خسروپناه: مهجوریت قرآن عامل عقب‌ ماندگی مسلمین

بالندگی در کشور در گرو فهم صحیح از قرآن است. علت عقب ماندگى جامعه مسلمین، جهل و فاصله گرفتن از قرآن است و علت مهجوریت قرآن نیز همین جهل و نادانی است، این در حالی است که عصر ظهور حضرت حجت(عج)، عصر رشد و پیشرفت قرآن است و جامعه با قرآن اداره مى‌شود.

حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در مورد علل مهجوریت قرآن در میان روشنفکران، ضمن بیان این مطلب گفت: خداوند سبحان و پیشوایان دین بارها فرموده‌اند که «القرآن شفاء لما فى الصدور.» وقتى قرآن بخواهد بیمارى را درمان کند باید در شناسایى بیمارى هم تسلط داشته باشد و همین طور هم هست. قرآن را مى‌توان کتاب آسیب‌شناسى و درمان‌شناسى دانست. هم مرض‌ها را گفته و هم درمان‌ها را ذکر کرده است. دنبال این نرویم که از روان‌شناسى فروید براى درمان بیمارى‌هاى روانى و از جامعه‌شناسى دورکیم براى درمان بیمارى‌هاى اجتماعى استفاده کنیم. این‌ها هیچ کدام مشکل‌گشا نیستند.

وی در ادامه افزود: امیرالمؤمنین(ع) در آخرین وصیت‌اش به امام حسن و امام حسین(ع) فرموده است: «أَلله أَلله فِى الْقُرْآن.» قرآن را فراموش نکنید و بعد هشدار می‌دهد: «نکند عده‌اى بیایند درباره فهم و بکارگیرى قرآن از شما سبقت بگیرند و شما که ادعاى مسلمانى دارید از قرآن فاصله بگیرید»، امیرالمؤمنین(ع) این هشدار را در حدود 1400 سال پیش فرموده است و اکنون مى‌فهمیم مقصود آن حضرت چه بوده است. امروزه مؤسسه‌هاى قرآن‌پژوهى در کشورهاى غیر اسلامى، فعالیت مى‌کنند. در انگلستان کتابى درباره قرآن‌شناسى چاپ شده که شامل 6000 عنوان رساله قرآن‌پژوهى است. بزرگ‌ترین مؤسسه شیعه‌شناسى در اسرائیل است که درباره شیعه تحقیق مى‌کند.

مؤلف «کلام جدید» با اشاره این‌که آن‌ها مسلماً از مطالعات شیعه‌شناسى، علیه شیعه استفاده مى‌کنند، اظهار کرد: این‌ها متوجه این نکته شده‌اند که بعد از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، مردم لبنان و فلسطین از برکت تشیع جان گرفتند. یعنى حدود نیم قرن، اسرائیل علیه فلسطین مبارزه داشت هیچ تحرکى از فلسطینى‌ها نمى‌دید، همین که انقلاب اسلامى ایران پیروز شد مردم فلسطین هم یک دفعه قیام کردند و جان گرفتند و حیات پیدا کردند. مردم فلسطین از سنى‌هاى بسیار متعصب‌اند و با سنى‌هاى ایران تفاوت دارند. لکن الان گروه گروه به تشیع گرایش پیدا مى‌کنند. مسئله حرکت استشهادى و انتفاضه از روح تشیع است که در جان این‌ها دمیده شده است؛ چون همین اهل سنت فهمیدند که تفکر حسین و على(ع)، مى‌تواند در مقابل حرکت اسراییلى‌ها بایستد. البته این از برکت انقلاب اسلامى ایران بود.

مدرس دانشگاه معارف اسلامی در ضمن این نکته که الان اهل سنت فلسطین به شدت به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) اعتقاد و علاقه دارند، عنوان کرد: بدین جهت است که اسرائیل چاره‌اى جز این نمى‌بیند که براى حفظ حریم خودش دیوار بکشد. این‌ها از برکت قرآن و اهل بیت (ع) است. حضرت امام (رضوان الله تعالى علیه) مى‌فرمود: هر موقع دیدید دشمن، دست روى مسأله‌اى مى گذارد، بدانید مسئله‌ مهمى است. اگر دشمن علیه اعتقادات و باورهاى دینى شما کار مى‌کند، بدانید که مهم است. این سرمایه ما است و نباید آن را از دست بدهیم. حفظ این سرمایه از برکت قرآن است؛ از برکت شعور قرآن است، نه فقط شعار قرآن. این که قرآن را بخوانیم و بفهمیم و معرفت و شعور و بینش قرآنى پیدا کنیم. اگر قرآن را فهمیدیم، مى‌توانیم در کشور و جامعه بالندگى داشته باشیم. کسانى که اسلام را علت عقب ماندگى مسلمین مى‌دانند، صورت مسأله را پاک مى‌کنند، آسان‌ترین راه حل این مشکل از نظر آنان مقصر دانستن دیگران است. کجاى قرآن گفته است که دنبال علم، تحصیل، فهم، فکر و معرفت نروید؟ علت عقب ماندگى ما جهل و نادانى ما و فاصله گرفتن از قرآن است.

