آیا زرتشت، آیین نویی را پایه گذاری کرد؟

پاتوق کتاب فردا به نقل از خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) - کتاب «مبانی و ساختار فلسفه میان فرهنگی» با مقاله ای درباره «زرتشت» آغاز می شود. بزرگ مردی که تفکرش در رفتار، گفتار و پندار نیک تجلی می یابد. مقاله «انسان و تفکر» ما را با کارکردهای مغز و دنیای ذهن انسان آشنا می کند و ضرورت ایجاد زمینه های لازم برای شکل گیری تفکر را به ویژه در کودکان مورد بحث قرار می دهد.

این کتاب در 10 فصل تنظیم شده است. زرتشت: پدر تفکر و اندیشه ورزی، انسان و تفکر در حیطه زمان و مدیریت، کلیات فلسفه میان فرهنگی و ضرورت بازبینی حوزه های تفکر، پروژه شکست خورده جریان روشنگری در ایران، ساختار و مبانی مردم سالاری اسلامی در ایران، حقوق بشر در مقایسه فرهنگ ها، رواداری مبتنی بر انسانیت در مقایسه فرهنگ ها، قلمرو عشق و دوستی در اندیشه امام محمد غزالی، روان شناسی میان فرهنگی تعامل و معنا و مفهوم سنت عید نوروز در ایران فصل های کتاب را تشکیل می دهد.

در مقاله «پروژه شکست خورده جریان روشنگری در ایران» جوهر مخرب تفکر تقلیدی را ترسیم می کند و با نگاهی دقیق و موشکافانه به بررسی تفکر سه تن از پرچم داران جنبش روشنگری در ایران می پردازد و نقاط ضعف تفکر و دید آن ها را کالبدشکافی می کند. در مقاله «ساختار و مبانی مردم سالاری اسلامی در ایران» قضاوت مغرب زمین را درباره حقوق بشر در ایران با پرسش های سخت روبه رو می سازد و آن را با دوموکراسی لیبرال غربی مقایسه می کند.

مقاله «روانش شناسی میان فرهنگی تعامل» به ضرورت مقابله با ذهنیت های غلط و پیش داوری های فردی، میان فردی و میان فرهنگی می پردازد و نقش محیط های زیستی را در شکل گیری شخصیت ها و اصول هشت گانه تعامل میان فرهنگی بررسی می کند. همچنین در مقاله «روان شناسی عید نوروز در ایران» سنت در زندگی انسان را ترسیم می سازد و آن را با جشن ولادت حضرت مسیح(ع) مقایسه می کند و تفکری را که منجر به حذف سنت ها شود، مردود می داند.

آیا زرتشت، آیین نویی را پایه گذاری کرد؟
یکی از پرسش های بسیاری از زرتشت شناسان این است که آیا زرتشت، آیین نویی را پایه گذاری کرده و مکتب جدید را بنا نهاده است یا اینکه مکتب او بعدها رنگ و بوی دین به خود گرفته است؟ پاسخ به این پرسش هم سهل است و هم دشوار. دشوار به این دلیل که سخت می توان جوهر فلسفی یک دستگاه فکری را به طور قطع از آیینی که در آن نهفته است جدا کرد. این در مورد زرتشت مصداق دارد. سهل از این جهت که در همه آیین های اخلاقی و آموزه های دینی نوعی فلسفه، جهان بینی و دستگاه فکری وجود دارد؛ مثل یهودیت و فلسفه یهودی، مسیحیت و فلسفه مسیحی و اسلام و فلسفه اسلامی. به همین دلیل می توان بدون اغراق از دین زرتشتی و فلسفه زرتشتی سخن به میان آورد و هر دو را قرین هم دانست یا حتی کل یا بخشی از آن را به صورت جداگانه و مجزا، مورد نگرش و کالبدشکافی قرار داد.

فرامین سه گانه «پندار نیک، گفتار نیک و رفتار نیک»
زرتشت را در رشته ایران شناسی و کتاب های تاریخ غربی به نام های «زراتوسترا»، «زوروآستر»، «زوروآسترا» و یا «زاراسترو» می خوانند و در زبان کهن فارسی او را «زرتشت اسپنتمان» می نامند، امروز زرتشت را به گونه ای ساده تر، پیامبر و پیروان او را زرتشتی می نامند. کسانی که با بیانات زرتشت آشنایی نسبی دارند نیک می دانند که هدفش چیزی جز روشنگری نوع انسان و آشتی و آشنایی او با دنیای عقل و اندیشه نبوده است. شالوده تفکر زرتشت را دو استوانه تشکیل می دهند که از حوزه های اصلی«تکنولوژی تفکر» هستند. یکی از ویژگی های زرتشت، کشف تفکر است. او با فرامین سه گانه «پندار نیک، گفتار نیک و رفتار نیک» دنبال رساندن انسان به شناخت دنیای افکار و اعمال خود است. او به دنبال راهی برای رساندن انسان به شناخت داستان آفرینش و فهم رمزدار و معنای زندگی است. عمق این تفکر را جهان بینی تشکیل می دهد که می توان آن را «الهیات صلح» در دستگاه فکری زرتشتی نامید. زرتشت را به حق می توان پدر تفکر و اندیشه ورزی نامید.

