش خانواده اژدری در تئاتر مشهد»، «کمال الوزاره و اولین تئاتر برای زنان مشهد»، «سید علی آذری و اولین تئاتر عمومی برای زنان»،«عماد عصار از آشفته تا نمایشنامه نویسی»، «سالن تئاتر شیر و خورشید سرخ مشهد»، «تماشاخانه نادری»، «سالن هتل پارس»، «سالن های دبیرستانی»، «کلوپ شوروی»، «نقش خانواده آذرخشی در تئاتر مشهد»، «ملک الشعرای بهار و نمایشنامه تربیت نااهل» و «سه چهره قدیمی تئاتر از مشهد» است.
مهم ترین موضوع این بخش «وضعیت پژوهش های تاریخی در مشهد» است که نویسنده می گوید: «پژوهشگران و نویسندگانی که تاکنون تاریخ تئاتر مشهد را نوشته اند، تجربه تاریخ نگاری علمی نداشته و فنون تاریخ نویسی و ابزارهای آن را به خوبی اجرا نکرده اند به همین جهت کمتر توانسته اند از منابع موجود اطلاع حاصل نموده و آن را در راستا و مرتبط با تاریخ تحولات اجتماعی مشهد تحلیل کنند. نتیجه این نقصان نادیده گرفتن حداقل نیم قرن از تاریخ تئاتر مشهد بوده است، زیرا ضعف در پژوهش باعث مبدأ قرار دادن حوادث دوران نزدیک به نویسنده به عنوان قدیمی ترین زمان برای شروع فعالیت تئاتری بوده است.»
در ادامه نویسنده به یکی از نمایش های اجراشده توسط قفقازی ها در مشهد اشاره می کند و می گوید: «یکی از نمایش هایی که توسط قفقازی ها در مشهد اجرا شد تئاتر «اوالماسون بوالسون» یعنی «او نباشد این باشد» نوشته عزیز بیک حاجینسکی بود که روز یک شنبه 2 جمادی الاول 1334 ه.ش به همت عده ای از جوانان قفقازی به نمایش گذاشته شد و قرار بود عواید این تئاتر پس از وضع مخارج به «صندوق جمعیت خیرین قفقازیان مشهد» تحویل داده شود.»
بخش دوم کتاب به بررسی «تئاتر مشهد در دوره اشغال پس از شهریور 1320»، «تئاتر احزاب و انجمن های خیریه پس از شهریور 1320» و «تئاتری دبیرستانی و فرهنگی» می پردازد. مهم ترین قسمت این بخش کتاب معرفی اولین تئاتر انجمن هنرمندان آماتور مشهد است. به گفته نویسنده، «زن لال» اولین تئاتری بود که توسط این انجمن از طرف کانون مبارزه با بیماری سل به وسیله چند تن از آقایان دکترها و محترمین در سالن دبیرستان فردوسی اجرا شد. بازیگران این نمایش با مهارت خاصی توجه حضار را جلب کردند به طوری که روزنامه راستی نوشت: ما پیشرفت این کانون را در مشهد که یکی از کانون های مرض خانمان سوز سل است، خواستاریم.
بخش سوم کتاب با عنوان «تاریخ تئاتر مشهد، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی» به معرفی و تاریخچه تماشاخانه های مشهد می پردازد. نویسنده این تماشاخانه ها را به چهار بخش «تماشاخانه ملی»، «تئاتر هنرمندان»، «سینما تئاتر ایران» و «تئاتر گلشن» تقسیم می کند. او درباره تأسیس و انحلال سینما تئاتر ایران می گوید: سینما ایران که سال ها قبل از این به نام های مایاک و دیده بان معروف بود، دارای سن و وسایل صحنه نسبتاً مجهزی بود و در زمان اشغال خراسان توسط روس ها اغلب به طور پراکنده توسط هنرمندان خارجی فعالیت هایی در آن به چشم می خورد. در طول سال های 1321 تا 1324 ه. ش نیز هنرمندان سیار شوروی مرتب برای نیروهای مقیم مشهد و گاهی به منظور استفاده عموم برنامه هایی اجرا می کردند.
در ادامه این بخش نویسنده به معرفی نمایشنامه «دلدادگان حرم» نوشته رضا کمال شهرزاد می پردازد که برای همیشه در تاریخ تئاتر و ادبیات ایران دارای مقام شامخی بوده به طوری که نویسنده آن را می توان اولین نمایشنامه نویسی به شمار آورد که باعث افزایش این قسمت از ادبیات بر سایر رشته های ادبی زبان فارسی شده است.
نجف زاده، نویسنده این کتاب می گوید: این نمایش برای اولین بار در تاریخ تئاتر مشهد تقریباً مطابق با واقع در سینما تئاتر ایران بر روی صحنه آمد. می توان ادعا کرد در محیط مشهد این نمایشنامه به بهترین وجهی که ممکن بود، به صحنه رفت. دکورهای این نمایش نیز بسیار جالب و خوب بود.