مدرس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، با اشاره این که بزرگان و علمایى بوده‌اند که از برکت همین قرآن تألیفات زیادى داشته‌اند، خاطرنشان کرد: براى نمونه، مرحوم نراقى آخرین شخصیتى است که در علم نجوم کتاب نوشته است و از قرآن بهره فراوان برده است کتاب ایشان اگر بخواهد تصحیح و چاپ شود، حدود 15 جلد بزرگ خواهد شد. یکى از بحث‌هایى که الان خیلى مطرح است بحث نجوم است بعضى از مستشرقان آمریکایى گفته‌اند مسلمان‌ها در باب حرکت سیارات و کرات، آن قدر محاسباتشان دقیق بوده که با ابزار دقیق امروزى هم اگر بخواهند محاسبه کنند ذره‌اى تغییر و تحول در آن پیدا نمى‌شود. «فرانسیس بیکن» مى‌گوید من روش تجربه‌گرایى را از «راجر بیکن» گرفته‌ام. راجر بیکن هم مى‌گوید من روش تجربى را از مسلمان‌ها یاد گرفته‌ام. دیدم مسلمان‌ها به روش تجربى اهمیت مى‌دهند و همین باعث رشد و بالندگى‌شان در علوم طبیعى شده است و فهمیدم علت عقب ماندگى ما در قرون وسطى، عدم استفاده از روش تجربى است.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به این‌که ائمه(ع) با دهرى و زندیق و با ماتریالیست و پوزیتیویست آن زمان، با شکاک و نسبى گراى آن زمان، با اهل کتاب و یهودیان بحث مى‌کردند، تصریح کرد: تسلط امام صادق و امام رضا (ع) بر تورات از خود احبار یهودى بیشتر بود. تمام أسفار خمسه تورات را امام رضا (ع) تسلط داشت. وقتی امام با مسیحى بحث مى‌کرد، تسلطش به عهد جدید، انجیل لوقا، انجیل متا و انجیل مرقس و انجیل یوحنا از خود مسیحى‌ها بیشتر بود. آنگاه که با زرتشتى‌ها بحث مى کرد تسلط او به اوستا از علماى زرتشتى بیشتر بود. وقتی با بودایى‌ها و هندوها بحث مى‌کرد، تسلط او به منابع آن‌ها، مثل اپانیشاد، بیشتر از خودشان بود. این عظمت قرآن و اهل بیت(ع) است.

مؤلف «گستره شریعت» با اشاره به این‌که تئورى‌هاى علمى فراوانى در فرمایش‌هاى اهل بیت(ع)هست، خاطرنشان کرد: نمى‌خواهیم بگویم اهل ‌بیت (ع) آمدند تا به ما فیزیک و شیمى یاد بدهند. نه!، خودشان فرموده‌اند از عقل و تجربه استفاده کنید. جابر که شاگرد امام صادق (ع) بود گاهى از ایشان چیزى مى‌پرسید، امام (ع) جواب مى‌داد اما همیشه به اصحابش، بهره‌گیری از عقل و تجربه را سفارش می‌داد. جابر هم آزمایشگاهى به راه انداخت و به کارهاى تحقیقاتى و پژوهشى می‌پرداخت. ائمه(ع) به ما نگفتند که جواب هر سئوالى که در باب فیزیک، شیمى، زیست‌شناسى، روان‌شناسى و جامعه‌شناسى داشتید در قرآن پیدا کنید. نه، قرآن کتاب هدایت است؛ هرچند که ممکن است در مواردی به این بحث‌ها هم پرداخته باشد.

