انتشار «تحفة الحبیب» اثر «کاتب هزاره» پس از یک قرن

«تحفة الحبیب» اثر ارزشمند «فیض محمد کاتب هزاره» مورخ شهیر افغانستان بعد از حدود یک قرن که از تالیف آن می گذرد بتازگی با مقدمه و ویرایش «محمد سرور مولایی» محقق و پژوهشگر افغانستانی منتشر و روانه بازار کتاب در کابل شد.

دوشنبه 4 خرداد 1394

متن خبر
نظرات کاربران

«تحفة الحبیب» اثر ارزشمند «فیض محمد کاتب هزاره» مورخ شهیر افغانستان بعد از حدود یک قرن که از تالیف آن می گذرد به تازگی با مقدمه و ویرایش «محمد سرور مولایی» محقق و پژوهشگر افغانستانی منتشر و روانه بازار کتاب در کابل شد.

این کتاب یک دوره 100ساله و مهم تاریخ معاصر افغانستان را در بر می گیرد که مولف به طور مفصل از ابتدای حکومت «سدوزایی ها» روایت خود را گزارش می کند.

ناشر در مقدمه این کتاب نوشته است که در خصوص این اثر نیز مانند سایر آثار کاتب، ابهام و اختلافاتی وجود دارد، اما قدر مسلم این که جلد اول این اثر به خط «غلام قدر کاکری» و جلد دوم به خط زیبای شخص کاتب نوشته شده است که اکنون در بخش نسخ خطی «آرشیو ملی افغانستان» جزو آثار کاتب موجود است.

جلد اول این اثر، از گزارش رویدادهای سال 1160 قمری آغاز و در 1258 قمری پایان می یابد.

جلد دوم حوادث تاریخی افغانستان از 1258 تا 1298 را در بر می گیرد. برابر اشاراتی که در پایان جلد دوم وجود دارد، مولف می خواسته که رویدادهای بعد از 1298 را نیز تحریر کند، اما مسلم نیست که جلد سوم تحفة الحبیب نیز نگارش یافته باشد.

طبق نوشته ناشر این اثر، نگارش کتاب تحفة الحبیب، ابتکار شخص کاتب بوده است. گرچه، کتاب پس از نگارش اقبال چاپ نیافت.

طبق آنچه که در مقدمه این اثر آمده است، این کتاب توجه دستگاه سیاسی وقت را برای چاپ حاصل نکرده و طرح تدوین شاهکار اصلی او، «سراج التواریخ» به عنوان تاریخ رسمی افغانستان به میان آمد، اما با این حال، اهمیت «تحفة الحبیب» غیر قابل انکار است.

درباره بسیاری از حوادث تاریخی افغانستان از جمله مسئله هرات و برخوردهای بعد از تاسیس دولت افغانستان و قشون کشی های «احمد شاهی» به هند، چه بسا تحفة الحبیب یگانه منبع معتبر و مفصلی است که اکنون در دسترس است.

این کتاب نسبت به سراج التواریخ مختصر است، اما تلخیص شده سراج نیست.

طبق روایت مرحوم «عبدالحی حبیبی» مورخ افغانستانی، «تحفة الحبیب»، 8 سال قبل از سراج التواریخ نگاشته شده است.

برخی حوادث با طول و تفسیری که در این کتاب آمده است در سراج وجود ندارد. جلدهای 3گانه سراج التواریخ، هر 32 صفحه، علاوه بر امضا «امیر حبیب الله»، امضا مولوی «عبد الطیف خان» منشی وقت (ویراستار فارسی کتاب) و مولوی «عبد الرئوف خان قندهاری» (ویراستار عربی کتاب) را نیز با خود دارد و بعد از اصلاح و اعمال نظر امیر به چاپ رسیده است.

از این رو، میان طبع دارالسلطنه و نسخه خطی سراج التواریخ در آرشیو ملی تفاوت های بسیار وجود دارد اما در نگارش تحفه الحبیب، کاتب آزادی عمل بیشتری داشته و چنانچه گفتیم، چه بسا ذوق و سلیقه و دیدگاه مورخ را، این کتاب، از برخی جهات بیشتر بتواند بازتاب دهد.

هرچند از جهت دیگر می توان گفت که تحفة الحبیب حکم در آمدی بر سراج التواریخ را دارد و شیوه و سبک کاتب در گذار از تحفة الحبیب به سراج التواریخ به تدریج پختگی لازم را پیدا کرده و شکل نهایی به خود گرفته است.

