loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

معرفی کتاب «جستارهایی در ادبیات داستانی» زرشناس

نویسندگان مرتبط : شهریار زرشناس

استاد زرشناس را بیشتر رصد کنندگان جریان های فکری با مباحث غربشناسی می شناسند ، اما اگر اندیشه غرب را رکن اصلی فرهنگ غرب بدانیم وادبیات را ضلعی از اضلاع را برشمریم ، بی تردید اذعان می نماییم که اندیشمندان غرب پژوه می توانند در عرصه تعامل و تقابل مکاتب و اندیشه های غربی با ادبیات آن به اظهار نظر بپردازند .

آخرین کار مکتوب و ارزشمند زرشناس در کانون اندیشه جوان در همین راستاست . این اثر که مجموعه مقالت زرشناس را شامل می شود در چهارصد صفحه وبا شمارگان 2500 نسخه در اسفند سال 1387 روانه بازار اندیشه و کتاب شده است. این کتاب از دو بخش کلی نویسندگان ادبیات و پرداختن به نقد و بررسی آنها بعلاوه مکاتب فلسفی – ادبی و تعریف و معرفی آنها تشکیل می شود.

این دو بخش کلی در دوازده فصل ،که هر فصل به مثابه یک مقاله میباشد تنظیم شده است. از این دوازده فصل شش فصل به بخش اول و شش فصل به بخش دوم اختصاص دارد . فصلهای یک ، دو ، سه ،شش، هفت ، هشت مقالاتی هستند که به شخصیت ها پرداخته اند و بقیه فصول به مکاتب.

در فصل اول با عنوان "صادق هدایت و ادبیات یاس:تجسم بن بست تاریخی شبه مدرنیته درایران " زرشناس در ابتدا اشاره ای به شهرت کاذب هدایت در دهه هفتاد شمسی می کند و درباره افسردگی هدایت استناداتی را اراءه می نماید، سپس به توضیح نیست انکاری می پردازد و تفکر هدایت را نیست انکارانه می داند . زرشناس در ادامه به نسبت هدایت با کافکا می پردازد و ویژگیهای جهان بینی و آثارش را در هفت بند بر می شمارد. زرشناس در پایان می نویسد: " صادق هدایت به لحاظ تاریخی – فرهنگی فردی اسیر قلمرو برزخی شبه مدرنیته بود . بیماری ، صفت ذات شبه مدرنیته است که از خصیصه برزخی و تقلیدی آن بر می خیزد . "

فصل دوم به شخصیت غلامحسین ساعدی و سبک رئالیسم او اختصاص دارد. نویسنده در ابتداء ادبیات داستانی جدید را از عهد مشروطه تا مقطع انقلاب اسلامی را به پنج دوره تقسیم می کند . او ساعدی را در پنجمین دوره قرار داده و ادبیات او را سترون می نامد. ادبیاتی که اعتراض آن ناخشنودی منفعلانه همراه با میل به گریز و خالی از هر نوع انقلاب و اعتراض آرمان گرایانه می باشد .

زرشناس ادبیات شبه مدرن ایران را از دوران دوم حیات خود به بعد دارای دو گرایش "رمانتیسم مبتذل بازاری و سطحی " و " سترون " می داند و گرایش سترون را دارای آثار رئالیستی و برخی آثار سورئال معرفی می کند. او سپس ویژگیهای ادبیات سترون را در شش بند بیان می کند.

او در تیتری با عنوان "ساعدی وآثارش" به بررسی مجموعه داستانهای ساعدی می پردازد و توضیحی درباره هریک می دهد ، بعد اثر آثار ساعدی را بر نسل آن روز بررسی می کند . زرشناس در 17 بند ویژگی کلی آثار ساعدی را بر می شمرد و در پایان می گوید : " روشنفکری ایران مبلغ و مروج و مدافع نحوی تجددگرایی سطحی و تقلیدی است " .

