جریان‌شناسی نشریات فکری و سیاسی پس از جنگ تحمیلی(2)

در بخش اول این نوشتار گزارشی از جریانات فعال در حوزه نشریات مکتوب فکری ـ فرهنگی و سیاسی پس از جنگ تحمیلی ارائه شد. در ادامه بخش دوم این گزارش می آید:.

5. نشریات گفتمان انقلاب اسلامی
1-5 سوره
اولین شماره این ماهنامه در فروردین ماه سال 1368 منتشر شد. سردبیری اولین شماره‌های سوره بر عهده سید محمد آوینی بود. بعد از انتشار چند شماره، سید مرتضی آوینی جای برادر کوچکتر را گرفت و کار انتشار ماهنامه را تا 40 شماره ادامه داد. آوینی در شرایطی اقدام به انتشار سوره کرد که نشریات رنگارنگ فرهنگی از هر جریانی در حال فعالیت جدی بودند و در عرصه فکر، فرهنگ و هنر، گفتمان انقلاب اسلامی را تهدید می‌کردند و گفتمان فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی از داشتن حتی یک نشریه فرهنگی نیز محروم بود. لذا با همت و ابتکار اوینی، نشریه «سوره» شکل گرفت و علاوه بر ماهنامه، ویژه‌نامه‌هایی برای نمایش، داستان، فیلم، موسیقی و... منتشر شد. در این نشریه شخصیت‌هایی چون یوسفعلی میرشکاک، مسعود فراستی، محمدرضا سرشار، نصرالهم قادری، شهریار زرشناس، محمد مددپور، رحیم قاسمیان، جهانگیر خسروشاهی، سیدمهدی شجاعی و... قلم می‌زدند. در این نشریه مطالبی از غالب چهره‌های فرهنگی و هنری برجسته گفتمان انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد.
انتشار این نشریه بعد از شهادت آوینی در فروردین 1372 مدتی متوقف ماند و پس از آن، سیدمحمد آوینی، سید علی میرفتاح و سیدعبدالجواد موسوی کار وی را ادامه دادند. در اواخر سال 81 وحید جلیلی(عضو تحریریه نیستان و سردبیر سابق روزنامه ابرار) سردبیری این ماه‌نامه را بر عهده گرفت و در دوره جدید، 30 شماره از این نشریه را منتشر کرد. سوره در دوره اخیر به ماهنامه‌ای فکری، فرهنگی و هنری با رویکردی جهانی، تاریخی و آسیب‌شناسانه به تحلیل و تفسیر مسائل تبدیل شد و علاوه بر معرفی و گفتگو با چهره‌های شاخص هنر و ادبیات انقلاب اسلامی چون علی صفایی حائری(عین صاد)، علی معلم دامغانی، سیدحسن حسینی، اکبر خلیلی، محمود گلابدره‌ای، جمشید جم، مصطفی محدثی خراسانی، مصطفی مستور، علیرضا کمری، هدیت‌الله بهبودی، قادر طهماسبی(فرید)، محمدکاظم کاظمی، مرتضی سرهنگی، نادر طالب‌زاده، محمد رجبی دوانی، علیرضا قزوه، چهره‌های تازه‌ای چون یعقوب توکلی و قاسم تبریزی(در زمینه تاریخ معاصر)، علی محمد مودب، محمدمهدی سیار، عباس احمدی و میلاد عرفان‌پور در زمینه شعر، نعمت‌الهت سعیدی در زمینه نقد ادبی، امید مهدی نژاد در حوزه طنز و شعر، مظفر اقبال و ظفر بنگاش در زمینه جهان اسلام معرفی شدند. ماهنامه سوره هم اکنون به مدیر مسئولی حسن بنیانیان(رئیس حوزه هنری) منتشر می‌شود و در شماره‌های اخیر، بیشتر رویکرد تاریخ انقلاب و دفاع مقدس به خود گرفته است.
در کنار نشریه سوره، می توان از نشریه «ادبیات داستانی» حوزه هنری نام برد که به همت محمدرضا سرشار، نویسنده و منتقد ادبی، منتشر می شود و توانست بیش از یکصد شماره منتشر نماید و هنوز هم انتشار آن ادامه دارد. «ادبیات داستانی» نخستین نشریه تخصصی ادبیات داستانی معاصر در کشور است که توانسته نویسندگان متعهد بسیاری به جامعه فرهنگی و ادبی کشور معرفی نماید.
هفته نامه «مهر» هم در اواخر دهه هفتاد، از نشریات پرمخاطب فرهنگی و طنز دوران اصلاحات بود که با مدیرمسئولی حجت الاسلام محمدعلی زم و از سوی حوزه هنری منتشر می شد. در این نشریه، یوسفعلی میرشکاک، عبدالجواد و عبدالرضا موسوی، سیدعلی میرفتاح و محمدحسین جعفریان حضور قلمی پررنگ داشتند.

2-5 روزنامه‌های کیهان، رسالت و یالثارات الحسین(ع)
روزنامه «کیهان» یکی از قدیمی‌ترین روزنامه‌های ایران است. نخستین شماره آن در سوم خرداد ۱۳۲۱ در تهران منتشر شد. در جریان انقلاب، کیهان به دفاع از اعتراضات مردمی پرداخت و در مبارزه برای آزادی نشر و بیان نقش برجسته‌ای ایفا کرد. پس از انقلاب، حجت الاسلام سیدمحمد خاتمی مدتی مسئولیت اداره کیهان را بر عهده داشت که در آن مقطع، ماهنامه «کیهان فرهنگی» منتشر می شد که بعدها در آن سلسله مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» دکتر سروش منتشر شد. ولی تحولات کنونی این موسسه را باید از زمان سرپرستی حسین شریعتمداری جستجو کرد. شریعتمداری در سال ۱۳۶۹، مدیرمسئول روزنامه و موسسه کیهان و نماینده ولی فقیه در این موسسه شد که تاکنون هم ادامه یافته است. در اوائل دهه هفتاد، مدتی مهدی نصیری سردبیر این نشریه بود. محمدحسین صفار هرندی هم مدت طولانی معاون شریعتمداری بود که پس از به ریاست جمهوری دکتر احمدی نژاد، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت نهم انتخاب شد.
