نگاهی به کتاب «اخلاق در نهج‌البلاغه»

چاپ اول کتاب «اخلاق در نهج‌البلاغه» نوشته سیدحسین هاشمی از سوی موسسه بوستان کتاب منتشر و روانه بازار نشر شد.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این اثر، گوشه‌هایی از مطالب اخلاقی در نهج‌البلاغه است که در قالب کلمات و جملات اعجاب‌انگیز، بیماری‌های اخلاقی و خطر آنها و راه‌های درمان را به همه انسان‌ها ارایه می‌کند.

بی‌تردید جایگاه نهج‌البلاغه در میان نوشته‌ها، همانند جایگاه امیرالمومنین(ع) در میان بشر است. اگر مقام علی(ع) بعد از پیامبر است، نهج‌البلاغه علی(ع) هم برادر قرآن و در رتبه بعد از او قرار دارد؛ چنانچه در کلام نبوی، پیامبر(ص) شهر علم، و علی(ع) باب آن است.

نهج‌البلاغه در بیان توحید، فروزشی دارد که فحول کلام و حکمت را متحیر ساخته است: «ما وحده من کیفه و لا حققته اصاب من مثله و لا ایاه عنی من شبهه و لا صمده و لا من اشار الیه؛ آن کس که کیفیتی برایش قائل شود، او را یکتا ندانسته و کسی که برای او مانند قرار دهد، به حقیقتش پی‌نبرده و هرکس او را شبیه چیزی بداند، به مقصد نرسیده است.» چنان که کلامش در بیان نبوت و معاد، ایمان و یقین، راه رستگاری و دام‌های شیطان و خطراتی که سعادت بشر را تهدید می‌کند ـ‌‌اعم از هوای نفس، جاذبه‌های دنیا، صفات کبر، فخر و ریا‌ـ بعد از قرآن بی‌نظیر است. این کتاب را به حق «اخ القرآن» نامیده‌اند. او که هارونی است برای موسی(ع) در پیشبرد اهداف قرآن تا دردهای روحی بشر را شفا دهد، چراغ هدایت را در میان آشوب‌های سیاسی ـ اجتماعی و انحرافات فردی در مسیر سعادت بشر روشن کند و او را از تاریکی‌ها و فتنه‌ها رهایی بخشد.

عظمت نهج‌البلاغه را می‌توان در دفاع از مظلوم و دشمنی با ظالم یافت: «والله لو اعطیت الاقالیم‌السبعة بما تحت افلاکها علی ان اعصی‌الله فی نمله اسلبها جلب شعیرة ما فعلته؛ سوگند به خدا! اگر اقلیم‌های هفت‌گانه را در اختیار من بگذارند، با آن چه در زیر آسمان‌هاست به من بدهند، تا خدا را نافرمانی کنم که پوست جویی را از مورچه‌ای ناروا بگیرم، چنین نخواهم کرد.»

کدام کلام در تاریخ بشر چهره زشت ظلم را این گونه آشکار کرده است؟ در عظمت جایگاه نهج‌البلاغه همین نکته کافی که گوینده‌اش شاهد بزرگترین حادثه و رخداد بشر و ارتباطش با عالم ملکوت است؛ فرشته وحی را دیده و ناله شیطان را شنیده است، تاریخ دوران بعثت و جایگاه قبل از بعثت و تاثیر اسلام بر اعراب و جهان را دیده و آنها را بیان کرده است.

در بخشی از مقدمه کتاب حاضر آمده است: «نهج‌البلاغه دارویی است که عارفان و عالمان روشن‌ضمیر وقتی به این نسخه شفابخش رسیده‌اند، دست از او برنداشته و درمان خویش را در آن یافته‌اند که از آن جمله می‌توان به علامه و فیلسوف شهید مرتضی مطهری اشاره کرد. او می‌نویسد: "از کودکی با نام نهج‌البلاغه آشنا بودم و آن را در میان کتاب‌های مرحوم پدرم ـ‌اعلی‌الله مقامه‌ـ‌ می‌شناختم. پس از آن، در تمام مدت تحصیل، نام نهج‌البلاغه بعد از قرآن، بیش از هر کتاب دیگر به گوشم می‌خورد؛ اما با دنیای نهج‌البلاغه بیگانه بودم... به اصفهان رفتم و تصادف کوچکی مرا با فردی آشنا با نهج‌البلاغه آشنا کرد. دست مرا گرفت و اندکی وارد دنیای نهج‌البلاغه کرد. آن وقت بود که عمیقاً احساس کردم این کتاب را نمی‌شناختم... چهره نهج‌البلاغه در نظرم عوض شد، مورد علاقه‌ام قرار گرفت، محبوبم شد."»

گردآوری نهج‌البلاغه به همت عالمی از سلاله سادات، مرحوم سید رضی صورت گرفته است. سید رضی(متولد 359 هجری قمری و متوفای 406 هجری قمری) نامش محمد، کنیه‌اش «ابوالحسن»، دومین پسر دانشمند «حسین‌بن احمد» ملقب به «طاهر ذوالمناقب»است. لقب وی «رضی» است که فارسی زبانان او را «سید رضی» می‌خوانند.

سید رضی از خاندان‌های بزرگ علمی، دینی و پارسای شیعه امامیه، وابسته به دودمان پاک پیغمبر(ص)، سلاله امیرالمومنین(ع) و فاطمه زهرا(س) بانوی بانوان جهان است. در خانواده او مردان و زنان دانشمند و بزرگوار بلند آوازه زیاد بوده‌اند. وی در نیمه دوم قرن چهارم می‌زیست و نسب‌اش از جانب پدر با پنج واسطه به حضرت موسی‌بن جعفر امام هفتم(ع) می‌رسد(محمدبن حسین‌بن موسی‌بن محمد‌بن موسی‌بن ابراهیم مجاب فرزند بزرگوار امام موسی کاظم"ع"). او از جانب مادر نیز علوی است و نسب‌اش مانند پدر به حضرت امام حسین(ع) منتهی می‌شود. در حقیقت او از طرف پدر و مادر «حسینی» است. مادر وی (فاطمه) نواده ناصر کبیر است که با چهار واسطه، به حضرت امام زین‌العابدین(ع) نسبت می‌رساند.