مقاله سوم که درباره هوشنگ گلشیری است با نقل یک خاطره شروع می شود ودر پی آن با انتقاد نسبت به مسؤولین فرهنگی ادامه می یابد . زرشناس در همین راستا میگوید : " چون روح یک مدینه ، بر پایه فرهنگ بنا می شود ، و سیاست نیز فرع بر تفکر و نهادی از نهادهای تمدنی است ، لذا رواج یا غلبه هر رویکرد فرهنگی و تفکری –که می تواند باطن بسیاری از مکتب ها و نحله های ادبی و هنری و...باشد و هست- از پی خود در ساختارهای تمدنی و شئون نهادهای اجتماعی – و از جمله ، سیاست و جریان ها و گرایش های مربوط به آن – تاثیر خواهد نهاد ،ولاجرم ، بازتاب محسوس یا نامحسوس – اما غالبا مهم و تاثیر "ذار –سیاسی خواهد داشت. "

این نقد و بررسی ادامه می یابد به سخنی کوتاه در باب فرمالیسم ادبی برسد پس از بررسی نسبتا مناسب درباره این مکتب ادبی زرشناس به برخی گرایش های داستانی از 1300 تا 1357 ه.ش می پردازد. سپس به بررسی روش گلشیری و آثارش می پردازد و با استناداتی بجا ابتذال و سطحی بودن آنها را تبیین می نماید. درآخر مقاله با ده نکته از ویژگی های آثار گلشیری پایان می یابد.

فصل چهارم با عنوان نگاهی کوتاه به اندیشه و وضعیت پست مدرن بیشتر صبغه غربشناسی – فلسفی دارد. درین مقاله مسائل ذیل توضیح داده شده اند :

1- سیر کاربرد اصطلاح پست مدرنیسم .

2- چیستی پسامدرنیته و بیان ویژگی های عمومی آن .

3- پرداختن به 4 گرایش فکری مطرح در پسامدرنیته .

4- معرفی و توضیحی کوتاه در باب مارتین هایدگر ومکتب فرانکفورت و میشل فوکو و پسامدرنیست های سوفسطایی .

زرشناس در پایان این فصل به نسبت ما و اندیشه پست مدرن می پردازد و پیروزی حرکت انقلابی ایران اسلامی را منوط به شناخت صحیح از غرب می داند.

مقاله پنجم که کوتاه ترین فصل کتاب را تشکیل می دهد پست مدرنیسم در فلسفه و ادبیات نام دارد. این فصل اصلی ترین ویژگی های پسامدرنیته و اصلی ترین مؤلفه های ادبیات و هنر پست مدرن را در کمتر از ده صفحه بر می شمارد.

فضای مقاله ششم به بررسی شخصیتها باز می گردد، اما این بار نه شخصیت های ایرانی بلکه دو نویسنده بارز و تاثیرگذار غربی ، کافکا و مارکز . شروع این مقاله نیز مثل فصول قبلی نشان می دهد که زرشناس به ادبیات نگاهی فرهنگی – فلسفی دارد. او با ورودی تمدن گرایانه از قول تروتسکی ادبیات را آئینه زندگی یک قوم معرفی می نماید . ادبیات مدرن همان ادبیات پست مدرن است تیتر بعدی این فصل می باشد که در آن زرشناس ادبیات پسامدرن را آئینه انحطاط و بحران غرب می داند . او ادبیات قرن بیستم را به سه گرایش عمده تقسیم می کند و توضیحی مختصر در این باب می دهد .

او در ادامه کافکا را متعلق به ادبیات نیهیلیسم معرفی کرده و یاس انگاری او را برخاسته از تجربه تلخ بحران انحطاط مدرنیته است . ویژگیهای آثار کافکا در شش بند تنظیم شده است . زرشناس در بررسی کافکا به چرایی و چگونگی شهرت او می پردازد . آیا کافکا بخوانیم ؟ طرح بحث جالبی است که به چرایی کافکا خوانی و میل به او در ایران می پردازد و یکی از علل و نه تنها علت را مد زدگی بیان می کند .

