loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

یک روز با پیر آرمانگرای شعر انقلاب: سرودهای انقلاب چگونه گفته و خوانده شد؟

نویسندگان مرتبط : حمید سبزواری

حمید سبزواری هرچند این روزها دیگر مثل سابق خانه اش از حضور شاعران گرم نیست، اما همچنان به مانند روزهای پرهیاهوی بهمن ۵۷ از انقلاب و سرودهایش می گوید.

دوشنبه 13 بهمن 1393

برگ برگ انقلاب در خود خاطراتی دارد که هر روز هم اگر از تاریخ تولد آنها بگذرد، هرچقدر هم چهره خود را در پس گرد فراموشی نقاب بگیرند، فراموش نمی شوند، در دل تاریخ ثبت شده اند و اصلاً انگار تاریخ انقضایی را نمی توان برای آنها متصور شد. هنر انقلابی، هنری که برای انقلاب و یا از دل آن برخاسته است نیز چنین ویژگی ای دارد، چرا که جزئی جدایی ناپذیر از انقلاب به شمار می آیند، در واقع هویت خود را از انقلاب گرفته اند و از این منظر ویژگی های منحصر به فردی دارد که هر یک از آنها ضامن بقای آنها خواهد شد.

در میان کاروان هنر انقلاب اسلامی، شعر قافله سالار است. شعری که با زبان ساده، پرطنین و حماسی و واژگانی جدید، آرمان های ایرانی را به زنجیره نظم می کشد که از پس سال ها به روزهای آرزومندش رسیده است. شعر از این نظر اولین هنری بود که با انقلاب همراه شد و انقلابی بودن خود را ثابت کرد. هنری که رگه های آن را باید از دوران مشروطه و به قوت در دوره پهلوی اول و دوم جست. در میان جرگه شعرای انقلاب برخی موی سپیداند و حق پدری به گردن آن دارند. نمی توان از شعر انقلابی سخن گفت و یادی از آنها نکرد. یکی از این هزارتن حسین ممتحنی، ملقب به حمید سبزواری است. نمی توان دهه فجر را تجربه کرد و خاطراتش را مرور، اما یادی از ترانه ها و سرودهای او نکرد و اشعارش را بر لب زمزمه نکرد. حسین ممتحنی متولد سال 1304 در سبزوار ملقب به حمید سبزواری است که از کودکی قریحه شعری داشت. پدرش پیشه وری ساده در سبزوار بود، اما پدربزرگ او دستی در شعر داشت. شاعری که به نقل از خانواده سبزواری، دیوان اشعارش را راهزنان به یغما بردند. اولین کتاب هایش را در دوران نوجوانی توسط یکی از کتابفروشی های شهر سبزوار منتشر شد، اما فصل جدید زندگی سبزواری را باید، همانند بسیاری از شاعران و هنرمندان دوره معاصر، انقلاب و آغاز فعالیت ها برای تغییر بدانیم.

گزارش ذیل نتیجه گفت وگو چند ساعته در منزل استاد با حضور محسن ممتحنی، فرزند وی، حسین شمسایی، از دوستان او  و شکوه اقدس شفقی، همسر استاد است که به بهانه روز شعر و ادب میهمانشان بودیم. هر چند انتشار این گفت وگو کمی به تأخیر افتاد، اما این روزها بهانه شیرینی است برای بازگویی خاطرات حمید سبزواری از روزهایی که پیش از پیروزی انقلاب در سبزوار بود و پس از آن به تهران آمد و ... .

- استاد از حال و هوای انقلاب در سبزوار بفرمایید. چطور شد که شما جزء شاعران انقلاب شدید؟

سبزواری: انقلاب یکی از بزرگترین حرکت ها در طول تاریخ بود که البته با خواست خدا به پیروزی رسید. خدا خواست آمریکا و اسرائیل که قصد استعمار ایران را داشتند، با این انقلاب سیلی بخورند. با این انقلاب ملت سربلند شد و دشمنان هم به مقصد خود نرسیدند.

هرچه به انقلاب نزدیک می شدیم، آگاهی مردم بیشتر می شد و هر کدام تلاش می کردند تا به نوبه خود کاری برای انقلاب انجام دهند. بازاری ها می خواستند با توانایی و استطاعت مالی ای که داشتند، کاری برای انقلاب کنند، روحانیون با سخنرانی هایی که می کردند و شاعران هم با شعرهایشان. به همین خاطر می گویم که این انقلاب ثمره تلاش همه مردم بود. سیلی اصلی را مردم با وحدت خود به دشمنان زدند. امیدوارم که قدردان این خون هایی باشیم که برای انقلاب ریخته شد.

من هم در آن ایام، چه در زمانی که در سبزوار بودیم و چه زمانی که به تهران آمدیم، حال و هوای مردم را می دیدم و شب ها همان احساسات را در شعر می آوردم. در ابتدا برخی از شاعران که روشنفکر بودند، به ما طعنه می زدند، اما ما در جواب آنها چیزی نمی گفتیم. این اشعار را خدا بر زبان هر کدام از ما شاعران جاری می شد، شعرهایی مثل «ای بانگ آزادی است»، «برخیزید ای شهیدان راه خدا» و ... .

شمسایی: استاد سبزواری قبل از انقلاب اشعارشان به ویژه غزلیاتشان حال و هوای انقلاب داشت. زمینه های شعر انقلاب در همین منزل فعلی ایشان و منزل برخی از دوستان دیگر وی مانند قدسی مشهدی، اوستا، سپیده کاشانی، مرحوم نصرالله مردانی و خیلی از این دوستان شکل می گیرد.

خاطرم هست که فشار و اوضاع سیاسی و امنیتی در آن زمان به گونه ای بود که به راحتی نمی توانستیم کار فرهنگی انجام دهیم. استاد هم از این قضیه مستثنی نبودند. ایشان اشعاری را که قابل پخش نبود، در برخی از نقاط این خانه مانند جامه دان، پنهان می کردند تا بعد اشعار را در میان همان گروهی که داشتند، بخوانند. مثلاً خاطرم هست، قصیده محکمی درباره جشن های 2500 ساله با این مطلع سروده بودند:

ای ساز کرده قصه زال زر
از دست داده دانش و کر و فرّ

از دخمه برون به در آورده
دندان گیو و جمجمه نوذر

می بینمت به معرکه چون ضحاک
آنک نوای کاوه آهنگر

مردم ز بند رسته و بربسته
دست تو و قبیله تو یک سر ...

این را حدود سال های 45 سروده بودند، یعنی 15 سال قبل از انقلاب، اما محتوای این اشعار به صورتی بوده که نمی توانستند آن را در میان غیر از شاعرانی که خود انقلابی بودند، بخوانند. این نوع سروده ها تنها در حضور همان شاعرانی خوانده می شد که پیش از انقلاب در همین خانه جمع می شدند:

طبق رمیده ز گلشن چه گلستان است این
نشاط رفته ز مرغان چه گلبنان است این

ز مرحمت ز سرم سایه ای خدا بردار
که جان به تاب و تب آمد چه سایه بان است این...

و یا:

هنوزم شوق  پرواز است گر بال و پری باشد
به سر سودای آزادی است ما را تا سری باشد

امیدم هست در دل تا دلم گرم است در سینه
که بر دیوار پولادین هر زندان دری باشد

اکثر این اشعار توسط من در سال های 48 تا 57 اجرا می شد. مثلاً یک شبی در مسجد هدایت که آقای طالقانی بودند، می رفتم و اجرا می کردم. در آن زمان دانشجو بودم و هنوز هم آقای حمید را نمی شناختم. یک روز بعد از اینکه تعدادی از ابیات ایشان را خواندم، دیدم آقایی به من می گویند می دانی که این اشعار برای کیست؟ گفتم، بله این سروده های آقای حمید سبزواری است. ایشان هم گفت من همان آقای حمید هستم. این باب آشنایی ما بود که بعد از آن ادامه پیدا کرد و من هم وارد حلقه شعری آنها شدم و ارتباطمان نزدیک تر شد.

* سرودهای انقلابی چگونه ساخته می شد؟

جلسات فراوانی داشتیم. قبل از انقلاب آن سروده هایی که خوانده و ساخته می شد، مثل شعر «برخیزیم در هوای آزادی»، بسیاری از دانشجویان حتی دانشجویان چپی مثل نعمت آذر که بعداً از ایران متواری و از جرگه انقلابیون خارج شد، هم این شعر را می خواندند. بعد هم که کمیته ورود امام(ره) تشکیل شد و سروده های ویژه ورود امام را می ساختیم. در این زمان جمع هایی با شاعران و هنرمندانی مثل صبحدل، مرشدزاده، عباس صالحی و دیگران تمرین می کردیم. بعد سرود «خمینی ای امام(ره) » و «برخیزید ای شهیدان راه خدا» یا «خوش آمدی امام ما» ساخته و خوانده شد که استقبال مردمی را به همراه داشت. در این مدت استاد نزدیک به 500 سرود ساختند که اکثر آنها از سوی صدا و سیما پخش شد. استاد برای این اشعار پولی دریافت نمی کردند و عمده کارها دلی بود که از سر اعتقادات ایشان ساخته و خوانده می شد.