در بخش چهارم کتاب نویسنده به تاریخچه تأسیس رادیو در مشهد اشاره می کند و می گوید: رادیو مشهد فعالیت خود را در دی 1328 ه.ش آغاز کرد و رادیو لشکر نیز چند ماه قبل از آن در مهر 1328 ه. آغاز شده بود. از همان ماه های اول شروع فعالیت رادیو، تئاتر در برنامه های آن گنجانده شد و اولین برنامه تئاتر رادیو در اسفند 1328 ه.ش اجرا شد. روزنامه خراسان درباره اولین تئاتر رادیو در مشهد در 18 اسفند 1328 ه.ش نوشت: اداره انتشارات و تبلیغات استان به منظور پیشرفت و توسعه فن موسیقی و تئاتر از چندی قبل مطالعاتی انجام نموده و با کمک ارباب ذوق انجمن هایی تشکیل داده است. اولین برنامه تئاتر این انجمن از رادیو مشهد به سرپرستی و شرکت حبیب اژدری از روز جمعه 19 اسفند 1328 ه.ش (خراسان،شماره 4،214) در رادیو مشهد اجرا می شود. (خراسان، شماره 4،209) در روز 19 اسفند 1328 ه.ش نیز به مناسبت اجرای اولین برنامه تئاتر نوشت: تئاتر انجمن موسیقی رادیو مشهد امروز ساعت 18 و 15 به مناسبت روز سازمان خدمات اجتماعی در رادیو مشهد انجام می شود. از محتوای اولین تئاترهای رادیو اطلاعی در دست نیست.
نویسنده در ادامه به چگونگی شکل گیری تشکیلات اداری برای تئاتر می پردازد و می گوید: «هیئت وزیران در 25 خرداد 1328 ه.ش تصویب کرد «اداره نمایشات» که تا آن زمان جزو سازمان وزارت کشور بود با بودجه و سازمان مربوطه به اداره کل تبلیغات و انتشارات ضمیمه گردد. تغییرات ساختاری در ادارات مرتبط با نمایش باعث شد به تدریج نظارت بر نمایش ها به شکل دقیق تری درآید و از اواخر 1325 ه. ش نظارت بر تئاتر بیشتر شود. پاسیار شوکت، رئیس شهربانی مشهد، در 25 دی 1325 ه.ش. آگهی منتشر کرد و مقررات جدید نمایش را اعلام نمود. طبق این آگهی؛ اشخاصی که قصد دادن تئاتر یا نمایش در اماکن عمومی و غیره دارند بایستی قبل از پخش آگهی و چاپ بلیت پیش نمایش و پیش پرده را به تصویب مقامات مربوطه وزارت کشور، وزارت فرهنگ، استانداری یا فرمانداری و اداره فرهنگ رسانیده و بعد از شهربانی کسب اجازه نمایند.»
بخش پنجم کتاب گروه های مختلف تئاتر مشهد را معرفی می کند. در این بخش می خوانیم: «یکی از تحولات مهم نمایش مشهد در سال 1350 ه.ش ایجاد خانه نمایش بود. روزنامه آفتاب شرق در 24 مرداد 1351 ه. ش درباره اهمیت خانه نمایش نوشت: با تغییرات شگرفی که در صحنه صوت و کور تئاتر خراسان در یک ساله اخیر به وجود آمده ایجاد خانه نمایش بیش از هر تلاش دیگر چشمگیر است. چرا که محل مناسب تئاتر عمده ترین مشکل بچه ها بود که اینک برطرف شده است. آفتاب شرق برای آشنایی با کم و کیف این برنامه که ایجاد خانه نمایش را در بر می گرفت با لطفی مقدم مصاحبه کرد و وی دراین باره گفت: در حال حاضر یکی از مشکلاتی که ما از بدو شروع کار با آن دست به گریبانیم عوارض حاصل از فروش بلیت برنامه های نمایشی است.»
در قسمت پایانی این بخش، نویسنده توضیحاتی درباره جشنواره توس داده است. در این بخش می خوانیم: «جشنواره توس یکی دیگر از جشنواره های مهم مشهد بود که از سال 1354 ه.ش شکل گرفت و در تیرماه هر سال برگزار می شد. موضوع اصلی این جشنواره سخنرانی ادبی، شاهنامه خوانی و نقالی در تجلیل از ابوالقاسم فردوسی، حماسه سرای بزرگ ایران، بود و تئاتر جایگاه مهمی در آن نداشت. ولی در هر دوره چند نمایش اجرا شد. فرخ غفاری مسئول برگزاری این جشنواره درباره نمایش های جشنواره توس می گوید: نمایش کوهولین که هر شب از ساعت 21 در هوای آزاد دانشگاه فردوسی اجرا خواهد شد نمایشی به نام «رستم ایرلندی» است که «ییتس» شاعر معروف انگلیسی آن را نوشته است. اهمیت نمایشنامه به خاطر تشابه فوق العاده ای است که میان داستان رستم و سهراب و داستان کوهولین ایرلندی وجود دارد.این نمایشنامه را مسعود فرزین در سالیان پیش هنگام اقامت خود در انگلیس به فارسی ترجمه کرده بود و در مجله مهر چاپ شده بود و بعد فرود اسماعیل بیگی آن را کارگردانی کرد که در حال حاضر آماده اجرا در اولین جشنواره حماسی توس است.»
کتاب «تاریخ تئاتر مشهد، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی» نوشته علی نجف زاده در 440 صفحه و شمارگان هزار نسخه و طراحی جلد سمانه صادقی به قیمت 25هزار تومان توسط انتشارات انصار منتشر و روانه بازار نشر شده است.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.

نام و نام خانوادگی

پست الکترونیک

نظر

کد امنیتی