بخش دوم این مقاله به بررسی مارکز می پردازد و در ابتداء به آثار او توجه نموده و بعد سه اثر صد تنهایی ، پاییز پدر سالار ، عشق سالهای وبا را که آثار اصلی مارکز هستند بیشتر می پردازد . ویژگیهای سورئالیسم که سبک مارکز است از جمله مباحث مطرح درین مقاله می باشد . شاید جالب ترین قسمت مقاله مقایسه کافکا با مارکز است و بیان وجوه تشابه آن دو .

یکی از بهترین بخش های کتاب از لحاظ مطرح کردن مباحث مورد نیاز اما کمتر طرح شده مقاله جک لندن و آغاز رئالیسم منتقد در ادبیات آمریکا میباشد. درمقاله یکی از راههای مهم جهت شناخت آمریکا و فرهنگ آن آشنایی با ادبیات امریکایی معرفی می شود . زرشناس ادبیات آمریکا را از آغاز تا جک لندن به سه بخش تقسیم نموده و هر یک را توضیح می دهد. او جک لندن را آغازگر رئالیسم انتقادی پرخاشگرمی داند .

مولف تفاوت های رئالیسم جک لندن با مارک تواین را بیان نموده و اندیشه جک لندن را به یک چهار ضلعی تشبیه نموده و تطور طبیعی داروین ، فلسفه بیولوژیسم ترکیبی اسپنسر ، سوسیالیسم رادیکال مارکس و آرای نیچه درباره ابر مرد هر یک از اضلاع آن هستند. زرشناس ابتدا ویژگیهای جهان بینی جک لندن را در هشت بند بر می شمرد و بعد مؤلفه های داستانی او را در دو بند توضیح می دهد .

مروری بر رمان های دختر برف ها تا سپید دندان و دو رمان مطرح پاشنه آهنین و مارتین ایدن بررسی کاربردی موارد گفته شده می باشد ، زرشناس قوی ترین رمان جک لندن را مارتین ایدن می داند و می گوید : به نظر می رسد نیست انگاری تصویر شده در شخصیت مارتین ایدن ، نمادی از یک گرایش نیهیلیستی پنهان اما نیرومند در نهاد خود جک لندن می باشد . نهان اما نیرومند در نهاد خود جک لندن می باشد ... به یک اعتبار جک لندن اسیر انبوه کشمکش ها و تضاد های پیچیده درون خود بود که باعث بروز اضطراب های ناخواسته بر بستر خلا معنوی وجود او می شدند .

رمان صورت ادبی تفکر مدرن است . جمله آغازین فصل هشتم درباره پائولوکوئیلو و معنویت ممسوخ مدافع وضع موجود عالم می باشد . زرشناس در ادامه به نسبت میان رمان و فلسفه می پردازد و از قول میلان کوندرا بیان می کند که رمان به نحوی جانشین فلسفه در تاریخ قرن هجدهم به بعد غرب شده است .

مولف در ادامه مشکل بشر جدید را از خود بیگانگی دانسته و فلسفه و ادبیات قرن بیستم را روایت این حکایت دردناک می داند و بسیاری از آثار معاصر را نوعی تلاش برای برون رفت از این مشکل معرفی می نماید . او سپس توضیحی درباره ژانر ادبی حکایت کردن از معنویتی مسخ شده داده و در هشت بند ویژگی های آن را مطرح می نماید . زندگینامه مختصر کوئیلو ، برشمردن آثارش وخصایص آنها در هفت بند ادامه مقاله را تشکیل می دهند . در ادامه توضیحی درباره دیدگاه واستفاده کوئیلو از اینترنت آمده و در آخر نیز رابطه معنویت ممسوخ بالاخص معنویت کوئیلو با نظام سلطه جهانی مطرح شده است و جمله جالب شیمون پرز ، نخست وزیر اسبق رژیم غاصب صهیونیزم ، در اجلاس داوس به کوئیلو آمده که می گوید : برای رسیدن به صلح در خاورمیانه باید معنویت ترویج شده از طرف شما (کوئیلو ) درونی شود .

