بررسی «چالش‌های فکری نظریه ولایت فقیه»

کتاب «چالش‌های فکری نظریه ولایت فقیه» نوشته مصطفی جعفر‌پیشه‌فرد، تهیه شده توسط دبیرخانه مجلس خبرگان از سوی موسسه بوستان کتاب به چاپ سوم رسید.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، اثر حاضر یکی از تحقیقاتی است که اغلب به پاسخ‌گویی شبهات و پرسش‌هایی می‌پردازد که موضوع ولایت فقیه، به عنوان نظریه رایج و فراگیر فقه شیعه در باب دولت، با آنها روبه‌ست.

این کتاب به بررسی چالش‌های نظری و علمی نظریه «ولایت انتصابی فقیه» می‌پردازد. اهمیت این بررسی، از آن‌رو است که اگر این چالش‌ها بی‌پاسخ بماند و چنان که عده‌ای مدعی‌اند، اگر ثابت شود که نظریه ولایت فقیه، نظریه‌ای تناقض‌نما و غیر منطقی یا ثبوتا محال است، نوبت به گفتمان درباره ادله اثباتی این نظریه و سایر شاخه‌های آن نخواهد رسید.

نظریه مذکور که مبنای جمهوری اسلامی و اندیشه سیاسی بنیانگذار فقید آن به حساب می‌آید، از سه مفهوم اساسی «ولایت»، «انتصاب» و «فقیه» شکل می‌گیرد. پرسش‌های مربوط این نظریه را می‌توان با یکی از این سه مفهوم مرتبط دانست. با صرف‌نظر از پاره‌ای از شبهات درباره ولایت فقیه که نشانه‌گیری خود را متوجه ادله ولایت فقیه می‌کنند، این نظریه با سه نوع انتقاد روبه‌رو است: انتقادهایی از مفهوم «ولایت»، انتقادهایی از مفهوم «انتصاب»، انتقادهایی از مفهوم «فقاهت».

در این کتاب این انتقادها در سه بخش مجزا بررسی می‌شوند. در بخش نخست، با وجوهی از انتقاد‌ها و شبهه‌های مختلف درباره مفهوم «ولایت» روبه‌روییم؛ نظیر تحقق ناپذیر بودن نظام مبتنی ولایت، نامعقول بودن و تناقض‌نما بودن ولایت و جمهوریت؛ محال و غیر عقلانی بودن انتخاب «ولی» از سوی «مولی علیه»؛ ولایت به مثابه مالکیت، وجه مشترک همه آنها، نامعقول دانستن نظام مبتنی بر ولایت. در این بخش، پس از ارائه وجوه انتقادی بالا، در بررسی به این نتیجه می‌رسیم که اگر نقطه مشترک و مرکز اتکای تمامی پرسش‌ها، در تبیین مفهوم «ولایت» به مفهوم «قیمومت» و «مهجوریت» تفسیر شود، انتقادات بالا، قابل طرح است، ولی اگر «ولایت» تفسیر دیگری در دیدگاه نظریه‌پرداز ولایت فقیه داشته باشد، مبنای اصل سخنان بالا متزلزل می‌شود.

بخش دوم با ارائه چالش‌های فکری مفهوم «انتصاب» آغاز می‌شود. در ارتباط با مفهوم «انتصاب» دو انتقاد مهم مطرح است. انتقاد نخست بر این نکته انگشت می‌گمارد که «اگر حکومتی، مشروعیتش را از بالا گرفته باشد و با نصب و تعیین الهی، استقرار یابد، چنین نظامی غیر معقول و برخلاف دستاوردهای بشریت در جهان معاصر است، زیرا در آن، تنها حقوق یک‌طرفه مطرح می‌شود و مردم هیچ نقشی در آن ایفا نمی‌کنند و در نتیجه، چنین نظامی، دیکتاتوری، استبدادی و سلطنتی خواهد بود و مقوله نظارت -‌که اساس نظام‌های دموکراتیک امروزی است و از ابزار‌های مفید در تحدید قدرت به شمار می‌آید- در چنین نظامی، بی‌مفهوم است، و اعتقاد به آن، تناقض‌نما و یک پاردکس است». پس از ارائه این انتقاد‌ها و تبیین ادله آنها، نویسنده به بررسی آنها پرداخته و ضمن ارائه مولفه‌های نظام دیکتاتوری و سلطنتی، آنها را با مولفه‌های نظام ولایت فقیه مقایسه می‌کنند و سپس به بررسی جامع‌تری از مقوله نظارت و امکان آن در نظام ولایت فقیه می‌پردازد.