این موسسه نشریات دیگری چون «کیهان کاریکاتور»0(با محوریت سیدمسعود شجاعی و محمدحسین نیرومند)، «کیهان بچه ها»(با محوریت امیرحسین فردی، نویسنده) و «کیهان فرهنگی»(به مدیرمسئولی حجت الاسلام محمدعلی معلی) دارد که نشریه اخیر به معرفی شخصیت های فرهنگی و علمی کشور می پردازد.
«رسالت» روزنامه خبری تحلیلی دیگر جریان اصولگرایی است که معمولاً دیدگاههای حزب موتلفه اسلامی، جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو را منعکس می‌کند. این روزنامه به صاحب امتیازی بنیاد رسالت، مدیرمسئولی مرتضی نبوی و سردبیری محمدکاظم انبارلویی منتشر می‌شود. تأسیس روزنامه رسالت به سال ۱۳۶۶ باز می‌گردد که جمعی از منتقدین و مخالفین دولت میرحسین موسوی مانند آیت الله احمد آذری قمی، احمد توکلی و مرتضی نبوی این روزنامه را برای بازتاب دیدگاه‌های خود منتشر کردند. احمد توکلی، نماینده مجلس و رئیس فعلی مرکز پژوهشهای مجلس، نخستین سردبیر این روزنامه بود. امیر محبیان و محمدکاظم انبارلویی(دبیر سیاسی حزب موتلفه اسلامی) از دیگر سردبیران این روزنامه بودند. بعضی از نویسندگان و تحریریه سیاسی این نشریه را فعالان حزب مؤتلفه اسلامی تشکیل می دهند. حشمت الله فلاحت پیشه، دبیر سیاست خارجی این روزنامه در حال حاضر نماینده مجلس شورای اسلامی است.
روزنامه «جوان» هم از دیگر روزنامه های همسو با اصولگرایان است که شواهد و قرائن نشان می دهد همانند خبرگزاری فارس، از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حمایت می شود. این روزنامه علاوه بر توزیع در دکه ها، در اغلب پایگاه های بسیج و سپاه در سراسر توزیع می شود.
«شما»(مخفف شهدای مؤتلفه اسلامی) هفته‌نامه و ارگان حزب موتلفه اسلامی است که توسط اسدالله بادامچیان، بنیان نهاده شده است. مدیر مسئول آن در ابتدا اسدالله بادامچیان و هم‌اکنون، مجتبی همدانی و سردبیر آن، حمیدرضا ترقی است.
‌«یالثارات الحسین(ع)»، نام هفته‌نامه‌ و ارگان انصار حزب‌الله است. مدیر مسئول این هفته نامه، عبدالحمید محتشم است که موضع گیری‌های صریح، انقلابی و بعضاً تند و توهین آمیز نسبت به دولت های سازندگی، اصلاحات و جریان سیاسی موسوم به دوم خرداد داشت. بعد از توقیف این هفته نامه در یک مقطعی، هفته‌نامه «جبهه» با مدیریت مسعود ده‌نمکی نقش تریبون این جریان را بر عهده گرفت و بعداً آن مواضع در «شلمچه» و «صبح دوکوهه» دنبال شد که بعدها به خاطر انتقادات صریح و انقلابی علیه دولت و دولتمردان دوران اصلاحات و هواداران حوزوی این جریان، توقیف شدند. هم اکنون این هفته‌نامه به مدیرمسئولی و سردبیری عبدالحمید محشتم به فعالیت خود ادامه می‌دهد. نشریه دیگر همسو با این جریان، هفته‌نامه «عبرت‌های عاشورا» است که به صاحب امتیازی انصار ولایت اصفهان و مدیرمسئولی حجت‌الاسلام کمیل کاوه در نماز جمعه‌های شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، قم، اصفهان و... توزیع می‌شود.

3-5 کتاب صبح و سیاحت غرب
نشریه «کتاب صبح» به مدیرمسئولی مهدی نصیری در دوران سازندگی منتشر می‌شد. نصیری که سابقه سردبیری روزنامه کیهان داشت در این نشریه از مقالات و مباحث شخصیت‌هایی چون رضا داوری اردکانی، حیدر و حسن رحیم‌پور ازغدی، یوسفعلی میرشکاک، حسین الله‌کرم، شهریار زرشناس و... استفاده می‌کرد. ترویج فرهنگ جهاد و شهادت، مبارزه با مفاسد اقتصادی، نقد سیاست‌های لیبرالی و خوی اشرافی‌گیری دولت سازندگی و نقد مدرنیته از مهمترین موضوعات و دغدغه‌های این نشریه بود. کتاب صبح به همراه هفته‌نامه «بیان» ـ که به مدیرمسئولی حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌ منتشر می‌شد و بیانگر مواضع مجمع روحانیون مبارز در نقد دوران سازندگی و سیاست‌های آن بود ـ و چند سال بعدتر هفته‌نامه «ارزشها»(به صاحب امتیازی جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی و مدیرمسئولی حجت‌الاسلام محمد محمدی ری‌شهری)، مهمترین نشریات گفتمان انقلاب در نقد عملکرد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ریاست جمهوری دوران آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی محسوب می‌شدند.
