جنبش‌دانشجویی از نظر زرشناس

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت:در سال‌های1351 تا 1357 بافت اجتماعی دانشجویان تا حد بسیار زیادی به نفع قشر مذهبی تغییر پیدا می کند؛ اندیشه مذهبی به یک اندیشه هژمونی تبدیل می شود و بر خلاف دوره های قبل جنبش دانشجویی به جنبش مردمی گره می‌خورد و با خصلت‌های عدالتخواهی، استبداد ستیزی و استعمار ستیزی شکوفا می‌شود.

شهریار زرشناس،عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در جلسه بررسی سیر تاریخی جنبش دانشجویی،در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: بعد از رنسانس از حدود قرن 14 میلادی تغییرات بزرگی در شرایط تمدن غرب به وجود آمد و غرب قرون وسطی به غرب مدرن تبدیل شد. اما در این میان غربی ها نیاز داشتند که این نگاه خود را تعریف کنند و بعد به میان جامعه ببرند. بخشی از این کار را ژورنالیست ها و بخشی دیگر را نظام آموزش عالی به عهده گرفت و نخستین بانیان دانشگاه به سبک آموش عالی جدید، سرمایه داران رنسانس بودند و هدف آنها گسترش این نظام و ایستادگی در مقابل نظام کلیسایی بود و دانشگاه در ایران هم با همین هدف شکل گرفت.

وی افزود: در غرب یکی از ویژگی های نظام عالی این بود که می خواست مفروضات مدرن را در مقابل نظام آموزش کلیسایی مطرح کند و یک نیروی کاری را تربیت کند که گرداننده نظام تمدن مدرن باشد.

زرشناس در ادامه تصریح کرد: با گسترش جامعه و ظهور انواع ساختارهای مدرن، این افراد پرورش نیروی کار را بر عهده گرفتند و نظام تمدن غرب در آن زمان که یک نظام سکولار بود، سعی داشت افراد علم آموخته و به اصطلاح ساینتیست ها را جایگزین روحانیون و کشیش ها کند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در آن زمان شعار مدرنیته تقدس زدایی بود اما خود مدرنیته یک سری مقدسات به وجود آورد . در این نظام یکی از خطوط قرمز دموکراسی بود و نباید در آن سوال جدی می شد، همچنین خود ماهیت علم که یک دستاورد بشری است، نیز موضوعی بود که نباید سوالی درباره آن مطرح می شد.

نویسنده کتاب مبانی نظری غرب در ادامه افزود: ما در کشور خود قبل از مشروطه سیستم سنتی داشتیم و آن سیستم آموزشی افراد برجسته ای همچون شیخ بهایی، فارابی و بوعلی سینا را پرورش داده بود. اما با پیروزی مشروطه مدرنیست ها قدرت را در دست گرفتند و تلاش می کردند که تمام مناسبات انسانی را دگرگون و مدرنیته کنند.

وی با بیان اینکه ما آن زمان در کشور با پدیده غرب زدگی شبه مدرن مواجه شدیم، گفت: یکی از وجوه تحقق این غربزدگی شبه مدرن در سال 1313 و تاسیس دانشگاه تهران بود که با هدف ترویج نیروهای مدرن و تکنوکرات شروع به فعالیت کرد. از زمانی که شبه مدرن و نظام آموزش عالی جدید شکل گرفت، جنبش دانشجویی نیز شکل گرفت و از این دوره تا مقطع انقلاب اسلامی جنبش دانشجویی پنج مرحله را پشت سر گذاشته است.

تنها اعتراض دانشجویی دوره رضا شاه

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: در دوره اول که از سال 1313 تا 1320 است، جنبش دانشجویی به لحاظ کیفی بسیار ضعیف است. و اکثر دانشجویان از خانواده های اشراف یا سرمایه داران نوظهور هستند و همین مسئله آنان را به محافظه کاری وامی داشت، پس در این دوره ما رویکرد اعتراضی چشمگیری نمی بینیم. تنها در سال 1316 آن هم در یکی از دانشکده ها که قرار بود ولیعهد آن زمان از آنجا دیدار کند، رییس دانشکده برای آن بازدید هزینه هنگفتی کرد اعتراض دانشجویان را به همراه داشت که عده ای دستگیر و یک نفر اعدام شد و این اعتراض اولین و تنها نوع فعالیت جنبش دانشجویی در دوره رضا شاه است.

وی افزود: در مرحله دوم در دوره رضاشاه تحول عظیمی در جامعه به وجود آمد که البته فضای خفقانی هم در جامعه حاکم بود که کتابهای 53 نفر و چشمهایش، فضای آن زمان را به خوبی توصیف کرده اند. این فضای خفقان با رفتن رضاشاه شکست و زندانیان سیاسی، آزاد شدند و جامعه ما تمایل خود به گرایش های مختلف را نشان داد.

زرشناس در ادامه یادآور شد: در جریان جبهه ملی و مصدق هم جریان دانشجویی حضور داشت و البته اعتراضاتی هم پس از کودتای 32 به وجود آمد که بارز ترین آن واقعه 16 آذر بود.

دوره سوم،عصر رکود و عقب نشینی

نویسنده "درباره دموکراسی" در تشریح سومین دوره زمانی تشکل های دانشجویی گفت: دوره سوم هم از سال 1332 آغاز می شود و تا سال 1342 ادامه دارد، در این دوره ما شاهد عقب نشینی و رکود خاصی در میان مردم و به خصوص جامعه دانشجویی بودیم و سرخوردگی نسبی در میان دانشجویان به وجود آمد. در سال های 39 و 40 هم اعتراضاتی روی می دهد و در اول بهمن 1340 به دلیل بسته شدن تمامی در های دانشگاه به دستور شاه، نیروهای چترباز وارد محوطه دانشگاه می شوند و دانشجویان را مورد سرکوب شدیدی قرار می دهند.

