loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

برنامه تربیت اخلاقی علی(ع)

نویسندگان مرتبط : سید علی خامنه ای

حضرت علی(ع) اسوه شجاعت، مردانگی، فتوت و جوانمردی است، این امام بزرگوار عدالت را سرلوحه زندگی خود داشت، با جدیت برای برقراری آن تلاش و در راه تحقق آن نیز به شهادت رسید .
در قرآن کریم هدف و رسالت پیامبران و امامان، بیان احکام و قوانین الهی و تعلیم و تزکیه برای اقامه عدل و قسط در بین مردم عنوان شده است، به همین دلیل پذیرش حکومت از سوی حضرت علی(ع) ارزش ذاتی ندارد، بلکه ابزاری برای تحقق عدالت است .

حضرت علی برای برقراری و بسط عدالت در جامعه موارد بسیاری را مورد توجه داشت و از اطرافیان خود نیز می خواست بطور دقیق به آنها توجه کرده و بر اساس این معیارها رفتار کنند :

برپایی حق، برقراری عدالت، توجه یکسان به مردم، بازگرداندن حقوق غصب شده، مبارزه با فساد اقتصادی و مبارزه با تبعیض از جمله مواردی بودند که امام برای بسط و برقراری آنها تلاشهای بسیاری کرد و حتی در این راه به شهادت رسید .

عدالت از محوری ترین اندیشه های امام علی است، علی(ع) در محراب عدالت و به دلیل سخت گیری در اجرای عدالت به شهادت رسید، علت اصلی نیز عدم تحمل عدالت علوی از سوی برخی افراد جامعه بود.

در دیدگاه امام علی اگرعدالت رعایت شود، حقوق بشر و حقوق انسانی تمام جهانیان حفظ خواهد شد.

عدالت در اندیشه امام گستره وسیعی را در بر می گیرد و خط مشی امام در عدالت سیاسی، رعایت حقوق شهروندی در همه ابعاد است. به همین دلیل در نظام علوی توصیه پذیری وجود ندارد و کسی از طریق نفوذ و اعمال توصیه به رانت خواری نمی پردازد .

در دیدگاه امام علی (ع) در جایی که حقوق افراد مساوی باشد، رعایت حقوق همگان عدالت است؛ اما در آنجا که استحقاقهای مختلف برای افراد وجود دارد برخورد یکسان ظلم است و در خط مشی حقوق شهروندی امام علی همه افراد یک جور نمی‌اندیشند و با یک باور زندگی نمی کنند.



شب قدر بهانه ای مناسب است براى اینکه دلهایمان را با مقام والاى امیر مؤمنان و سرور متقیان عالم قدرى آشنا کنیم و درس بگیریم.



مناسبت شب قدر، یکى مناسبت دعا و تضرع و توجه به پروردگار است که ماه رمضان بخصوص شبهاى قدر، بهار توجه دلها و ذکر و خشوع و تضرع است. ثانیاً بهانه و مناسبتى است براى اینکه دلهایمان را با مقام والاى امیر مؤمنان و سرور متقیان عالم قدرى آشنا کنیم و درس بگیریم.

هر چه که در فضائل ماه رمضان و وظائف بندگان صالح در این ماه بر زبان جارى شود و بتوان گفت، امیرالمؤمنین(ع) نمونه‏ى کامل آن و برجسته‏ترین الگو براى آن خصوصیت است.

من صحبتم را در با یاد امیر مؤمنان(ع) آغاز میکنم، تا قدرى به معرفت این بزرگوار نزدیک بشویم، که هر چه گفته‏اند و هر چه گفته‏ایم و شنیده‏ایم، در مقایسه‏ى با عظمت آن مقام و برجستگى آن شخصیت، کوچک و حقیر است و نمیتوانیم نه مجاهدت او را، نه تلاش او را براى تقرب به خداى متعال، نه سختى‏ها و رنجهاى زندگى او را، نه عظمت کارى را که در دوران خود انجام داد، توصیف بکنیم.

من امروز براى اینکه از امیرالمؤمنین درس بگیریم، یک بُعد از ابعاد فعالیت همه‏جانبه‏ى امیرالمؤمنین را عرض میکنم و آن بُعد تربیت اخلاقى است. آن روزى که امیرالمؤمنین (ع) در جامعه‏ى اسلامىِ آن روز بر سر کار آمد، وضع امت مسلمان با آن روزى که پیغمبر اکرم از دنیا رفت، تفاوت زیادى کرده بود. این بیست و پنج سال فاصله بین رحلت پیغمبر اکرم و آمدن امیرالمؤمنین بر سر کار، حوادث زیادى اتفاق افتاده بود که این حوادث بر روى ذهن و فکر و اخلاق و عمل جامعه‏ى اسلامى اثر گذاشته بود و بعد، این نظام و این جامعه را امیرالمؤمنین تحویل گرفت.