* حتی چپ ها هم سرودهای آقای سبزواری را می خواندند.

استاد سبزواری در سال های پس از انقلاب هم در جریان شعر انقلاب بسیار تأثیرگذار بودند. با شروع انقلاب گروه های روشنفکری مثل کانون نویسندگان انجمن «شب های گوته» را راه اندازی کردند و اکثر شعرای ضد انقلاب جلسات مفصلی را برگزار می کردند که بویی از انقلاب در آن نبود. ما بعد از انقلاب، با توجه به نیازی که در این زمینه احساس می شد، بلافاصله «مجمع شاعران انقلاب اسلامی» را با حضور شاعرانی مانند آقای زورق و دیگران برگزار کردیم. این شب شعرها کشفیات زیادی داشت، بسیاری از شاعران مانند میرشکاک، علی معلم و ... محصول آن شب شعر اولیه بود که در میدان خراسان برگزار شد. دومین شب شعر در حسینیه ارشاد برگزار شد و بعد حوزه هنری تشکیل شد و پایگاهی برای هنر انقلاب شکل گرفت. همه شعرایی که امروز برای عرصه شعر حرف دارند و به قول رهبر معظم انقلاب، کلام محکم آنها انقلاب را بیمه می کنند، از همین زمان فعالیت خود را آغاز کردند.

- استاد! برای شما در این مدت مشکلاتی هم ایجاد شد؟ مثلاً از طرف نیروهای امنیتی رژیم.

سبزواری: بله؛ ما یکی دو تا نبودیم. مشکلات زیادی برای ما ایجاد می کردند. من در سبزوار دیدم دیگر زیاد نمی توانم بمانم، تصمیم گرفتم به تهران بیایم. به هر حال تهران شهر بزرگی است و دوستان زیادی دارم که بیش از جاهای دیگر آمادگی انقلاب را داشت. من هم به همین دلیل از سبزوار به تهران آمدم. ما محدودیت هایی داشتیم. ساواک ما را اذیت می کرد، اما خدا به ما یاری می رساند. من فرد کوچکی از مردمی بودم که برای انقلاب حاضر بودند جان خود را بدهند.

شمسایی: بعد از 28 مرداد به دلیل شعرهای سیاسی ای که داشتند تحت فشار بودند، به همین دلیل تصمیم گرفتند که به تهران بیایند.

- پس ماجرای آمدن شما به تهران به این صورت بود.

شفقی: استاد در سبزوار هم شعر انقلابی می گفتند، به همین خاطر چند دفعه هم ایشان را در سبزوار گرفته بودند که توانستند به واسطه یکی از اقوام آزاد شوند. بعد از 28 مرداد در سبزوار راهپیمایی می شد، ایشان علاوه بر گفتن شعر، سخنرانی هم می کردند. یک مدتی در سبزوار همه کسانی که فعال بودند را می گرفتند. ما هم احساس خطر کردیم، به همین خاطر استاد شبانه به همراه بردار من  به منزل یکی از اقوام در اسفراین رفتند و از آنجا هم به تهران آمدند. شعرهای استاد را هم جمع کردیم و به منزل مادرشان بردیم تا دست ساواک به آنها نرسد.

در تهران هم که بودیم، یک روز هم نامه ای از ساواک آمده بود و ایشان را برای اداره اطلاعات آن زمان خوانده بود و باید مراجعه می کرد که به چند تا از سؤالات آنها پاسخ می داد. ایشان به اتاقی رفتند که تنها یک میز در آنجا بود. از قضا یکی از بازجوها یکی از همکاران سابق آقای سبزواری در بانک بودند. به واسطه همین آشنایی این ماجرا هم ختم به خیر شد.

- شما خدمت امام(ره) هم رسیده بودید، خاطره ای هست که در این زمینه بفرمایید؟

سبزواری: امام(ره) در صدر انقلاب بود، من بارها گفتم، هرچند امام(ره) به امامت نرسیده، اما کارش کار امامانه بود. امام(ره) باعث شد که ما گرد هم جمع شویم و شرایط را بشناسیم. امام(ره) مردم را به حرکت در آورد. ما نزد امام می رفتیم و دست ایشان را می بوسیدیم. ایشان آنقدر سلیم و افتاده بودند که کسی را از خود نمی رنجاند، مگر کسی که دشمن خدا بود.

