هویت ملی ما مدیون جنگ است

ابراهیم فیاض گفت: در دوران جنگ تحول‌های اساسی فرهنگی در جامعه به وجود آمد. جنگ یک نوع فرهنگ بزرگ ایرانی را به وجود آورد که بعد از آن هویت ملی ما بر اساس همین فرهنگ شکل گرفت و این به صورت هرمنوتیکی در طول زمان ادامه خواهد داشت. فرهنگ بزرگ ایرانی و هویت ملی ما مدیون جنگ است.

ابراهیم فیاض در گفت‌وگو با برنا، گفت: مردم ما به سادگی بلاها را به فرصت­ها تبدیل می کنند، یکی از ناهنجاری­های اجتماعی که جنگ به وجود آورد به هم خوردن ساختار بعضی از خانواده­ها بود. مثلا پسر یا پدر خانواده شهید شد و این ساختار خانواده را به هم ریخت. البته در خیلی از خانواده­ها­ مشکل با ازدواج برادر شهید با همسر شهید حل شد و مسأله­ای از نظر اقتصادی برای آنها پیش نیامد. این خانواده­ ها سعی کردند آسیب را تا جایی که می­توانند ترمیم کنند.

استاد دانشگاه تهران درباره ساختار اجتماعی شهرهای مختلف ایران در دوران جنگ گفت: در جنگ ساختار اجتماعی ما از حالت شهرهای بسته در آمد و به شهرهای باز تبدیل شد. این اتفاق یک دلیل روشن داشت؛ آدم­ها قبل از جنگ شاید هیچ‌وقت همشهری خودشان یا مردم شهرهای دیگر را به این سادگی نمی­شناختند اما وقتی لشکری از استان تهران یا استان فارس یا استان­های دیگر جمع می­شد، رزمندگان با هم استانی‌هایشان آشنا می‌شدند و این خودش گاهی باعث رفت و آمدهای خانوادگی و ازدواج می‌شد. به همین دلیل جنگ باعث رشد خانواده‌ها ­شد.

فیاض درباره ادامه رابطه مردم بعد از سال‌های جنگ تصریح کرد: گاهی میان رزمنده‌ها آشنایی اقتصادی اتفاق می­ افتاد. الان کسانی را می‌شناسم که بعد از جنگ همدیگر را پیدا کرده­ اند و با هم کار اقتصادی در شهرستان­ها انجام می­دهند، یعنی بچه­ های جنگ بعد از جنگ همچنان با هم رابطه دارند و کار می­کنند. این مسأله پس از جنگ یک نوع انسجام کلان کشوری به وجود آورد.

این جامعه‌شناس ادامه داد: در جنگ ارتباط بین قوم­های مختلف به‌وجود آمد چون بچه­ هایی که به هم بر می­ خوردند از قوم­های گوناگون بودند اینها با هم دوست می­ شدند و ارتباط برقرار می­کردند. ارتباط قومیت­های مختلف در ایران یک نوع انسجام ملی به وجود آورد.

وی به آثار فرهنگی جنگ در ایران اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از تبعات جنگ آشنایی فرهنگی ایرانیان با هم بود چون لشکرها در خط مقدم با هم همسایه بودند و این همسایگی باعث می­شد بچه­ ها با هم ارتباط برقرار کنند یا در اردوهایی که کنار هم پشت خط داشتند با هم آشنا شوند و فرهنگ­های همدیگر را بهتر دریابند و با آن آشنا شوند. در نتیجه یک نوع تعامل فرهنگی هم در جنگ اتفاق افتاد.

فیاض با تاکید بر پیامدهای اجتماعی جنگ گفت: تاحالا بیشتر به صورت تخصصی به مسأله جنگ نگاه شده و کمتر به بعد اجتماعی آن توجه کرده­ اند. یک اتفاق مهم در جنگ ما رشد شخصیتی بچه­ ها بود. اصلا نفس مهاجرت از شهر به سوی یک فضای بزرگ‌تر اجتماعی به شدت باعث رشد شخصیتی بچه­ ها شد. خیلی از بچه­ های روستایی در این محیط به شدت پیشرفت کردند. مثلا یادم هست با آقای نوذری، وزیر نفت سابق در جنگ آشنا شدم. او یکی از روستاییان کشور بود که بعدا به مقام بالایی در حراست نفت رسید.

وی درباره پیشرفت‌های علمی پس از جنگ گفت: یکی دیگر از مسایلی که بعد از جنگ پیش آمد همکاری عملی بچه­ های جنگ با هم بود. این بچه­ ها وقتی از جنگ وارد دانشگاه شدند با هر هویتی که در جنگ داشتند چه بسیجی و چه ارتشی با هم دوست شدند و کشور به ‌واسطه همین همکاری‌ها به پیشرفت‌های چشمگیری در علم و دانش دست پیدا کرد. هم اکنون بسیاری از این بچه­ ها را می­بینیم که تیم­های علمی و فکری در کشور تشکیل داده­اند و با هم ارتباط دارند.

فیاض با تاکید بر تفاوت‌های جنگ و نظام اجتماعی در ایران گفت: البته جنگ برعکس همه‌جا که باعث انحلال اجتماعی می­شود در ایران باعث انسجام اجتماعی بیشتر شد. مثلا جنگ، سپاه و ارتش را وادار کرد با یک نوع تعامل با هم کار کنند به طوری که امروز این تقسیم‌بندی کار باعث شده همه گروه­های نظامی در ایران به شدت رشد کنند و هرکس در حوزه خودش در حال پیشرفت باشد.

وی افزود: جنگ باعث شد نوعی تقسیم کار نانوشته به وجود آید که تا امروز هم بین نیروهای نظامی ادامه دارد. در دوران جنگ تحول‌های اساسی فرهنگی در جامعه به وجود آمد. یعنی جنگ یک نوع فرهنگ بزرگ ایرانی را به وجود آورد که بعد از آن هویت ملی ما بر اساس همین فرهنگ شکل گرفت و این به صورت هرمنوتیکی در طول زمان ادامه خواهد داشت. فرهنگ بزرگ ایرانی و هویت ملی ما مدیون جنگ است.

فیاض تاکید کرد: این ارتباط‌ها با گذشت زمان کمرنگ نمی­شود چون جنگ همیشه در حال تولید معنی است. مثلا جنگ جهانی دوم در غرب هنوز هم به شدت معنی­ سازی می­ کند. جنگ یک تراژدی است. هنوز هم وقتی به شهرستان­ها و مزار شهدا می­روم تجربه­ های تازه‌ای از رفتار مردم به دست می‌آورم.

این جامعه‌شناس درباره تاثیر فکر و عمل شهیدان بر جامعه به‌ویژه جوانان گفت: این ارتباط و احترام به شهیدان هنوز هم هست. مسأله­ای که برای من جالب است این است که نسل جدید ما یعنی کسانی که مثلا دایی یا عمو یا حتی پدر بزرگشان شهید شده به وجود آنها افتخار می­کنند. مثلا بعضی از فرزندان شهدا که الان ازدواج کرده ­اند و نوه­ دار شده­ اند، نوه‌های آنها الان با افتخار می­گویند پدر بزرگمان شهید شده و این نشان می­دهد شهیدان در خانواده­هایشان اسطوره شده­ اند.