«کتاب صبح» هم جنبه تئوریک داشت و هم به مباحث اجتماعی و سیاسی و فرهنگی جامع می‌پرداخت. نصیری با راه‌اندازی انتشاراتی به همین نام، کتابهایی در زمینه نقد غرب و مدرنیته منتشر کرد که کتاب «اسلام و تجدد» وی معروفترین آنهاست. تجربه موفق و فعالیت‌های این نشریه برای نیروهای ارزشی و انقلابی دریچه های جدیدی از فعالیت در عرصه رسانه گشود و باعث رویش نشریاتی چون «کتاب نقد»، «جبهه»، «شلمچه»، «فکه»، «صبح دوکوهه» و «یالثارات الحسین(ع)» در سالهای بعد شد. مهدی نصیری پس از کتاب صبح و پژوهش در زمینه اسلام و تجدد و نقد مدرنیته، با حمایت مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ماهنامه «سیاحت غرب» را منتشر کرد که نشریه قابل توجه در غرب‌شناسی و نقد مدرنیته است و تاکنون بیش از 70 شماره از آن منتشر شده است. نقد تمدن و فرهنگ غرب با بهره‌گیری از نظرات اندیشمندان غربی، طرح آخرین مباحث در حوزه‌های فرهنگ و اجتماع، ارتباطات و رسانه‌ها، علم و تکنولوژی، اقتصاد و سیاست و محیط زیست، مهمترین رویکرد این نشریه است. در این زمینه، با اغماض می‌توان فصلنامه «نامه فرهنگ»(به صاحب امتیازی احمد مسجدجامعی و سردبیری رضا داوری اردکانی) اشاره کرد که گذشته از روال کلی مجله، سرمقاله‌های داوری مانند دیگر کتابهای وی در نقد مدرنیته و غرب، بسیار قابل تأمل بود و با استقبال مواجه می‌شد.
گفتنی است مهدی نصیری به همراه برخی شاگردان دکتر سید احمد فردید مانند رضا داوری اردکانی، محمد رجبی دوانی و شهریار زرشناس و جریان فکری دفتر فرهنگستان علوم اسلامی قم با مدیریت کنونی حجت‌الاسلام سیدمحمدمهدی میرباقری، سهم مهمی در شکل گیری دفاتر غرب شناسی و دوره‌های غرب‌شناسی و نقد علوم انسانی غربی در دانشگاههای کشور دارند.

4-5 کتاب نقـد و بینش سبز
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، برای پوشش خلاء علمی و تئوریک جریان ارزشی و معتقد به گفتمان انقلاب اسلامی به همت حجت‌الاسلام علی‌اکبر صادقی رشاد و با حمایت رهبر معظم انقلاب در سال 1373 تأسیس شد. نقادی و بازپیرایی ذخائر فکری و علمی اسلامی در حوزه‌ حکمت و معرفت دینی و الهیات، ساماندهی مناسب معارف فکری و دینی با نیازهای نو، اهتمام به نوآوری و گره‌گشایی در قلمرو اندیشه‌ دینی و نظامات اجتماعی اسلام، مطالعه‌ تطبیقی و نقد عالمانه مکاتب و مناظر فکری معارض، دفاع علمی از حکمت و اندیشه و فرهنگ دینی و انقلاب اسلامی مهمترین اهداف شکل گیری این پژوهشگاه عنوان شده است. در همین راستا، فصلنامه‌ ای به نام «کتاب نقد» برای گفتمان سازی در این حوزه راه افتاد. کتاب نقد سعی دارد عرصه‌ای برای تضارب آراء و ارائه نقد و ارزیابی نظرات و عقاید گونا‌گون در حوزه فلسفه، دین‌پژوهی، و مباحث نظری فرهنگ، سیاست، فقه و حقوق و سایر ساحات اندیشه و فکر باتوجه و تاکید بر استفادة کارآمد از ادبیات نقد و بهره‌گیری از نظرات و تأملات محققان حوزه و دانشگاه، جهت پاسخگویی به سؤالات و شبهات موجود در فضای فکری ایران معاصر باشد. شاید بتوان گفت فعالیت های حلقه کیان و تأثیر گذاری ماهنامه کیان، اساتید متعهد حوزه و دانشگاه را بر آن داشت تا به مقابله نظری با آن بپردازد و هم اینکه برای مواجهه با تهاجم همه جانبه تمدن و تفکر لیبرال غربی و غربزده ها، نیروسازی کند. لذا این نشریه با سردبیری حسن رحیم پور ازغدی منتشر شد و توانست طی سالیانی چند، مهمترین نشریه تئوریک گفتمان انقلاب اسلامی باشد. در این نشریه مقالاتی از اساتیدی چون علامه جعفری، آیات عظام جوادی آملی، مصباح یزدی، معرفت و.. و اساتیدی چون علی‌اکبر صادقی رشاد، عبدالحسین خسروپناه، حسن رحیم پور، مهدی هادوی تهرانی، حمید پارسانیا، احمد واعظی، علی ابوالحسنی(منذر)، حمید مولانا، یحیی یثربی، عبدالله یثربی، غلامحسین الهام، محمدرضا اسدی، محمد محمدرضایی، علیرضا قائمی‌نیا، احمد جهانبزرزگی، علی ذوعلم، محمدحسن قدردان قراملکی، سیدحسین میرمعزی، علی اصغر هادوی نیا و... منتشر می شد. در سال 1383 و پس از استعفای رحیم پور، حجت الاسلام بهمن شریف‌زاده در یک مقطعی سردبیری نشریه را بر عهده گرفت. هم اکنون در دوره جدید اساتیدی چون هادی وکیلی، محمدصفر جبرئیلی، هادی وکیلی، یحیی یثربی، محمدرحیم عیوضی، زاهد ویسی، ناصر پورپیرار و... در این نشریه، بیشتر قلم می زدند.
«قبسات» نشریه دیگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در حوزه معرفت‌پژوهی، دین‌شناسی و نظامات اجتماعی اسلام است که نزدیک به یک دهه منتشر می شود. هم اکنون مدیر مسئول این نشریه، صادقی رشاد و سردبیر آن، محمد محمدرضایی است.