وی افزود: اما 15 خرداد 1342 پایانی برای مرحله سوم جنبش دانشجویی است؛ در سال 1342 تا 1351 جریان هایی مثل مجاهدین خلق که به لحاظ فکری به شدت تحت تاثیر مارکسیست ها قرا رداشتند، شکل می گیرد. اما در عین حال که فضای جامعه و دانشگاه فضای آرامی است، دانشگاه جنبش مسلحانه بیرون از دانشگاه را تغذیه می کند، در این زمان شمار نیروهای مذهبی دانشگاه افزایش می یابد و این دو دلیل دارد یک دلیل آن این بود که بسیاری از دانشجویان از اندیشه های سکولار زده شده اند و از آن فاصله گرفته اند، دلیل دیگر آن هم وجود بافت گسترده ای از طبقات مختلف مردم با اعتقادات مذهبی مختلف در فضای دانشگاه بود. همچنین افراد و روحانیونی چون شهید بهشتی، شهید مفتح، و شهید مطهری نیز با فضای دانشگاه و دانشجویان تعامل داشتند.

انقلاب اسلامی،دوره شکوفایی جنبش دانشجویی

این استاد دانشگاه ادامه داد: مرحله پنجم از سال 1351 تا سال 1357 است و در این دوره بافت اجتماعی دانشجویان تا حد بسیار زیادی به نفع قشر مذهبی تغییر پیدا می کند؛ اندیشه مذهبی به یک اندیشه هژمونی تبدیل می شود، و دیگر نماز خواندن و مذهبی بودن مورد تمسخر واقع نمی شود و دختران دانشجو نیز دراین شرایط با حجاب وارد محیط دانشگاه می شوند و در این دوره بر خلاف دوره های قبلی جنبش دانشجویی به جنبش مردمی گره می خورد و با خصلت های عدالتخواهی، استبداد ستیزی و استعمار ستیزی شکوفا می شود.

نویسنده کتاب "نیمه پنهان آمریکا" به ذکر ادوار جنبش دانشجویی پس از انقلاب پرداخت و گفت:بعد از انقلاب نیز جنبش دانشجویی به چهار قسمت تقسیم می شود، نخستین بخش آن از سال 1357 تا 1360 است که مقطع خاصی برای دانشگاه به شمار می رود که یک فضای آزادی خواهی توأم با هرج و مرج برقرار بود.

زرشناس افزود:در دوره دوم یعنی از سال 1360 تا 1369 نیروهای خط امام به پیروزی رسیدند و فضای دانشگاه را در دست گرفتند. اما در این دوره فضای دانشگاهی بیشتر تحت تاثیر آرمانخواهی های دفاع مقدس بوده است. در این دوره خصیصه عدالت گرایی بیشتر دیده می شود و برای نخستین بار است که جنبش دانشجویی با نظام پیوند می خورد.
پیاده نظام لیبرال ها ، سران اصلاحات شدند

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه تصریح کرد:اما از سال 69 به بعد با فروپاشی برخی کشورها از جمله شوروی، فضای خاصی نیز در محیط دانشگاه حاکم می شود. جنبش دانشجویی ایران به دلیل اینکه فضا را خالی از آرمان گرایی می بیند، وارد عمل می شود و به رهبری افرادی همچون سروش خیلی نهان روشانه حقیقت آنچه را که می خواهد پنهان می کند، که سران اصلاحات دوران کنونی از اعضای جنبش دانشجویی آرمان گرای آن زمان بودند و این حرکت تا قبل از سال 76 ادامه داشت و این جنبش دانشجویی نادانسته به پیاده نظام لیبرال ها و سلطه گران تبدیل شد.

زرشناس اضافه کرد:در سیستم نئولیبرال، آنها معتقد بودند، که باید زندگی کرد و از مواهب آن استفاده برد. اما این سیستم آنها حق زندگی را از خیلی ها می گرفت و در اختیار سرمایه داران قرار می داد. این سیستم افرادی را می خواست که افرادی خنثی باشند و حاضر نباشند در مقابل ظلم و ستم و بسیاری از رویدادهای جامعه اعتراض کنند. که افرادی همچون تاج زاده و امثال اینها در دسته این گروه از دانشجویان قرار داشتند.

وی در پایان صحبت های خود خاطرنشان کرد: جنبش دانشجویی جنبشی است که در هر جای جهان که باشد، سه موضوع آرمان گرایی، عدالت طلبی، و امپریالیست ستیزی را نمی توان از وی گرفت و در او خاموش کرد.

آثار مکتوب زیر از این نویسنده و منتقد در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
•اشاراتی درباره لیبرالیسم در ایران
•جامعه مدنی
•جستارهایی در ادبیات داستانی معاصر
•درباره دموکراسی
•روان شناسی مدرن و حقیقت فراموش شده انسان
•روان شناسی مدرن و حقیقت فراموش شده انسان
•سرمایه سالاری (کاپیتالیسم)
•مبانی نظری غرب مدرن
•نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران جلد اول
•نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران جلد دوم
•نیمه پنهان آمریکا
•نیهیلیسم
•واژه نامه فرهنگی سیاسی
•چشم اندازی از ادبیات معاصر ایران