امر بسیار شگفت انگیز این است که زرتشت این دستگاه فکری و فرامین سه گانه خود را دوهزار سال قبل از میلاد مسیح بیان کرده است و آن هم در زمانه ای که انسان نیم دانست اندیشه چیست و با آن چه می توان در زندگی انجام داد. تفکر امری ناشناخته بود و انسان ها براساس شرایط عمل می کردند. زرتشت به دنبال تغییر جهان نبود؛ زیرا نیک دریافته بود که تغییر طرز تفکر به تغییر جهان بینی و تغییر جهان بینی به تغییر جهان کمک می کند و انسان را به آرامش و در نهایت صلح می رساند.

حمورابی از زرتشت الهام گرفته است
درباره زندگانی زرتشت اطلاعات کمی در اختیار داریم که بعضا متضاد نیز هستند. مسلم اینکه او به مردمانی تعلق داشت که پیوندهای آریایی داشتند؛ با قبیله هایی به نام های پارس ها، مادها و پارت ها. این اقوام جزو اقوام هندواروپایی ها بودند که دوهزار سال پیش از میلاد مسیح(ع)مسکن اصلی خود در نواحی جنوب روسیه را ترک کردند و به مهاجرت پرداختند. برخی از آنان به سوی جنوب شرقی ایران حرکت کردند و در نهایت قدم به هندوستان گذاشتند و برخی دیگر روانه غرب ایران شدند. آن دسته از آریایی هایی که بر زمین فعلی ایران قدم نهادند، میهن جدید خود را «اران» به معنای سرزمین آریایی ها نام نهادند. هرچند اینگونه فرزندان آریایی در سرزمین های متفاوت جایگزین شدند، ولی به خاطر شباهت ها در اندیشه، زبان و رسوم، می توان پیشینه آنان را به هندواروپایی ها نسبت داد.
اینکه زرتشت در چه زمانی چشم به جهان گشود، کاملا روشن نیست و سال هایی را بین 4000 تا 600 پیش از میلاد حضرت مسیح(ع) می شود تصور کرد. پژوهشگران محدوده زمانی بین 700 تا 600 پیش از میلاد را درست تر می دانند. از سویی دیگر به ظن قوی گفته می شود که زرتشت پیش از حمورابی زندگی می کرده است؛ زیرا این باور به حقیقت نزدیک تر است که حمورابی باید از زرتشت الهام گرفته باشد.

انسان شناسی با اندیشه فلسفی زرتشت
برای شناخت بهتر عملکرد فلسفی زرتشت بهتر است از گات ها یاری بطبیم؛ زیرا گات ها بدون هرگونه شبهه به زرتشت نسبت داده می شود. گات ها از 17 سرود و و 238 بند و 896 آیه تشکیل می شود که در مجموع دارای 5560 واژه هستند. در این اثر بی نظیر می توان جلوه های فهم زرتشت را از سیمای زمانه خود مشاهده کرد و همچنین می توان نشانه هایی از روش و عمق اندیشه فلسفی او را یافت. فرامین سه گانه زرتشت «پندار نیک، گفتار نیک و رفتار نیک» در گات ها جلوه گر می شود و ستون های ساختمان افکار او را تشکیل می دهد. پندار نیک در بین این سه گزاره از اهمیتی بیش تر برخوردار است زیرا نشانه ای است که از اندیشه فلسفی زرتشت که مستند بزرگی است برای انسان شناسی.

«رواداری کورشی» در کتاب های تاریخ زبان زد شد
کوروش هخامنشی از جمله پادشاهانی بود که زرتشت را پیامبر خود می دانست و براساس فرامین سه گانه او عمل می کرد. هرودوت به این واقعیت اشاره داد که کوروش در امپراتوری خود ملت ها مختلف را به طور منظم دور هم جمع و با آن ها در مورد آداب و رسومشان بحث و تبادل نظر می کرده است. این رفتار او در کتاب های تاریخ به عنوان «رواداری کورشی» زبان زد شده است. او یکی از نمادهای رواداری است که تاکنون مورد واکاوی فلسفی قرار نگرفته است. گات ها هم رفتار کوروش را تصدیق می کند: «اهورامزدا رضایتمندی و دوام را به کسانی می بخشد که پیوسته در پندار نیک، گفتار نیک و رفتار نیک کوشا باشند.»

کتاب «مبانی و ساختار فلسفه میان فرهنگی» نوشته حمیدرضا یوسفی و ترجمه صدیقه خوانساری موسوی در 304 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و بهای 18 هزار تومان از سوی موسسه فرهنگی هنری پگاه روزگار نو منتشر شد.