همایش «آوینی متفکر از دوران گذار»، در سالن همایشهای ابن خلدون، دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه تهران، برگزار شد. حجتالاسلام «حمید پارسانیا» در این همایش درباره موضوع «شهید آوینی و انقلاب اسلامی» به سخنرانی پرداخت.
حمید پارسانیا: گذر و گذار از دوران مدرنیته مهمترین ویژگی شهید آوینی بود
وی ابتدای سخن خود گفت: انقلاب اسلامی در پاسخ به سوالهای دوران گذار شکل گرفت و به طور کلی انقلاب هایی که در حوزههای مختلف شکل میگیرند، برای گذر از یک ساختار و حوزه و حیات و ورود به یک ساحت اجتماعی شکل گرفته است.
وی همچنین خاطرنشان کرد: انقلاب برای پاسخ به یک نیاز تاریخی و اجتماعی است و نیاز اجتماعی که در مسیر اجتماعی شکل میگیرد و جامعه در مسیر تاریخی گاه ناگزیر از تحولات انقلابی است و تاریخ معاصر ایران شاهد مسائل مسائل و جریانها و حوادثی است که از دیگر مقاطع تاریخی ایران متمایز میشود.
پارسانیا افزود: هیچکدام تغییراتی که در تاریخ ایران رخ داده است، مانند تغییرات در چند دهه اخیر نبوده است. چرا که جامعه ظرف شکوفایی و بروز فرهنگ تاریخی است و زمانی مواجهه ما با یک فرهنگ و تمدن رشد یافته در مواجه هستیم که مراحل رشد فکری و هنری متعالی خود را طی کرده باشیم.
وی تأکید کرد: در دوران معاصر، ضمن اینکه آن میراث تاریخی را در فرهنگ خود داریم و شاهد حضور برخی آثار هنر مدرن هستیم و جهان مدرن از افق ضعف به انسان نگاه میکند و اقتدار بخشی از نهاد اجتماعی را تسخیر میکند و آنگاه که چنین امری در جامعهای رخ دهد، تفکر از جامعه رفته است.
پارسانیا در بخش دیگری از سخن خود گفت: ایران زمان شهید آوینی بازتاب 2 سنت فکری است که در جهان موج میزند، یک سنت که به خاطر حضور هانری کربن در جامعه شکل گرفت و دیگری سنت فکری اگزیستانسیالیستی و پوزیتویستی است و شهید آوینی در این زمان زیست کرده بود و در عین حال استقلال خود را حفظ کرده بود.
وی در بخشی دیگری از سخن خود افزود: عصر اندیشه، عصری عمیقی است که با قال و قیلهای کاری درست نمیشود، بلکه برای حلاجی این امور، به فرصت زیادی نیاز داریم و دراین دوران خیلیها حرفهای زیادی میزنند ولی نظریه جدیدی را ارائه نکردهاند و حتی مسائل برای خودشان هم حل نشده است.
وی مهم ترین خصوصیت آوینی را، همان صداقت او در گذر و گذار از دوران مدرنیته دانست و گفت: فیالواقع در چالشهای معرفتی جهان مدرن وارد شد، و به سهم خود توانست با دادن وجود خود به حقیقتی متعالی حظی به پویندگان حقیقت برساند.
حسین کچوئیان: امام خمینی(ره) مصداق عینی آموزههای انقلاب اسلامی بود
حسین کچوئیان، استاد دانشگاه و مدیر گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران که با موضوع «شأنیت تاریخی ـ اجتماعی شهیدآوینی» سخنرانی میکرد، گفت: عنوانی که برای این همایش انتخاب شده است، یعنی متفکر دوران گذار بودن، در بقیه اندیشمندان و افرادی که در نهادهای اجتماعی تأثیر داشتند نیز مطرح است.
وی ادامه داد: شهید آوینی برای برخی، شخصیتی بزرگ و تأثیرگذار است و او را دستنایافتنی میبینند. در برابر این گروه اشخاصی هستند که اینچنین عقیدهای ندارند و تأثیرات و ویژگیهای منحصربه فرد او را بر عرصه هنری، انکار میکنند. البته عظمت و تأثیر شهیدآوینی میتواند در سایر زمینهها هم مطرح شود.
وی ضمن بیان معانی مختلف روشنفکری و جریان آن در غرب افزود: جریان روشنفکری که خاستگاه آن در غرب است، تقسیمبندیها و نوعبندیهای مختلفی را به خود دیده است. در ارزیابی شخصیتهای تأثیرگذار باید دقت کرد که زاویه دید ما و تخصص مورد نظر، در تقسیمبندی ویژگیهای آن متفکر اثر مستقیمی دارد.
این استاد دانشگاه درباره اثر دیدگاهها و قلمرو اندیشمندان تشریح کرد: اگر ما با دید فلسفی، هنری و سیاسی به روشنفکر بنگریم، ممکن است فقط همان بعد شخصیتی را از اندیشمند و روشنفکر بهدست آوریم. با این رویکرد میتوان گفت که روشنفکر میتواند کورسویههای تاریخی را بیان کند.
وی تأکید کرد: با بررسی آثار شهیدآوینی مشاهده میکنیم که وی در دو عرصه نسبتاً متفاوت فعالیت کرده است. معمولاً شهیدآوینی به خاطر آثار هنری و سینماییاش معروف است که البته مجموعه «روایت فتح» یکی از بهترین و ماندگارترین آثار او است. عرصه دیگر فعالیت او در آثار مکتوب و دستنوشتههای او است که از آن باید به دلنوشتههای شهیدآوینی تعبیر کرد.
مدیر گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران گفت:در جریان انقلاب اسلامی، گنجینه معارف اسلامی که حدود 1400 سال مدفون بود، دوباره به صحنه آمد و ارزشهای آن دوباره کشف شد. این تحول عظیم باعث شد که همواره در تلاش باشیم که بتوانیم مصداق واقعی از این آموزههای روشنگر ارائه دهیم. امام خمینی(ره) همواره مهمترین مصداق مطابقت بین آموزههای اسلامی و مصداق عینی والگوی عملی تحقق این آموزهها است.
وی ادامه داد: شهید آوینی در عرصه هنر، بسیاری از تجربیات نوین و بدیع خود را در قالب آثار هنری عرضه کرد. البته این مطالب به صورت یک نظام مدون و منسجم نیست؛ بلکه باتوجه به تجربیات شهید آوینی در این عرصه میتوان به نظام فکری مورد نظر وی نائل شد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: عرصه جنگ تحمیلی یکی از بهترین و ارزشمندترین مقاطع تاریخ اسلام بود و بسیاری از تجربهها و مفاهیم در قالب این دفاع مقدس تجربه شد. رزمندگان این دوره کاملا مطابق تعالیم اسلامی عمل کردند و وعدههای الهی هم در مورد آنها تحقق یافت این در حالی بود که رزمندگان دچار اشتباه شدند ولی میبینیم که حتی رزمندگان و مجاهدان صدر اسلام هم در مواردی مورد عتاب الهی بودند و آیات قرآن بر این امر دلالت دارد: «وَیَسْتَأْذِنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بِعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا: گروهى از آنان از پیامبر اجازه مىخواستند و مىگفتند خانههاى ما بىحفاظ است و[لى خانههایشان] بىحفاظ نبود [آنان] جز گریز [از جهاد] چیزى نمىخواستند.» سوره احزاب آیه 13.
شهید آوینی مبین وظیفه اصلی روشنفکران در ایران بود
محمد رجبی، استاد دانشگاه و رایزن سابق فرهنگی ایران در آلمان و رئیس مؤسسه فرهنگی اکو، که در اولین روز همایش شهید آوینی متفکر دوران گذار با عنوان شهید آوینی و جریان روشنفکری سخنرانی کرد گفت: روشنفکران نباید بیش از آنکه میدانند، دست به قلم برند و البته تأثیر این معضل برای افراد و قشر غیر متخصص ملموس نیست.