«اقتصاد اسلامی»، هم مجله علمی تخصصی دیگری از این مرکز است است که به منظور طرح و توسعه‌ مطالعات بنیادی و کاربردی در باب اقتصاد اسلامی و اقتصاد ایران منتشر می‌شود. تبیین اصول و پی‌ساختها و مسائل اساسی نظام اقتصادی اسلام و دفاع عالمانه و مستدل از آن، آسیب‌شناسی و نقد منطقی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران، نقد و بررسی مقایسه‌ای مکاتب و نظریه‌های اقتصادی، بررسی مسائل مستحدثه فقهی و نیازهای نوپیدا در حوزة اقتصاد از مهمترین دغدغه های این نشریه علمی است. سیدعباس موسویان، سیدحسین میرمعزّی، ناصر جهانیان، علی‌اصغر هادوی‌نیا، احمدعلی یوسفی، غلامرضا مصباحی مقدم، عباس عرب‌مازار، یداله دادگر، سعید فراهانی‌فرد و... از جمله نویسندگان این نشریه هستند. فصلنامه «ذهن» و ماهنامه تاریخ معاصر «زمانه» هم از دیگر نشریات این مرکز هستند که در کنار «کانون اندیشه جوان» و سایت «باشگاه اندیشه» ذیل فعالیت های علمی و فرهنگی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به فعالیت می پردازند.
از جمله نشریات سیاسی تئوریک که به همراه فصلنامه «کتاب نقد»، درصدد راه اندازی جریان سوم سیاسی در کشور بود، می‌توان ماه‌نامه «بینش سبز» را نام برد. این نشریه در دوران سردبیری علی شکوهی ـ که سابقه سردبیری هفته نامه «ارزشها» وابسته به جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی را داشت و هم اکنون معاون موسسه فرهنگی جام جم است ـ در اوائل دهه 80 از جمله نشریات انتقادی با رویکرد گفتمان انقلاب اسلامی بود.

5-5 ماهنامه نیستان و موعود
ماهنامه فرهنگی تحلیلی نیستان در سال 1374 به مدیرمسئولی سید مهدی شجاعی، نویسینده و فیلمنامه نویس مذهبی منتشر شد. این نشریه با دغدغه مسائل فرهنگی پا به عرصه گذاشت و به تعبیر مدیرمسئول آن، سعی کرد طرح درد کند، مشکل را بفهماند و زوایای آسیب پذیر را نشان دهد و سپس در مسیر شناسایی راه های درمان و حل مشکلات قدم بردارد.
نیستان به علت مشکلات اقتصادی و مشکلات دیگر تعطیل شد. شجاعی در سرمقاله آخرش می نویسد: «اگر نیستان، نیستان بماند و تعطیل شود بهتر از این ست که مثل خیلی از چیزهای دیگر، دچار استحاله گردد. واقعیت این است که نیستان تاوان استقلالش را می دهد.... بنای نیستان از ابتدا بر این بوده است که زیر علم هیچ جناحی جز حقیقت نرود اما متأسفانه یکی از اصول اولیه جناح های نابالغ جامعه ما این است که هرکس با ما نیست، پس قطعاً بر ماست.»
شکایت از این نشریه هم در تعطیلی این نشریه بی تأثیر نبود. محورهای شکایت دکتر عبداله جاسبی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از نیستان به خاطر داستان پارک دانشجو و شکایت حجت الاسلام رازینی، رئیس وقت دادگستری تهران، از صفحات رزیتاخاتون بود که هم اکنون به صورت کتاب «رزیتا خاتون» منتشر شده است.
یکی از مهمترین تأثیرات این نشریه، معرفی چهره های جدید فرهنگی به جامعه بود که در این نشریه چهره هایی چون اسماعیل شفیعی سروستانی، شمس‌الدین رحمانی، حسن بنیانیان، سید مجتبی حسینی، محمدرضا زائری، وحید جلیلی، رضا امیرخانی، سیدعلی کاشفی خوانساری و... از جمله آنها بودند. رویش نیروهای جدید عرصه فرهنگ و هنر و فعالیت آنها را باید از جمله تأثیرات این نشریه بر فضای فرهنگی و هنری جامعه دانست. مثلاً تجربه فعالیت های این نشریه باعث شکل گیری خانه روزنامه نگاران جوان و همچنین هفته نامه خانه با محوریت حجت‌الاسلام محمدرضا زائری شد. زائری که مشاور شجاعی در نیستان بود بعداً منشأ اثر بسیاری در زمینه مطبوعات دینی شد. نشریاتی چون خیمه(ویژه هئیت های مذهبی)، جدید(برای کودکان و نوجوان به صورت کمیک استریپ)، همشهری محله(ضمیمه روزنامه همشهری برای مناطق 22 گانه شهر تهران)، زمزم(برای کودکان و نوجوان به زبان عربی) و... از جمله تلاشهای نوآورانه زائری بود. مورد دیگر اینکه احیای مجدد ماهنامه سوره در سال 1381 توسط وحید جلیلی را باید در ادامه فعالیت های این نشریه تحلیل کرد.
پس از تعطیلی نیستان، سید مهدی شجاعی بیکار ننشست و با گرفتن مجوز انتشاراتی به همین نام، غالب آثار نویسندگان این نشریه را در سه حوزه شعر، داستان و نمایشنامه به صورت کتاب منتشر کرد. همین امر باعث شکل گیری یک هویت متعهد و انقلابی در بین هنرمندان و نویسندگان شد. در اوائل دهه هشتاد، خانه کفا وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تلاش کرد با حمایت از شجاعی، این نشریه را منتشر نماید. چند شماره نشریه به نام نگارستان اما با همان سبک و سیاق نیستان و با مشاورت شجاعی منتشر شد ولی دوام نیاورد و بدین سان نیستان به خاطره ها پیوست. اخیراً شجاعی برخی از سرمقاله های نیستانش را در کتابی با نام «حرفهایی که کهنه نمی شوند» منتشر کرد.
ماهنامه موعود هم تقریباً همزمان با نیستان با همت اسماعیل شفیعی سروستانی در حوزه مهدویت و انتظار در سال 1374 منتشر شد. خلأ معنویت پس از جنگ و حرکت شتابان دولت و به تبع آن جامعه به سمت سرمایه داری و غرب و غفلت از مدینه فاضله مهدوی، از عوامل شکل گیری این نشریه فرهنگی معرفتی و دیگر نشریات در این زمینه بود.
مهدویت، منجی گرایی، موعود گرایی و ارائه مباحث معرفتی درباره حضرت مهدی(ع) در زمره مهمترین موضوعات مورد توجه این نشریه است. از جمله رویکردهای این نشریه، نقد فرهنگ مدرنیته و تمدن غربی بود. این نشریه، همچنین سهم بسزایی در معرفی جریان مسیحیت صهیونیستی، نقد رویکرد غربیها درباره آخرالزمان و مباحث غرب‌شناسی در کشور ما دارد.
استقتبال از این نشریه، باعث شد نشریات و مراکز تخصصی در حوزه مهدویت راه بیفتند که انتشار فصلنامه انتظار، موسسه آینده روشن، مرکز تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج)، بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج) و... از جمله آنهاست. «موعود» هم اکنون موسسه‌ای مطبوعاتی، انتشاراتی و پژوهشی است که علاوه بر نشر صد شماره نشریه، کتاب های فراوانی هم در این حوزه منتشر کرده است.

6-5 ماهنامه معرفت و هفته نامه پرتو سخن
هفته نامه پرتو سخن و ماهنامه معرفت، مهمترین نشریات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است. پرتو سخن نشریه ای سیاسی است که با مدیرمسئولی قاسم روانبخش منتشر می شود. اما نشریه فکری و باسابقه تر این موسسه، ماهنامه معرفت است که اخیراً درجه علمی ـ ترویجی یافته است، حاصل تلاش‌های علمی استادان، دانش‌پژوهان و محققان این مؤسسه و دیگر اهالی قلم حوزه و دانشگاه است و پس از پانزده سال تلاش، بیش از یکصد شماره منتشر کرده است. این نشریه، که تجلّی فعالیت‌ها و آثار علمی ـ فرهنگی مؤسسه است، تحت اشراف و نظارت آیت‌الله مصباح یزدی گام به عرصة‌ فعالیت نهاده است. این نشریه، مقالات فراوانی در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی به زیور طبع آراسته شده است. این نشریه به صاحب امتیازی مؤسسه و مدیر مسئولی آیت‌الله محمد‌تقی مصباح و در مقطع طولانی به سردبیری حجت الاسلام محسن غرویان منتشر می شد و هم اکنون زیر‌نظر شورای سر‌دبیری به صورت ماهنامه در زمینة‌ علوم انسانی ـ اسلامی منتشر می‌گردد.
«معارف عقلى»، از نشریات جدید این موسسه است که در زمینه بنیادى‌ترین مباحث علوم عقلى اسلامى، دائره‌المعارف‌نویسى و تخصص‌هاى مرتبط با آن، متناسب با اهداف مرکز پژوهشى دائره‌المعارف علوم عقلى اسلامى این موسسه منتشر می شود.
نشریه «روان‌شناسی و دین» هم به همت گروه روان‌شناسی مؤسسه به منظور هدایت، تربیت و پاسخ‌گویی به نیازهای مادی، روانی و معنوی انسان طراحی و منتشر می‌شود. این نشریه، به مدیر مسئولی حجت الاسلام ناصر سقای بی‌ریا و سردبیری ابوالقاسم بشیری فعالیت می‌کند.
فصلنامه «معرفت فلسفی» هم از نشریات جدید این موسسه در زمینة علوم فلسفی است و قلمرو آن طیف وسیعی از مبنایی‌ترین دانش‌ها، از معرفت‌شناسی، منطق، مابعدالطبیعه، هستی‌شناسی‌، تا مراتب گوناگون فلسفه‌های مضاف، همچون فلسفة علم، فلسفة اخلاق و فلسفة دین را در بر می‌گیرد. این نشریه سومین سال فعالیت خود را پشت سر می‌گذراند. مدیر‌مسئول آن علی مصباح یزدی و سردبیر آن محمود فتحعلی است.
«تاریخ در آینه پژوهش» نشریه ای دیگر با هدف انتشار مقالات علمی ـ تخصصی در زمینه‌های تاریخ اسلام و تشیع، امامان شیعه(ع)، ایران اسلامی و تمدن اسلامی، از پاییز1381 در قالب فصل‌نامه منتشر می‌شود. مدیر مسئول این نشریه محمدرضا جباری و سردبیر آن مهدی پیشوایی است. جدیدترین نشریه علمی این موسسه هم، دو فصلنامه تخصصی «قرآن شناخت» است که تابستان 1387 برای تضارب آراء در زمینه «علوم، معارف و تفسیر قرآن»، منتشر شد.
ماهنامه دیدار آشنا و فصل‌نامه فرهنگ پویا هم از نشریات موسسه برای جوانان و دانشجویان است که در اوائل دهه 80 شروع به انتشار کردند. این مجموعه‌ها بر آن است تا تحلیل‌ها و راه‌کارهای دقیقی را از جریان‌های سیاسی و فرهنگی جامعه، جوانان و نوجوانان را با موضوعات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آشنا سازند.