فضای بحث در مقاله نهم به مباحث تئوریک ادبی باز می گردد و از بنیان های فلسفی و ساختار گرایی و ساختار شکنی در نقد ادبی سخن به میان می آید . زرشناس بحث را از فلسفه دکارت آغاز نموده و در ادامه کانت را پدر ساختارگرایی ظاهر شده در فلسفه و نقد ادبی و فلسفه هنر و علوم اجتمائی و روان شناسی و زبان شناسی قرن بیستم معرفی می نماید ، اما نخستین جلوه های ظهور آن را در قلمرو زبان شناسی ، در آرای فردینان دوسوسور و ژان پیاژه می داند . زرشناس بعد از توضیحی نسبتا مفصل درباره ساختارگرایی در یک جمع بندی سرچشمه های فلسفی ساختارگرایی در ادبیات را در شش بند بیان می دارد .

از جمله مباحث مهم در این بخش پرداختن به حضور ساختارگرایی در حوزه تولید آثار ادبی می باشد . نفی معنای نهایی ، ساختار حقیقت و مرگ سوبژه مقدمه ای را فراهم می نماید تا بحث وارد ساختار شکنی پسامدرن شود . در این جریان بیشتر آرای فوکو و رولان بارت بررسی شده واین نظریه با توجه به آرای این دو توضیح داده شده است . ژاک دریدا و ساختار شکنی عنوان بخش دیگری از این مقاله است که به طور خاص به آرای این فیلسوف فرانسوی می پردازد . چگونگی تقابل دریدا وتفاوت های او با مارتین هایدگر از پرجاذبه ترین بخش های این عنوان می باشد . در پایان نیز یک نتیجه گیری هفت بنده تمام مطالب این مقاله را جمع بندی نموده است .

شاید قوی ترین و جالب ترین فصل یا مقاله این مجموعه فمینیسم و برخی نمودهای آن در ادبیات داستانی باشد . تحلیل و بررسی این مکتب ادبی به قدری جذاب و بدیع صورت گرفته که هر خواننده اهل مطالعه و با ذوقی را با نشاط می آورد . یکی از نکاتی که در این مقاله نهفته است و کمتر به آن اشاره شده رابطه بین فرهنگ عامه با مکاتب ادبی ورابطه مکاتب ادبی با مکاتب فلسفی اجتماعی است .

مقاله در ابتداء با اشاره ای به ورود روشنفکری وامواج شبه مدرن در ایران شروع می شود . زرشناس در همین جا فمینیسم را یکی از ویژگی های ذاتی غرب بر می شمرد و سپس به توضیح واژه شبه مدرن می پردازد ، او می گوید : غرب زدگی تلخ تر از قرار داشتن در افق نیست انگاری غربی است و غرب زده شبه مدرن بودن به مراتب و صد چندان از غرب زده مدرن بودن ، تلخ تر و رنج آورتر است . همچنین بیان می کند : در ساحت شبه مدرنیته ، ایدئولوژی ها و ایسم ها حضور فعال اما سطحی دارند ؛ و اگر چه دهان ها ، بسیاری شعارها و اسامی ایدئولوژی ها و ایسم ها – از لیبرالیسم تا مارکسیسم و فمینیسم – را دائما بر زبان می آورند ، اما اکثریت سینه چاکان آن ایدئولوژی ها و خود روشنفکران ، از داشتن درکی روشن و عمیق از محتوا و شعائر و مبادی و غایات مدرنیته و ایدئولوژی های آن ، غافل و عاجز هستند . مولف جامعه ایران را گرفتار بیماری شبه مدرن دانسته و بحث از فمنیسم را در این فضا به دور از واقعیت های این مکتب فلسفی-اجتماعی می داند .

زرشناس سپس با تعریف فمینیسم وارد اصل بحث شده و این ویژگی ذاتی غرب را : تفسیر موقعیت ، حقوق و تکالیف زن در نسبت با خود و اجتماع ، بر مبنای مفروضات اومانیستی . می داند ودر ادامه می گوید : فمینیسم ، تبیین و ترویج خود بنیادی زنانه است. او در ادامه به تاریخچه فمینیسم اشاره نموده ، ویژگی ها و مبانی فلسفی آن را در هشت بند تبیین می نماید . برشمردن امواج سه گانه اینمکتب مدخلی است برای بررسی گونه های پنج گانه فمینیسم .