وی افزود: شهید آوینی فقر علمی روشنفکران در عرصه تاریخی، اجتماعی، هنری، ادبی را نشان داد و نکته قابل توجه این است که این کار وی بدون اظهار فضل و خودنمایی بود و با رجوع به منابع اصلی، این کاستیها را خاطرنشان کرد. این امر سوای از اینکه مشخص کنیم چه کاستیهایی در جریان روشنفکری جامعه ما وجود دارد، جزو ویژگی اصلی آثار شهید آوینی است.
وی ادامه داد: شهید آوینی در آثار خود به موضوع استدلال سفسطهانگیز روشنفکران، اشاره میکند و زیاد این معضل روشنفکران را مورد نقد قرار میدهد. مثلا شهید آوینی در آثار خود این مطلب را بیان کرده است که یک روشنفکر ایرانی به خاطر شباهت ساختار خورشید به ساختار سایر ستارگان منظومه شمسی این نتیجه را میگیرد که آموزههای اسلامی بطلانپذیر است.
وی تشریح کرد: علت اشتباه این روشنفکران از نظر شهیدآوینی این است که بنا به فرهنگ و آموزههای غلط خانوادگی و خرافات، این روشنفکران خرافات را به عنوان آموزههای روشنگر اسلامی، میپنداشتند و در اثر این اکتشافات علمی، گمان میکردند که تعالیم اسلام با گذشت زمان و یا اکتشافات علمی، تغیرپذیر است.
محمد رجبی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از اقدامات شهید آوینی نسبت به جریان روشنفکری عصر خود در ایران این بود که جایگاه واقعی روشنفکران را به آنها گوشزد کرد و عملکرد واقعی آنها را بدانها بشناساند تا روشنفکران به وظیه اصلی خود نسبت به طبقه عوام اقدام کنند.
وی گفت: عوام در اینجا به معنای بی سواد و عامی نیست، بلکه به معنا غیر متخصص است. در غرب گروههای مختلف جامعه به سه گروه متخصص، روشنفکر و عامی یا غیرمتخصص تقسیم میشود و در واقع روشنفکر حلقه میانی طبقه متخصص و قشر عوام است.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: در غرب، روشنفکری افتخاری محسوب نمیشود؛ بلکه اکثر روشنفکران از گروه وکلا، نویسندگان، روزنامهنگاران و فعالان سیاسی احزاب هستند که اطلاعات نسبتاً گستردهای از همه چیز دارند و میتوانند با دو گروه متخصص و غیر متخصص با زبان خود آنها سخن بگویند.
وی یادآور شد: در ایران روشنفکری تبدیل به یک ارزش شده است؛ به طوری که اگر به هر کس این لقب گفته شود با استقبال آن شخص رو به رو میشود. شهید آوینی در چنین شرایطی، با تبیین این مسئله نشان داد که اگر روشنفکران با مقام واقعی خود آشنا شوند و نحوه تأثیر افکر خود در اقشار عامه مردم را متوجه باشند، میتوانند به رسالت اصلی خود عمل کنند.
حسن شهرستانی، هم در موضوع « آوینی و هنر متعهد» به سخنرانی پرداخت و گفت: آنچه امروز در مورد هنر مصطلح است، با آنچه در متون کهن و سنتی بوده است، متفاوت است و فیالواقع آنچه امروزه هنر نامیده شده است، فنون هنر و تاکتیک است.
سخنران پایان این همایش حسین معززینیا بود و در مورد شهید آوینی گفت: آوینی معتقد بود که تکنولوژیک دارای زمینه فکری است و این گونه نیست که ابزار تکنولوژیک دارای زمینه خنثی باشد و لذا تکنولوژی برای کارهای مشخصی به وجود آمده است.
وی در بخشی دیگری از سخنان خود اظهار کرد: بعد از انقلاب، بحث از تکنیک و دین مطرح شده، و مطرح شدن این امر به خاطر انقلاب دینی ما بود، در حالی که در جوامع دیگر این مبحث مطرح نمیشود، بلکه در نهایت بحث رابطه دین و تکنیک مطرح میشود.
در پایان این همایش میزگردی با حضور مسعود فراستی و حسین مهکام در موضوع «سینما و دین» در این همایش برگزار شد و در این همایش مسعود فراستی به بیان نظرات شهید آوینی در مورد سینما و دین پرداخت.
منبع: ایکنا