انتقاد دوم از این جا نشأت می‌گیرد که انتصاب مطرح در ولایت فقیه، به شکل نصب عام است و «نصب عام» ثبوتا، مقوله‌ای محال و متناقض است و از شارع حکیم، صادر ناشدنی است. افزون بر این، از مشکلات مهم نصب عام، شیوه تعیین فقیه حاکم است. در این‌جا پس از ارائه پیشینه تاریخی این مشکل و تقریرهای مختلفی که در تبیین این انتقاد ارائه شده است، راه‌حل‌هایی که از طرف متفکران عرضه شده است، آورده و به بررسی آنها پرداخته می‌شود. عمده این راه‌حل‌ها عبارتند از: ولایت شورایی، رجوع به مرجح اثباتی و تخییر جمعی؛ تزاحم و استفاده از مرجحات؛ نظرییه تعیین به توصیف؛ نظریه انتخاب فقیه اصلح؛ نظریه وجوب کفایی إعمال ولایت.

بخش سوم کتاب حاضر به بررسی شبهاتی درباره فقه و فقاهت می‌پردازد. اهمیت این بخش در این است که تفاوت عمده و اصلی نظریه ولایت فقیه با دیگر نظام‌های سیاسی، در واژه‌ «فقیه» نهفته شده است. «فقاهت» و «فقیه بودن حاکم»، تفاوت جوهری ولایت فقیه با دیگر اندیشه‌ها است. از این‌رو، اگر کسی تصویری روشن و شفاف از فقاهت نداشته باشد و بر لب و گوهر درونی فقه واقف نشود نمی‌تواند ارزیابی دقیق و منصفانه‌ای درباره ولایت فقیه داشته باشد. اگر فقیهان برجسته‌ای مانند صاحب جواهر(ره)، تردید و وسوسه در ولایت فقیه را امری غریب می‌شمرند و آن را ناشی از آشنا نبودن ذائقه با طعم فقاهت می‌دانند و اگر امام خمینی(ره) تصور آن را موجب تصدیق می‌داند و بدین شکل آن را بدیهی می‌شمرد، نکته‌اش در معرفت درست و آشنایی عمیق با فقه و فقاهت اهل‌بیت(ع) است.
در مورد رابطه فقاهت و ولایت، و تحلیل خردمندانه این دو مقوله در ذهن، دو گروه پرسش خلجان می‌کند. گروه نخست، پرسش‌های مربوط به شخص فقیه و گروه دوم پرسش‌های مربوط به دانش فقه و صناعت فقاهت است... .

در انتهای این اثر، فهرستی از آیات، روایات، اشخاص، مکان‌ها، کتاب‌ها و کتاب‌نامه نیز درج شده است.

چاپ سوم کتاب «چالش‌های فکری نظریه ولایت فقیه» در شمارگان 1000 نسخه، 196 صفجه و بهای 38000 ریال راهی بازار نشر شد.

اخباری دیگر از بوستان کتاب قم:

انعکاسی از نظام فکری فیلسوفان مسلمان در کتابی با عنوان «پژوهشی در فلسفه اسلامی» تالیف عزیزالله فیاض‌صابری از سوی موسسه بوستان کتاب منتشر می‌شود.

نویسنده این اثر معتقد است که در این نظام فکری، ظرایف و نکته‌هایی یافت می‌شوند که حاصل اندیشه‌ورزی و تأملات عمیق فلاسفه اسلامی‌اند.

اثر حاضر، از میان میراث فکری گذشتگان مباحثی نظیر اشتراک وجود، زیادت وجود، اصالت وجود یا ماهیت، وحدت و کثرت حقیقت وجود، سبب تخصص وجود، اقسام وجود به رابط و مستقل، جعل و مجعول، صفات سلبیه وجود، تقدم و تأخر و معیت، حدوث و قدم، ماهیت، تخصّص و تمیز، وحدت و کثرت، هویت و حمل، غیریت و تقابل، را وامی‌کاود.

نخستین چاپ کتاب «پژوهشی در فلسفه اسلامی» از سوی موسسه بوستان کتاب در 1500 نسخه، 652 صفحه، قطع وزیری و جلد سلفون به زودی روانه بازار نشر می‌شود.

همچنین موسسه بوستان کتاب، اثری از حجت‌السلام جواد محدثی با عنوان «ولایت فقیه به زبان ساده» را به چاپ هشتم می‌رساند.

از آنجایی که ولایت فقیه، که تداوم رهبرى امامان در عصر غیبت و محور وحدت امّت اسلامى است، از مهم‏ترین اصول «قانون اساسى» و پشتوانه نظام اسلامى در ایران به شمار می‌رود و اعتقاد آگاهانه به این مساله، ضرورى است.

کتاب حاضر، این اصل مهم و مترقى را با ریشه‏هاى دینى و عقلى آن به زبانى ساده براى جوانان تبیین مى‏کند و پاسخى بر شبهه‏افکنى‏هاى مخالفان ولایت فقیه ارایه می‌دهد.

هشتمین چاپ کتاب «ولایت فقیه به زبان ساده» در شمارگان 5000 نسخه، 64 صفحه، قطع پالتویى و جلد شومیز به زودی منتشر خواهد شد.