سید رضی بعد از سی‌ سالگی در مدت کمی قرآن را حفظ کرد. وی عالم، ادیب، عفیف، شریف‌النفس، دارای همت عالی، ملتزم به دین و قوانینش بود و از هیچ کسی جایزه یا صله قبول نمی‌کرد. در عظمت وی همین بس که او سخنان امیرالمومنین(ع) را به نام نهج‌البلاغه تدوین کرد.

کتاب «اخلاق در نهج‌البلاغه» دارای یک مقدمه و سه بخش است که هر بخش فصل‌های متعددی دارد. در مقدمه، به اهمیت و ضرورت بحث اخلاق و جایگاه اخلاق در نهج‌البلاغه پرداخته شده است. امیرالمومنین(ع) در این باره می‌فرماید: «ای کمیل! همانا خداوند پیامبر را تعلیم فرمود، رسول خدا مرا تربیت کرد و من نیز مومنان را پرورش می‌دهم و فرهنگ و آداب و رسوم را به مردم بزرگوار خواهم آموخت.»

کتاب در سه بخش تنظیم شده که بخش اول آن به سه فصل تقسیم می‌شود. فصل اول، به بیان خطر حرکت در سایه نفس اماره پرداخته و راه‌های مقابله و درمان آن بیان و در فصل دوم، آثار شکم‌بارگی و راه درمان این بیماری نشان داده شده است. در فصل سوم نیز درباره شهوت‌طلبی، خطرات رذیله و راه‌های مقابله با آن سخن رفته است.

بخش دوم هشت فصل دارد. در فصل اول، علاوه بر خطر بیماری کبر که آثار فردی، اجتماعی و سیاسی آن می‌تواند فرد و جامعه را نابود کند، به علت‌های ابتلا به این بیماری و درمان آن پرداخته شده است و فصل دوم به بیان فخر می‌پردازد. فصل سوم، بررسی عصبانیت را عهده‌دار است. در این فصل، علاوه بر بررسی آثار تخریبی عصبانیت، به ریشه‌های آن اشاره شده که جهل از مهمترین آنها به شمار می‌رود. در فصل چهارم، درباره حرص، نکوهش و درمان آن سخن رفته و نوشته شده که از علت‌های مهم ابتلا به این بیماری، بدگمانی به خداست. فصل پنجم، درباره حسد است. در نکوهش این بیماری همین بس اگر شدت بگیرد، باعث ایجاد قتل می‌شود. نویسنده در فصل ششم، به بیان عجب پرداخته و در نکوهش و مفاسد آن سخن رانده است و در نهایت، منشا و راه درمان آن را ذکر کرده که از مهمترین راه‌های درمان آن، درک خطر عجب است. فصل هفتم، درباره ریاست به رشته تحریر درآمده است. در این فصل علاوه بر نکوهش آن، عوامل ایجاد ریا و درمان آن ذکر و نشانه‌های ریاکار نیز بیان می‌شود. فصل هشتم کتاب نیز به غضب اختصاص دارد. در این فصل، عوامل خشم و راه‌ درمان آن بیان شده است.

بخش سوم کتاب «اخلاق در نهج‌البلاغه» درباره رذایل زبان است که هفت فصل دارد. فصل اول درباره غیبت و نکوهش آن است و در آن، ریشه‌ها و انگیزه‌های غیبت کننده بیان شده و در پایان به بیان درمان این بیماری‌ پرداخته شده است. فصل دوم، به بیان تعریف دروغ، نکوهش و راه درمان آن می‌پردازد و یاد دوزخ از مهمترین راه‌های درمان آن به حساب می‌آید. فصل چهارم درباره تهمت است که ریشه‌های بروز و ظهور آن را بیان می‌کند. بهترین راه درمان شخص مورد اتهام، دوری از مواضع اتهام است. فصل پنجم، عهده‌دار بحث سخن‌چینی است. در این فصل ضمن نکوهش سخن چینی، تفاوت آن با سعایت بیان شده و در پایان به راه درمان اشاره شده است. فصل ششم، درباره ناسزاگویی است که علاوه بر تعریف و نکوهش آن، به درمان این بیماری نیز اشاره می‌شود. از مهمترین راه‌های درمان ناسزاگویی، یاد معاد است. فصل هفتم، به تشریح استهزا اختصاص دارد. در این فصل نیز، به تعریف، نکوهش و راه درمان آن پرداخته شده است.

در انتهای این اثر، علاوه بر کتاب‌نامه، نمایه‌ای از آیات و روایت، زینت‌بخش کتاب حاضرند.

چاپ اول کتاب «اخلاق در نهج‌البلاغه» در شمارگان 1500 نسخه، 272 صفحه و بهای 50000 ریال راهی بازار نشر شد.

در زمینه معارف نهج البلاغه کتابهای «ترجمۀ نهج البلاغه»، «متقین ؛ دریافتی از خطبه نهج البلاغه»، «قرآن در نهج البلاغه»، «روش برداشت از نهج البلاغه»، «دنیاشناسی و دنیا گرایی در نهج البلاغه»، «وحدت جوامع در نهج البلاغه»، «حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه»، «نهج البلاغه از دیدگاه مقام معظم رهبری»، «بهترین ها و بدترین ها از دیدگاه نهج البلاغه» در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.