7-5 ماهنامه کمان و نشریات فرهنگ پایداری
نشریه کمان را احتمالاً خیلى ها نمى شناسند چراکه توزیع همگانى نشریه با مشکلاتى که داشت قطع شده بود و کمان تنها به دست مشترکان مى رسید. کمان نخستین نشریه تخصصى ادبیات پایدارى و همچنین ادبیات جنگ با نگاهى متفاوت و صلح آمیز به جنگ و نه تنها جنگ ایران و عراق، بلکه دیگر جنگ های جهان بود. این نشریه به جای اینکه به تاریخ نظامی و خسارت های جنگ بپردازد به احوال رزمنده‌ها می‌پرداخت که این نوع نگاه خیلی در جامعه مورد استقبال قرار گرفت.
نشریه کمان از سال 1375 شروع شد و انتشار آن تا سال 1383 ادامه یافت. در طول هشت سال و در قالب دویست شماره منتشر شد که در نوع خودش کار متفاوت و نگرش نویی نسبت به جنگ بود. کمان کار بزرگى را هم در مکتوب کردن تاریخ شفاهى جنگ برعهده گرفته بود و با اینکه چند سالی از تعطیلی کمان می‌گذرد، همواره به عنوان یکی از اسناد معتبر و قابل استناد در حوزه ادبیات پایداری کشورمان مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار می‌گیرد. هدایت‌الله بهبودی و مرتضی سرهنگی، دو ستون استوار نشریه کمان بودند که اکنون هم از چهره‌های شاخص ادبیات پایداری در کشورمان محسوب می‌شوند. اخیراً برخی سرمقاله‌های این نشریه در ستون «حرف ما» به قلم سرهنگی، در قالب کتاب مستقلی با همان عنوان «حرف ما» منتشر شده است. این کتاب پانصد و پنجاه و نهمین محصول دفتر ادبیات و هنر مقامت حوزه هنری است که در بخش «یادداشت» های، جنگ ایران و عراق، بیست و پنجمین کتاب محسوب می‌شود. دفتر ادبیات و هنر مقاومت که پس از جنگ تحمیلی راه‌اندازی شد و گردآوری و تدوین خاطرات و آثار ادبی دوران دفاع مقدس را بر عهده دارد و تاکنون بیش از 580 عنوان کتاب این زمینه منتشر کرده است. انتشار همین تعداد کتاب از سوی این دفتر نشانگر تلاشهای فراوان این دفتر و همه دست اندرکاران آن چقدر برای دفاع مقدس، فرهنگ شهادت، ادبیات جنگ، ضرورت حفظ آثار دفاع مقدس و اسناد برجای مانده از این واقعه بزرگ بر جا مانده زحمت کشیده اند.
شاید بتوان گفت شهید مرتضی آوینی با مجموعه مستند جاودانه و ارزشمند «روایت فتح» و فعالیت های دست اندرکاران مجله کمان (هدایت الله بهبودی و مرتضی سرهنگی) و اعضای دفتر هنر و ادبیات مقاومت حوزه هنری، دو جریان تأثیرگذار عمده در زنده نگه داشتن فرهنگ پایداری و شهادت سالهای پس از جنگ تحمیلی یاد کرد که اگر پایداری و استقامت اینها در آن مقاطع حساس نبود نهادهای دولتی و حکومتی چندان رغبتی به این کار نداشتند. جریانی که باعث شکل گیری گروه های مستندسازی، جمع آوری خاطرات شهدا و خانواده های آنها، رزمندگان و آزادگان و شکل گیری گروه های تفحص پیکرهای شهدا و همچنین انتشار دهها کتاب خاطرات از دوران دفاع مقدس و دهها نشریه مانند فکه، فرهنگ پایداری، امتداد، پلاک هشت، طراوت و حتی نشریاتی سیاسی فرهنگی چون یالثارات الحسین(ع)، جبهه، شلمچه و صبح دوکوهه و... شد. استمرار هشت ساله ماهنامه کمان، کار بزرگی بود که تاریخ نشریات ادبیات پایداری و دفاع مقدس ما نشان داده است که در حوزه دفاع مقدس، هنوز نشریه‌ای به استمرار و تأثیرگذاری کمان نداریم. گفتنی است سرهنگی، هم‌اکنون مدیریت دفتر ادبیات و هنر مقاومت و مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری را برعهده دارد و بهبودی هم در زمینه تاریخ معاصر به ویژه تاریخ انقلاب اسلامی در این مرکز فعالیت می کند.

8-5 دوهفته نامه پگاه حوزه و نشریات حوزه علمیه قم
یکی از تحولات جدی فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه های علمیه، رونق گرفتن فعالیت مطبوعاتی و انتشار دهها نشریه عمومی و تخصصی بود. در این میان مراکزی چون دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، موسسه تعلیماتی امام صادق(ع)، مرکز بررسی های اسلامی و بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی فعالیت مطبوعاتی چشگیرتری داشتند. در این میان نشریاتی چون «درسهایی از مکتب اسلام»(زیر نظر آیت الله جعفر سبحانی) و فصلنامه «حوزه» سابقه بیشتری دارند که سابقه انتشار اولی به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی برمی گردد. از میان نشریات حوزوی، «پگاه حوزه» به خاطر انتشار مستمر و فاصله کم انتشار، هم معروفتر و هم اینکه تأثیرگذارتر است. «پگاه حوزه» نشریه ای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است که نخستین شماره اش مهرماه سال 1379 منتشر شد. ابتدا به صورت دو هفته نامه و پس از مدتی به صورت هفتگی و مجدداً نیز هر دو هفته انتشار می یابد. این نشریه به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تعلق داشته و اهداف و آرمان های این نهاد علمی را تعقیب می کند و دغدغه هایش نیز از جنس حوزه و تحول در حوزه و طرح سئوالات و پرداختن به مسائل روز در حوزه های مختلف اندیشه سیاسی و معارف اسلامی است.