نزدیک پنج سال امیرالمؤمنین در آن کشور بزرگ اسلامى حکومت کرد. این پنج سال، هر روزش حاوى یک درس است. یکى از کارهاى مستمر امیرالمؤمنین پرداختن به تربیت اخلاقى آن مردم است. همه‏ى انحرافهائى که در جامعه پیش مى‏آید، برگشتش و ریشه‏اش در اخلاقیات ماست. اخلاق انسان، خصوصیات و خصال اخلاقى انسانها، عمل آنها را جهت میدهد و ترسیم میکند.

اگر ما در یک جامعه‏اى یا در سطح دنیا کجرفتارى‏هائى را مشاهده میکنیم، باید ریشه‏ى آنها را در خُلقیات ناپسند ملاحظه کنیم. این حقیقت، امیرالمؤمنین را به بیان یک حقیقت مهمترى وادار میکند و آن حقیقتِ بالاتر این است که اغلب این خصال باطل و مضر در انسانها، بر میگردد به دنیاطلبى. لذا امیرالمؤمنین میفرماید: «الدّنیا رأس کلّ خطیئة»؛ دنیاطلبى ریشه و مرکز اصلى همه‏ى خطاهاى ماست، که در زندگى جمعى ما، در زندگى فردى ما، این خطاها اثر میگذارد. خوب، معناى دنیاطلبى چیست؟ دنیا چیست؟

دنیا عبارت است از همین طبیعت عظیمى که خداى متعال خلق کرده است و در اختیار انسانها قرار داده است؛ دنیا یعنى این. همه‏ى این مواهبى که خداى متعال در عرصه‏ى گیتى آفریده است، مجموعه‏ى چیزهائى هستند که دنیا را تشکیل میدهند. اولش عمر خود ماست. درآمدهاى دنیوى و حاصل تلاشهاى دنیوى، اینها همه دنیاست؛ فرزند، دنیاست؛ مال، دنیاست؛ علم، دنیاست؛ منابع طبیعى، دنیاست؛ این آبها، این ذخائر معدنى، همه‏ى این چیزهائى که در عالم طبیعت انسان ملاحظه میکند، اینها همین دنیا هستند؛ یعنى چیزهائى که اجزاء زندگىِ این جهانىِ ما را تشکیل میدهد. خوب، کجاى این بد است. یک دسته از آثار شرعى و اسلامى و معارفى به ما میگوید که دنیا را آباد کنید: «خلق لکم ما فى الارض جمیعا»؛ بروید دنیا را تحقق ببخشید، آباد کنید، بهره‏بردارى از نعم طبیعى را براى خودتان، براى مردم آماده کنید. یک دسته از روایات اینهاست: «الدّنیا مزرعة الاخرة»، «متجر عباداللَّه»؛ از این قبیل تعبیرات وجود دارد که اینها همه، نگاه مثبت به دنیا را نشان میدهد.