به هر حال تحفة الحبیب هم از نظر سبک و هم از نظر پرداختن به حوادث و تفسیر رویدادهای تاریخی، در میان آثار کاتب نوشته ای در خور توجه است و جای خوشبختی است که اینک این اثر، بعد از حدود یک قرن از تاریخ نگارش آن، در اختیار همگان، به خصوص علاقمندان به تاریخ افغانستان قرار گرفته است.

طبق نوشته «محمد سرور مولایی» محقق و پژوهشگر افغانستانی، که ویرایش این اثر را بر عهده داشته است، تحفة الحبیب از منظر زمان تاریخی درست همان محدوده ای را در بر می گیرد که تالیف سترگ و ارزشمند دیگر علامه فیض محمد کاتب یعنی سراج التواریخ در بر دارد.

هر چند که هر 2 کتاب از ابتدای حکومت سدوزایی ها آغاز می شود ولی تفاوت های زیادی با هم دارند.

سراج التواریخ تا پایان حکومت امیر حبیب الله خان و امارت 6 روزه «نصرالله خان» و اعلام پادشاهی «امیر امان الله خان» را در بر می گیرد، ولی تحفة الحبیب حوادث دوره «محمد زایی ها» را تا قرار گرفتن «امیر عبدالرحمن خان» بر تخت سلطنت(1298 ق) دنبال می کند.

فیض محمد در پایان این بخش از کتاب، که خاتمه جلد دوم تحفة الحبیب است، قول می دهد که حوادث سرتاسر دوره حکومت امیر عبدالرحمن خان را تا زمان تالیف کتاب در جلدی جداگانه به نگارش در آورد اما این وعده تحقق نیافت.

با توجه به یاد داشت آخرین سطر در آخرین برگ جلد دوم تحفة الحبیب، معلوم می شود که فیض محمد کاتب، نگارش تحفة الحبیب را در ماه شوال سنه 1322 به پایان برده است: به خط خود مولف حقیر فیض محمد، کاتب حضور انور و والا به حیز تحریر در آمد. امید است در پیشگاه خداوند کریم قبول افتد.حرره فی شهر شوال سنه 1322».

همچنان که دوره سدوزایی ها با دوره محمدزایی ها در سراج التواریخ کوتاه تر و فشرده تر است، در تحفة الحبیب نیز دوره نخست از دوره دوم کوتاه تر است.

محمد سرور مولایی که این اثر گراسنگ را از روی نسخه اصلی ویرایش کرده است در مقدمه کتاب در مورد در مورد نسخه اصلی آن نوشته است: در حاشیه صفحات متعدد خطی عبارت «مقابله» شد به چشم می خورد که نشان می دهد نسخه موجود تحفة الحبیب از روی نسخه یا جزوات اصلی فیض محمد کاتب، بازنویسی و سپس با اصل مطابقت داده شده است.

شاید دلیل پاره ای از خطاهای املایی و نگارشی محصول این تنوع پاکنویس ها و اعمال ذوق و سواد نویسندگان این کتاب باشد.

در این که نوشته های فیض محمد کاتب به وسیله عده ای در آن دوران بازبینی و تصحیح می شده است تردیدی وجود ندارد، نه تنها این نکته را از یاد داشت «غلام محمد کاکری» در خاتمه جلد اول تحفت الحبیب که می گوید: «غلام قادر کاکری که از حضور شهریاری (امیر حبیب الله) به تصحیح هذا با دیگران مامور بود» می توان اثبات کرد بلکه از یاد داشت های متعدد دیگر که گاه با حذف مطالب و خط کشیدن بر روی نوشته ها و گاه با ایراد بر شیوه نگارش کاتب و گاه انگشت گذاشتن بر این که «این گونه از تاریخ به دور است»، نیز می توان اثبات کرد.

هر 2 جلد کتاب «تحفة الحبیب» توسط انتشارات «امیری» و با همکاری «دانشگاه ابن سینا» و «بیناد مهرگان عمران» در سال 1393 در کابل در یک جلد منتشر شده است.

این اثر در 1004 صفحه در قطع رحلی در شمارگان هزار نسخه و به قیمت 1000 افغانی به تازگی روانه بازار کتاب در افغانستان شده است.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.

نام و نام خانوادگی

پست الکترونیک

نظر

کد امنیتی