این مدرس حوزه و دانشگاه معتقد است ما مسلمانان از زمانى که عقل را کنار گذاشتیم، انحطاط در جامعه اسلامی ظاهر شد و در این مورد اظهار کرد: شعار بعضى از این منحرفان، عقل‌گرایى افراطى است، اما از همه متعبدترند. چرا؟ چون تا سخنى از قرآن و سنت مى‌شنوند، مى‌گویند ما باید تعقل کنیم. ما هم می‌گوییم اشکال ندارد، تعقل کنید. خود قرآن هم مى‌گوید: «أَفَلا یَتَدَّبَروُنَ الْقُرآنَ أَمْ عَلى قُلُوب أَغْفالُها.» اما وقتى به دیدگاه غربیان مى‌رسند دیگر نیازى به تعقل نمى‌بینند و از همه متعبدتر مى‌شوند براى نمونه، بحث پلورالیسم دینى که در جامعه ما مثل یک توپ صدا کرد و شعار خیلى از این روشن‌فکرها، کثرت‌گرایى دینى شد و مى‌گفتند باید همه ادیان را برابر و یکسان و مثل هم بدانیم و فرقى بین اسلام و ادیان دیگر، حتى بودایى، برهمایى، شیطان پرستى و غیره هم نیست!

وی افزود: مؤسس این نظریه آقاى «جان هیک» است. جان هیک چند سال در انگلستان این بحث‌ها را مطرح کرد، سپس به آمریکا رفت و اخیرا دو سالى است که به انگلستان برگشته است. چند وقت پیش در یکى از شبکه‌هاى تلویزیون انگلیس، مناظره‌اى داشت. مجرى از او سئوال کرد، جناب جان هیک شما که مى‌گویید همه ادیان یکسان‌اند و فرق و تمایزى ندارند، چرا خود شما به عنوان یک عالم مسیحى، بعضى از فرقه‌هاى مسیحیت را نقد مى‌کنید! مثلا فلان فرقه مسیحى که فلان عقیده را دارد شما مى‌گویید این کفر است. این که با پلورالیسم دینى جمع نمى‌شود. شما از یک طرف مى‌گویید همه ادیان یکسان‌اند، حقانیت‌شان برابر است؛ در حالى که یکى از فرقه‌هاى مسیحیت خودتان را تحمل نمى‌کنید! ایشان در جواب گفت: «نه، من آن نظر را که سى سال پیش دادم (که همه ادیان برابر و یکسان‌اند و فرقى ندارند)، الان با آن شدت قبول ندارم و از آن عدول کرده‌ام و بعضى از فرقه‌هاى مسیحیت کفر است.» چون او یک محقق است و دارد فکر مى‌کند و تعقل می‌ورزد.

مدرس دانشگاه مذاهب اسلامی تأکید کرد: حضرت حجت «ارواحنا لتراب مقدمه الفداء» وقتى ظهور مى‌کند، ملاکش براى اداره دنیا قرآن است، آن قدر مسلمانان دنیا از قرآن فاصله گرفته‌اند که وقتى حضرت حجت قرآن و اسلام را به مردم معرفى مى‌کند، مسلمان‌ها مى‌گویند عجیب است، مثل این‌که دین جدیدى آمده است؛ و از قضا یک گروهى از کسانى که با حضرت حجت (عج) مقابله مى‌کنند مسلمان‌اند. که مى‌گویند این چه چیزى است که آقا دارد مى‌گوید؟ چون از قرآن فاصله داشتند، طور دیگرى آن را فهمیدند و از معارف قرآنى بهره نبردند.

خسروپناه با اشاره به این‌که با ظهور حضرت حجت (عج)، آن‌قدر معرفت قرآنى در جامعه رواج پیدا مى‌کند که به تعبیر بعضى روایات ما حتى وقتى اختلافى بین زن و شوهرها در منزل پیش مى‌آید، آنان بر اساس قرآن بحث مى‌کنند، اظهار کرد: عصر ظهور، عصر رشد و پیشرفت قرآن است. جامعه با قرآن اداره مى‌شود. بنابراین، نباید فقط در ماه مبارک رمضان به سمت قرآن برویم، بلکه باید مراقبت و استمرار داشته باشد و مرتب با قرآن انس بگیریم؛ نه فقط براى ثوابش که بگویند قرائت یک آیه در ماه رمضان، برابر ختم قرآن است. اگرچه آن هم خیلى خوب است و به درد یوم الحسرة خواهد خورد. هم چنین قرآن را براى آبادانى همین جهانمان بخوانیم. در همین دنیا اگر با قرآن انس بگیریم، رشد و تقویت معرفت، علم، دانش و عملمان مى‌شود؛ اما اگر قرآن را کنار بگذاریم، یا این متجددان و هر دو غلط است. باید مجدد باشیم. مجدد میراث کهنش را از بین نمى‌برد، بلکه از میراث گذشته‌اش بهره مى‌گیرد و مرتب به فکر بالندگى و نوآورى و رشد است و این از برکت قرآن به دست مى‌آید.


از استاد خسروپناه، کتابهای «فلسفه مضاف»(2 ج)، «گستره شریعت» و «آسیب شناسی جامعه دینی» در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.