یک دسته از بیانات اسلامى و معارفى ما هم، دنیا را رأس خطایا و ریشه‏ى گناهان به حساب مى‏آورد. این ماحصل مطلبى که از این دو مجموعه‏ى معارفى به دست مى‏آید، حرف روشنى است - البته بحثهاى تحلیلى و عمیق براى این کارها باید بشود و لازم است و شده؛ بحثهاى خوبى هم انجام گرفته است - اما خلاصه‏ى مطلب این است که خداى متعال این سفره‏ى طبیعت را براى افراد انسان گسترده است و همه‏ى آحاد انسان را سفارش کرده است، دستور داده است که این مائده‏ى طبیعى الهى را هرچه میتوانند بالفعل‏تر، آماده‏تر، رنگین‏تر در اختیار افراد بشر قرار بدهند و خودشان هم بهره ببرند؛ لکن یک حدود و ضوابط و قواعدى بر این حاکم است؛ یک منطقه‏ى ممنوعه‏اى وجود دارد. دنیاى ممدوح این است که انسان این سفره‏ى طبیعى الهى، این موهبت الهى را آنچنانى که ضوابط و قواعد الهى دستور داده است، بر طبق او رفتار کند، از حدود و ضوابط تخطى نکند، در مناطق ممنوعه قدم نگذارد. دنیاى مذموم آن است که انسان این متاعى را که خداى متعال براى افراد بشر قرار داده است، براى خود بخواهد، سهم خود را افزونتر از دیگران بخواهد، به سهم دیگران دست‏اندازى کند، دلبستگى پیدا کند که این دلبستگى به مقتضاى حبّ الشّى‏ء یعمى و یصمّ، انسان را کر و کور میکند، تا آنجا که در راه به دست آوردن چیزى که عاشق و دلبسته‏ى آن هست، هیچ خط قرمزى و هیچ حد و حدودى را رعایت نمیکند؛ این میشود دنیاى مذموم. دلبستن به دنیا، سهم‏خواهى بیش از اندازه‏ى خود، بیش از حق خود، دست‏اندازى به سهم دیگران، تجاوز به حقوق دیگران؛ این میشود آن دنیاى مذموم. مال، دنیاست؛ مقام، دنیاست؛ قدرت، دنیاست؛ محبوبیت، دنیاست؛ نعم دنیا، لذات طبیعى، اینها همه دنیاست. اسلام و ادیان الهى به طور کلى بهره‏بردارى از این دنیا را براى انسان مباح قرار دادند؛ اما دست‏اندازى به حق دیگران، به هم زدن قواعد و قوانین این عالم طبیعت، ظلم کردن به دیگران، خود را غرق در این متاع دنیا کردن و از هدف اصلى و نهائى غافل ماندن را ممنوع دانسته‏اند؛ مذموم دانسته‏اند. این دنیا وسیله‏ى تعالى و تکامل است، هدف نباید قرار بگیرد؛ به اینکه توجه نشد، این دنیا میشود مذموم.

این بلیه در دنیاى اسلام و در دورانى که امیرالمؤمنین بر سرکار آمد، وجود داشت که موجب شده بود حق صریح، یعنى کسى مثل على‏بن‏ابى‏طالب)ع) مورد خدشه و مناقشه قرار بگیرد؛ کسانى مقام او، معنویت او، سابقه‏ى او، صلاحیتهاى بى‏نظیر او را براى مدیریت جامعه‏ى اسلامى ندیده بگیرند و با او معارضه و مبارزه کنند. این، بر اثر دنیاطلبى بود. راز انحرافى که آن روز امیرالمؤمنین در مقابل خود ملاحظه میکرد - و نهج‏البلاغه پر است از بیان این انحرافها - عبارت بود از دنیاطلبى. شما امروز به دنیا نگاه کنید، همین را مشاهده میکنید. وقتى عناصر دنیاطلب، فرصت‏طلب، متجاوز، زمام کارها را در سطح عالم در دست گرفتند، همانى میشود که ملاحظه میکنید. اولاً به حقوق انسانها ظلم میشود؛ ثانیاً حق و سهم آحاد بشر از این سفره‏ى عظیم طبیعت الهى و موهبت الهى ندیده گرفته میشود؛ ثالثاً همین دنیاطلبان براى اینکه به مقاصد خودشان برسند، در جامعه فتنه ایجاد میکنند؛ جنگها، تبلیغات دروغین، سیاست‏بازى‏هاى ناجوانمردانه؛ اینها ناشى از همین دنیاطلبى‏هاست. در محیط فتنه - محیط فتنه به معناى محیط غبارآلود است - و وقتى فتنه در جامعه‏اى به وجود آمد، فضاى ذهنى مردم مثل محیطِ غبارآلود و مه‏آلود است که گاهى انسان نمیتواند دو مترى خودش را هم ببیند. یک چنین وضعى به وجود مى‏آید.

در یک چنین وضعیتى است که خیلى‏ها اشتباه میکنند، بصیرتشان را از دست میدهند. تعصبهاى بیخود، عصبیتهاى جاهلى در چنین فضائى رشد پیدا میکند. آن وقت مى‏بینید محور دنیاطلبانند، اما یک عده کسانى که اهل دنیا هم نیستند، به خاطر فتنه در جهت هدفهاى آنها حرکت میکنند؛ وضع دنیا اینجور میشود. بنابراین «الدّنیا رأس کلّ خطیئة». حب دنیا، دل بستن به دنیا، در رأس همه‏ى خطایا و همه‏ى گناهان است. امیرالمؤمنین به این نکته توجه میدهد. این برنامه‏ى تربیت اخلاقى امیرالمؤمنین است.

شما اگر سرتاپاى نهج‏البلاغه را نگاه کنید، مى‏بینید آنچه که امیرالمؤمنین درباره‏ى بى‏رغبتى به دنیا، دل نبستن به دنیا، زهد در دنیا بیان فرموده است، از همه‏ى آنچه که در نهج‏البلاغه بیان کرده است، بیشتر است؛ این به خاطر همین است. والّا امیرالمؤمنین کسى نبود که از دنیا گوشه‏گیرى کند، انعزال از دنیا داشته باشد؛ نه، براى آبادى دنیا یکى از فعالترین آدمها بود؛ چه در زمان خلافت، چه بعد از خلافت، امیرالمؤمنین جزو کسانى نبود که کار نکنند، دنبال تلاش نروند؛ چرا. معروف است آن‏وقتى که امیرالمؤمنین در مدینه زندگى میکردند - قبل از خلافت - باغستانهائى را به دست خودش به وجود آورده بود؛ آب جارى کرده بود؛ نخل به وجود آورده بود. پرداختن به دنیا و به طبیعتى که خداى متعال در اختیار انسان گذاشته است، و اداره‏ى معیشت مردم، اداره‏ى امور اقتصادى مردم، فراهم کردن وسائل رونق اقتصادى، اینها همه کارهاى مثبت و لازم و جزو وظائف فرد مسلمان و مدیران اسلامى است. امیرالمؤمنین یک چنین آدمى بود؛ اما خود او هیچ دلبستگى نداشت. این وضع امیرالمؤمنین و برنامه‏ى تربیت اخلاقى امیرالمؤمنین است.

علاج دنیاپرستى را هم امیرالمؤمنین در خطبه‏ى متقین بیان فرموده است: «عظم الخالق فى انفسهم فصغر ما دونه فى اعینهم». علاج دلبستن و مجذوب شدن به دنیا این است که انسان تقوا پیشه کند که از خواص تقوا یکى همین است که «عظم الخالق فى انفسهم»؛ خدا در دل انسان، در جان انسان آنچنان جایگاهى پیدا میکند که همه چیز در نظر او کوچک میشود. این مقامات دنیوى، این اموال، این زیبائى‏ها، این جلوه‏هاى زندگى مادى، این لذتهاى گوناگون در نظر انسان حقیر میشود و بر اثر عظمت یاد الهى در دل انسان، اهمیت پیدا نمیکند. از خصوصیات تقوا همین است. خود او هم - امیرالمؤمنین - مظهر کامل همین معنا بود.

ما باید این شبها، این روزها و این دعاها را قدر بدانیم. توجه به این دعاها، تذکر مضامین این دعاها خیلى ارزش دارد؛ اگر قدردانى کنیم. اینها علاج درد درونى ماست که متأسفانه آحاد بشر در همه‏ى دورانها به آن مبتلا بوده‏اند. باید هرچه میتوانیم این بیمارى، این درد بزرگ، این ضایعه - دلبستگى به دنیا - را در خودمان کم کنیم. توجه به خداى متعال و تذکر عظمت پروردگار یکى از راه‏هاست. لذا شما دعاهاى امیرالمؤمنین را نگاه کنید؛ پرشورترین دعاها همین دعاهاى امیرالمؤمنین است. البته ادعیه‏ى رسیده‏ى از معصومین (علیهم‏السّلام) همه پرمغز، پرمضمون از لحاظ سوز و گداز عاشقانه و عارفانه است و غالباً در حد عالى، منتها جزو بهترینها یا شاید بهترینها، این دعاهائى است که از امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) رسیده است. همین دعاى کمیل یا دعاى صباح یا دعاى مناجات شعبانیه، که من از امام(رضوان اللَّه علیه) یک وقتى پرسیدم که در بین این دعاها شما بیشتر به کدام علاقه دارید، ایشان گفتند دعاى کمیل و مناجات شعبانیه. هر دو از امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) است. این راز و نیاز و سوز و گداز امیرالمؤمنین و هم مناجاتهاى آن بزرگوار، حقیقتاً گدازنده است براى کسى که توجه داشته باشد.(بیانات رهبر معظم انقلاب در نماز جمعه1387)

جمعه 20 شهریور 1388
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
نظرات

نوید

متشکرم.

25 بهمن 1388

اخبار مرتبط
محصولات مرتبط