پگاه حوزه هم اکنون به مدیر مسئولی و سردبیری سید عباس صالحی منتشر می شود. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نشریات دیگری مانند فصلنامه حوزه، علوم سیاسی و تاریخ اسلام(وابسته به دانشگاه باقرالعلوم(ع) این مرکز)، پژوهشهای قرآنی، معارف اسلامی، پوپک و سلام بچه ها(ویژه کودکان و نوجوانان)، پیام زن و... هم دارد که هر یک مخاطبان خاص خود را دارند. «اخبار شیعیان» و فصلنامه «شیعه شناسی»(به صاحب امتیازی موسسه شیعه شناسی و مدیرمسئولی حجت الاسلام محمود تقی زاده داروی)، نامه مفید(وابسته به دانشگاه مفید)، حوزه و پژوهش، بینات(در زمینه معارف قرآنی)، فقه اهل بیت(ع)(وابسته به مجمع فقه اهل بیت(ع) و زیر نظر آیت الله هاشمی شاهرودی) از دیگر نشریات تخصصی هستند که از سوی مراکز علمی و اساتید حوزه علمیه قم منتشر می شوند.

9-5 تاریخ معاصر ایران و نشریات تاریخی
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در سال 1365 با نام موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، با بهره گیری از اسناد قابل توجهی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اختیار این مرکز قرار گرفته بود، شکل گرفت. از آنجا که یکی از اساسی ترین پایه های آگاهی تاریخی بر اسناد و مدارک بازمانده استوار است، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در حفظ، عرضه و انتشار این میراث فرهنگی و نیز ایجاد بستری مساعد جهت پژوهش های تاریخی اقدام به انتشار نشریه ای با همین نام نمود که در آن، مقالات تاریخی، خاطرات، اسناد، نسخه شناسی تاریخ معاصر ایران، نقد و بررسی کتاب های تاریخی منتشر می شود. نقد بهائیت و بررسی مشروطیت مهمترین رویکرد این نشریه تاریخی است.
فصلنامه «یادآور» هم نشریه جدید این موسسه(به مدیر مسئولی محمدحسین طارمی و سردبیری موسی حقانی) است که به صورت جذاب در زمینه تاریخ معاصر ایران منتشر می شود. از دیگر نشریات تاریخی دیگر می توان فصلنامه «مطالعات تاریخی» را نام برد که به همت موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی منتشر می شود و عمدتاً به تاریخ حکومت پهلوی می پردازد. در قم هم دو نشریه تاریخی مهمی مانند فصلنامه «تاریخ فرهنگ معاصر»(به همت مرکز بررسی های اسلامی و مدیریت حجت الاسلام سیدهادی خسروشاهی) و فصلنامه تاریخی «یاد»(وابسته به بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی و مدیریت حجج اسلام عبدالمجید معادیخواه و ابوالفضل شکوهی) را نام برد که به بررسی زندگی شخصیت های برجسته و حوادث تاریخ معاصر از جمله تاریخ انقلاب اسلامی پرداختند.

10-5 روزنامه های دولتی
اگرچه غالب روزنامه های کشور دولتی هستند ولی در اینجا منظور روزنامه ها و نشریاتی مدنظرند که زیر نظر مستقیم دولت یا نهادهای حکومتی هستند و بودجه شان از طریق آن نهادها تأمین می‌شود و در موضع گیری ها تابع جریان حاکم بر آن نهاد و مجموعه هستند و غالباً تغییر محتوایی چندانی نمی‌کنند. روزنامه کیهان هم روزنامه ای دولتی است ولی خط فکری و سیاسی آن با بقیه روزنامه تفاوت جدی تری دارد و در مدت مدیرمسئولی حسین شریعتمداری، روال تقریباً ثابتی داشته باشد.
روزنامه همشهری به صاحب امتیازی شهرداری تهران 24 آذر ماه 1371 پا به عرصه حیات گذاشت و توانست یک نقطه عطف در تاریخ روزنامه نگاری حرفه ای ایران باشد. این روزنامه در دورانهای مختلف شهرداری تهران، تغییر و تحول محتوایی چندانی نکرد و فقط مواضع سیاسی آن متناسب با فضای حاکم بر شهرداری و شورای شهر تغییر کرده است. این روزنامه با وجود تغییرات فراوان مدیریت شهرداری، از روزنامه هایی است که به ترویج روحیه مصرف گرایی، ارزش جلوه دادن سرمایه داری و نظام سرمایه داری کنونی، ترجمه مباحث دینی با تفسیرهای مدرن غربی و... می پردازد.
با توجه به درآمدهای فراوان حاصل از تبلیغ و آگهی و همچنین درآمد بالای شهرداری تهران، این موسسه سرمایه دارترین موسسه مطبوعاتی کشور است. این روزنامه روزانه ضمائمی چون همشهری محله، دوچرخه(برای مخاطبان کودک و نوجوان)، همشهری جمعه(مخاطبان نمازجمعه و هئیت ها)، شهر ورزش و... دارد و اخیراً هم گروه مجلات همشهری با هدف ایجاد جذابیت و تأثیر گذاری بیشتر بر مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه در اوایل سال 1387 راه اندازی شده است. «همشهری جوان»، «همشهری خانواده»، «همشهری دیپلماتیک»، «همشهری ماه»، «خردنامه همشهری»(در حوزه اندیشه و تفسیرهای نو در مسائل دینی البته با شیفتگی به جریان روشنفکری)، «سرزمین من»(برای گشت و گذار در تاریخ و جغرافیای کشور)، «سرنخ»(بیان حوادث و شگفتی های ایران)، «همشهری آیه»(اطلاع رسانی حوزه قرآنی) و «همشهری داستان»(ادبیات داستان ایران و جهان) از جمله مجلات موسسه همشهری هستند.
روزنامه «جام جم» به همراه روزنامه «همشهری»، پرتیراژترین روزنامه های کشور هستند. این روزنامه از سال ۱۳۷۹ تاکنون منتشر می‌شود. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران صاحب امتیاز این روزنامه‌ است. معرفی برنامه های صدا و سیما، پرداختن به مسائل اجتماعی و بیان مواضع میانه رو و محافظه کارانه سیاسی به همراه انتشار ضمائم روزانه و آگهی های تبلیغاتی فراوان، این روزنامه را برای مخاطبان عمومی جذاب کرده است. سازمان صدا و سیما و مراکز وابسته آن، علاوه بر این روزنامه، دهها نشریه فکری، فرهنگی و هنری برای سطوح سنی مختلف منتشر می کنند که سروش جوان، رواق اندیشه، سیاحت غرب، رسانه و پژوهش و سروش اندیشه از جمله آنهاست.
روزنامه «ایران» هم به صاحب امتیازی مؤسسه فرهنگى ـ مطبوعاتى ایران وابسته به خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) منتشر می شود و مثل روزنامه همشهری، با توجه به فضای حاکمیتی جامعه، تحولات خاص خود را یافته است و بیانگر مواضع رسمی دولتها و تبلیغ فعالیت هایشان بوده است.
روزنامه «اطلاعات» قدیمی‌ترین روزنامه ایران است که امروزه نیز چاپ آن ادامه دارد و مدیر مسئول این روزنامه حجت الاسلام سید محمود دعایی است. اولین شماره این روزنامه اطلاعات ۱۹ تیر ۱۳۰۵ در تهران منتشر شد و تاکنون منتشر می شود. «اطلاعات بین الملل»، «اطلاعات جوانان»، «اطلاعات هفتگی»، «روو دو تهران»(به زبان فرانسه)، «دنیای ورزش»، «اطلاعات علمی»، «ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی» و «اطلاعات حکمت و معرفت»(به مدیرمسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی و تعلق خاطر به جریان سنت گرایی یا حکمت خالده) از دیگر نشریات وابسته به این موسسه هستند.
روزنامه «جمهوری اسلامی» به عنوان ارگان حزب جمهوری اسلامی، در اوایل پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و تحت مدیریت میرحسین موسوی نخست وزیر دوران حیات امام(ره)، انتشار خود را از 9 خرداد سال ۱۳۵۸ آغاز کرد. پس از انحلال این حزب در سال ۱۳۶۶، این روزنامه به انتشار خود تحت سرپرستی حجت الاسلام مسیح مهاجری و با مدیرمسئولی آیت الهن خامنه‌ای، دبیرکل حزب و رئیس جمهور وقت، ادامه داد. این روزنامه غالباً در ادارات دولتی و نهادهای انقلابی توزیع می شود. این روزنامه تا قبل از سال ۷۶ و پیروزی خاتمی در انتخابات و جنبش اصلاح طلبی، بر مواضع مستقل خود از جناح های موسوم به چپ و راست تأکید داشت، پس از آن به‌خاطر دفاع از مواضع اصولگرایان با جریان اصولگرایی همراه شد. هم اکنون این روزنامه، مدافع سرسخت نظریات آیت الله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و منتقد دولت های نهم و دهم محسوب می شود.

11-5 نشریات تازه تأسیس
در سالهای اخیر، به خصوص پس از نوآوری ها و استقبال فراوان مخاطبان از روزنامه شرق و همچنین هفت نامه شهروند امروز، روزنامه های «وطن امروز»(به ابتکار و همت اولیه مهرداد بذرپاش)، «خورشید»(به صاحب امتیازی سازمان تأمین اجتماعی)، «تهران امروز»(به مدیرمسئولی مهدی اسماعیلی، مدیر عامل خبرگزاری مهر سازمان تبلیغات اسلامی)، «حزب‌الله»(به صاحب امتیازی حزب‌الله ایران و مدیرمسئولی حجت‌الاسلام سیدمحمدباقر خرازی) و نشریات جدید دیگری چون ماهنامه «راه»(به مدیر مسئولی وحید جلیلی و به همت اعضای تحریریه دروه چهارم ماهنامه سوره)، «سپیده دانایی»(به مدیر مسئولی دکتر گلزاری، روانشناس) در با رویکرد اجتماعی و روانشناسی، هفته نامه های «پنجره»(به مدیر مسئولی علیرضا زاکانی، نماینده اصولگرای مجلس)، هفته نامه «مثلث»(به مدیر مسئولی مصطفی آجرلو و نزدیک به جریان سیاسی محمدباقر قالیباف، شهردار فعلی تهران)، دو هفته نامه «هم میهن»(نزدیک به جریان سیاسی محسن رضایی و سایت تابناک) و... در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری منتشر می شوند. شاید با اغماض فراوان بتوان هفته نامه «موج اندیشه»(نزدیک به جریان فکری و سیاسی اسفندیار رحیم مشایی، رئیس دفتر رئیس جمهور) را در همین دسته قرار داد که هویت مشخص و باثباتی ندارد.
ماهنامه «امتداد» و «پلاک هشت»(هر دو به صاحب امتیازی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع)، ماهنامه «شاهد یاران»(وابسته به بنیاد شهید و امور ایثارگران) و نشریه «خمپاره»(نشریه طنز) با موضوع فرهنگ، هنر و ادبیات پایداری هستند که از جمله پرمخاطب‌ترین نشریات در حوزه دفاع مقدس، شهدا و نهضت جهانی اسلام هستند.

گردآوری و نگارش: یاسر عسگری
منبع: ماهنامه سوره، شماره 45، زمستان 1388

این ماهنامه به همراه نشریات پگاه حوزه، راه، امتداد، موعود، خط، زمانه، یادآور و... در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.