بعد از این مقدمه چینی نوبت به بحث از فمینیسم ادبی معاصر می رسد ، این بررسی با نگاهی اجمالی به تاریخچه آن در غرب شروع شده و بیان برخی جلوه های ان ادامه می یابد و سه گرایش اصلی فمینیسم در ادبیات قرن بیستم را معرفی می نماید . بحران در نقد فمینیستی پایان قرن بیستم مثل تمام ساحت های پست مدرن از دیگر عناوین بررسی شده در این مقاله می باشد . در پایان نیز به فمینیسم شبه مدرن در ایران معاصر پرداخته ویژگی های آن را در 19 بند مطرح می نماید و به بررسی بعضی آثار این سبک می پردازد .

دو مقاله آخر با وجود اهمیت موضوع هم درین مجموعه و هم در فضای فکری جامعه کمتر بررسی شده است . نسبت ادبیات ، تعهد و آرمان گرایی عنوان فصل یازدهم است و با جمله : انسان موجودی است با فطرتی عام و جهانی . آغاز می شود . زرشناس در آغاز درباره نسبت تمدن ، فرهنگ و ادبیات سخن به میان می آورد و با این جمله جورج اورول بخش اول مقاله را به پایان می برد : « هیچ کتابی از تعصب سیاسی رها نست ۀ این عقیده که هنر باید از سیاست بر کنار بماند ، خودش یک گرایش سیاسی است.» او در ادامه با عنوان ادبیات ،انسان و اجتماع این بحث را ادامه می دهد و جمله شهید آوینی درین باب را نقل می کند که : ادبیات مصطلح هم ، شأنی از شؤونی است که انسان در آن متحقق می شود. مؤلف در یک نگاه اجمالی به بررسی ادبیات قرن نوزده و بیست مپردازد و در چهار بند مطالب خود را جمع بندی می نماید .

ادبیات در حال تکوین واقع گرای آرمان طلب انقلاب اسلامی مقاله ای است که زرشناس در آن رمان را اصلی ترین صورت ادبی عصر جدید و تمدن بورژوایی میداند و درین باب آراء و توضیحات بعضی اندیش مندان غربی را ذکر می کند . او انقلاب اسلامی ایران را گشاینده ساحت تاریخی- فرهنگی ، معنوی و دینی در روزگار ما ،محصول عمق استراتژیک و بنیادین بحران ساختارهای نظام تمدن اومانیستی در جهان و پوسیدگی و زوال و انحطاط فراگیر فرماسیون غرب زدگی شبه مدرن در ایران می داند .

زرشناس بیان می کند که ادبیات متناسب با آرمان های انقلاب اسلامی در حال شکل گیری است و در حال حاضر این ادبیات در حال گذار به مرحله شکوفایی است و فعلا اسم آن را ادبیات واقع گرای آرمان طلب شیعی نام می نهد وهجده خصوصیت آن را بر می شمارد .

شاید در آخر بد نباشد به استظهار خوانندگان عزیز برسانیم که چاپ اول این کتاب در کمتر از یک ماه به پایان رسیده و تعداد محدودی در فروشگاه سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی موجود می باشد .

منبع: کانون اندیشه
http://www.kanoonandisheh.com/report/003167.php

آثار زیر از این نویسنده در فروشگاههای دفتر نشر معارف موجود و قابل تهیه است:
اشاراتی درباره لیبرالیسم در ایران
جامعه مدنی
سرمایه سالاری (کاپیتالیسم)
مبانی نظری غرب مدرن
نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران جلد اول
نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران جلد دوم
نیمه پنهان آمریکا
نیهیلیسم
واژه نامه فرهنگی سیاسی
چشم اندازی از ادبیات معاصر ایران

چهارشنبه 27 خرداد 1388
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط