کتاب خواندن سویمند است

دکتر میرجلال‌الدین کزازی- استاد دانشگاه و شاهنامه‌پژوه: آیین و «فرهنگ» خواندن کتاب، بسته به چرایی و چگونگی آن، دیگرسان می‌تواند بود. دست‌کم، شیوه و آیین کتاب خواندن را در سه سویمندی می‌توانیم گنجانید و باز نمود:

1- کتاب خواندن یکسره سویمند: در این شیوه از کتابخوانی، خواننده، آگاهانه و با برنامه‌ریزی و پیش‌اندیشی، کتاب‌هایی را برمی‌گزیند و می‌خواند که او را در رسیدن و دست یافتن به خواست و آماجی (=هدف) که بدان می‌‌خواهد رسید، یاری می‌رسانند. پژوهندگانی که می‌خواهند جستار یا کتابی بنویسند، در شمار این گونه و گروه از خوانندگانند.

2-‌ کتاب خواندن کمابیش سویمند: این شیوه در کتابخوانی با شیوه پیشین کمابیش یکسان است. آنچه آن را از شیوه پیشین جدا می‌دارد، آن است که خواننده کتاب را برای رسیدن به آماج و خواستی ویژه نمی‌خواند و نمی‌خواهد از خوانده‌های خویش در پژوهش و نگارش جستار و کتاب بهره ببرد. خواست او از خواندن تنها گسترش آگاهی است یا گذران دلپذیر زمان و سرگرم داشتن. اینگونه از خوانندگان کتاب‌هایی که در زمینه‌ای یکسان یا یکی از گونه‌های ادبی نوشته شده‌اند، هر زمان که آن‌ها را فرادست بیاورند، می‌خوانند.

3- کتاب خواندن رها و ناسویمند: این شیوه در خواندن کتاب شیوه‌ای است کنجکاوانه و «ماجراجویانه» و تنها کسانی آن را می‌ورزند و به کار می‌برند که دلبسته خواندنند و سودایی کتاب. آنچه آنان را به خواندن برمی‌انگیزد کتاب است، نه کتابی ویژه و برگزیده که در زمینه‌ای یا گونه‌ای دلخواه نوشته شده است. کتاب ناگزیر این خوانندگان است و به دلداری دلارام می‌ماند که دلشده او را به هرگونه که باشد و هر کردار و رفتاری با وی داشته باشد، دوست می‌دارد و دل از او برنمی‌تواند گرفت. این گونه و گروه از خوانندگان دوستداران راستین و سرشتین کتابند و کتاب را از آن روی می‌جویند و می‌خواهند و می‌خوانند که کتاب است. این خوانندگان که می‌توانیمشان خوانندگان پیشه‌ورز (=حرفه‌ای) نامید، آنانند که همراهی و هم‌اندیش با پیر هُژیر بیهق برآنند که هیچ کتابی نیست که به یک بار خواندن نیارزد.

بیهقی، در بخش‌های آغازین تاریخ خویش که یکی از شاهکارهای نثر پارسی است، نوشته است: ٭«... و اگر این کتاب دراز شود و خوانندگان را از خواندن ملالت افزاید، طمع دارم به فضل ایشان که مرا از مُبرمان (=ملال‌آوران) نشمرند که هیچ چیز نیست که به خواندن نیارزد که آخر هیچ حکایت از نکته‌ای که به کار آید، خالی نباشد.»٭

خوانندگان پیشه‌ورز که تنها آنانند که کتاب را به پاس کتاب می‌خواهند و می‌خوانند و نه همچون خوانندگان گروه یکم و دوم به انگیزه و خواستی دیگر، سرمایه‌های همیشگی کتاب و کتابخوانی هستند. آنان به خواندن کتاب و گرامیداشت آن از سالیان کودکی خوی گرفته‌اند و کتاب بخشی ناگزیر و ناگسستنی از زندگانیشان شده است و مانند دیگر خوانندگان به پاس سرگرمی و برای گذران زمان به خواندن کتاب روی نمی‌آورند. استوارترین و پایدارترین سنجه، در سنجش و ارزیابی فرهنگ کتاب و کتابخوانی در هر کشور، این خوانندگانند. هرچه شمار آنان در کشوری بیشتر باشد، این فرهنگ در آن کشور والاتر و بُناورتر (=اصیل) و ریشه‌دارتر است.
------------------------------------------------------------------------------
دکتر میرجلال‌الدین کزازی دی‌ماه 1327 در کرمانشاه چشم به جهان گشود.وی افزون بر زبان فرانسوی که از سالیان خردی با آن آشنایی یافت، با زبان‌های اسپانیولی، آلمانی و انگلیسی نیز آشناست و تاکنون کتاب‌های بسیاری در زمینه فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران تألیف و ترجمه کرده است.

«آب و آینه»، «از گونه‌ای دیگر»، «بیکران سبز»، «پارسا و ترسا»، «پرنیان پندار»، «پند و پیوند»، «تندبادی از کنج»، «دیدار با اژدها»، «دیر مغان»، «رخسار صبح»، «روزهای کاتالونیا»، «رویا، حماسه، اسطوره»، «سراچه آوا و رنگ»، «سوزن عیسی»، «مازهای راز»،«نامه باستان (8 جلد)ـ و... از جمله آثار وی به‌شمار می‌آید.


٭ تاریخ بیهقی-به کوشش منوچهر دانش‌پژوه-انتشارات هیرمند.ج1/45