شمسایی: خدمت امام بارها رسیده بودند و اشعاری را مانند شعری که برای استاد مطهری خوانده بودند، به خدمت ایشان می بردند. گاه سروده ها را نزد حاج احمد آقا می بردند و بعد این شعرها به نزد امام(ره) می رفت که امام(ره) هم بارها ایشان را مورد تفقد قرار دادند. شعری هم برای شهید بهشتی گفتند با این مطلع «بنازم بر آن پیر و حس جوانش». وقتی امام(ره) هم که از تبعید بازگشتند، آقای سبزواری شعر «برخیزید ای شهیدان راه خدایی» را سرودند، اما یکی از خاطرات شیرین ایشان مربوط می شود به دیدارشان با شهید بهشتی که شهید بهشتی در آن دیدار توصیه جالبی به استاد می کنند.

* آقای حمید برای «جمهوری اسلامی» شعر بگویید

آقای سبزواری پس از مصاحبه ای که امام(ره) با روزنامه لموند داشتند، شعری را در همین مضمون سرودند. من به ایشان پیشنهاد کردم که به منزل شهید بهشتی  که در خیابان دولت بود، برویم و این شعر را برای ایشان بخوانیم. آن زمان شهید بهشتی تازه به ایران آمده بودند. وقتی آقای سبزواری شعر را برای شهید خواندند، ایشان گفتند آقای حمید شعر برای جمهوری بگویید. در آن موقع اصلا بحث جمهوری اسلامی نبود. در آن موقع بحث حکومت اسلامی بود. آقای بهشتی گفتند که به جدم ما پیروز خواهیم شد، شما، آقای حمید برای «جمهوری اسلامی» شعر بگویید.

- خانم شفقی! درباره آشناییتان با آقای سبزواری بگویید. چطور این ازدواج صورت گرفت؟

شفقی: ما آنجا با هم در سبزوار فامیل بودیم، مادرشان من را در نظر گرفته بودند، قسمت شد که با هم سال 1329 ازدواج کردیم. سبزوار که به تهران آمدیم حدود سال 47 بود. اول خود آقای سبزواری آمدند و کارهایشان را روبراه کردند و بعد ما سال 53 آمدیم.

- درباره روزهای انقلاب و شعرهایی که استاد درباره آن می گفتند، بفرمایید. این شعرها در چه شرایطی سروده می شد؟

شفقی: آقای سبزواری قبل از اینکه به تهران بیایند، شعر می گفتند. بعد هم در تهران فعالیت هایشان بیشتر شد و با شاعران انقلابی دیگری هم آشنا شدند. ایشان شعر را شب ها می گفتند و صبح هم برای ما می خواندند. زمانی که شعر می گفتند ما خواب بودیم، زیاد مزاحمشان نمی شدیم. مثلاً وقتی خبر فوت امام(ره) را شب شنیدند، خیلی ناراحت شدند. ما همه برای مراسم بیرون رفتیم که در رادیو شعر «دریغا ای دریغا» را شنیدیم. همه شعرهایشان، برای انقلاب، جنگ و ... را در شب می گویند.

من سعی می کردم تمام فضا را آماده کنم و خانه را با وجود جمعیت زیاد،آرام نگاه دارم که استاد بتوانند کار خودشان را انجام دهند. سعی می کردم فضای خانه را به گونه ای کنم که استاد بدون دردسر شعر بگویند. همه این سرودها مثل «خمینی ای امام» را قبل از انقلاب ساختند و پشت نوار سخنرانی امام ضبط و پخش کردند. در راهپیمایی ها که شعر را می خواندند، صحبت این بود که شعر را چه کسی گفته است؟ اما ما حرفی نمی آوردیم. حتی به همسایه طبقه بالای ما که از انقلابیون هم بودند، نمی گفتیم.

- نمی ترسیدید که مشکلی برای استاد پیش بیاید؟

شفقی: نه، تشویقشان هم می کردم.

- این روزها استاد بیشتر چه کار می کنند؟

شفقی: یکی دو ساعت به صدا و سیما می روند و گاهی هم، که البته خیلی کمتر شده، به جلسات شعر می روند. و باقی ساعات در خانه هستند. گاهی مسئولان هم می آیند، اما جدیداً کسی نیامده است.

سبزواری: این روزها دور و بر ما خلوت تر شده است، فکر می کنند مزاحمت ایجاد می کنند، در صورتی که اینطور نیست.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط