مرحوم میرزا جواد آقا تهرانی از علما، فضلاء، مدرسان عالی مقام مشهد مقدس و از زاهدان، پارسایان و عالمان با فضیلتی بود که زندگانی پر ثمر خود را در راه علم، تحقیق، تدریس و تألیف گذرانید و آثار گرانبهایی از خود به یادگار گذاشت.
شخصیت والا و منحصر به فرد میرزا جواد آقا تهرانی به عنوان یکی از علمای عالی مقام مشهد مقدس مورد توجه بسیاری از جویندگان علوم اسلامی قرار گرفته است که در این میان آیتالله عزیزالله عطاردی؛ حدیثپژوه برجسته تشیع و مورخ سدههای اسلامی خراسان بزرگ از جمله کسانی است که شخصیت علمی و عملی میرزا جوادآقا تهرانی را مورد توجه قرار داده است که حاصل آن در متن زیر از نظر میگذرد.
تولد میرزا جواد آقا تهرانی
میرزا جواد آقا تهرانی در سال 1283 شمسی در یک خاندان بزرگ مذهبی در شهر تهران، در محیطی سراسر دیانت و تقوی متولد شد و رشد پیدا کرد، پدرش از بازاریان محترم و متدین تهران بود و اقوام و خویشانش از نیکان و اخیار بودند و در بازار تهران مورد توجه بازرگانان، کسبه و عموم مردم قرار داشتند.
مرحوم میرزا طبق معمول آن ایام در محیط خانواده به فراگیری اخلاق، آداب و سنن اسلامی و مسائل دینی مشغول و بعدها وارد مدارس دولتی شد و در مدرسه «ثروت» تهران تحصیلات خود را گذراند، اما تحصیل در این مدرسه را ادامه نداد و آن را رها کرد و عازم حوزه علمیه شد.
عزیمت به حوزه قم و نجف اشرف
مرحوم میرزا جواد آقا تهرانی نخست به حوزه علمیه قم رهسپار شد و چند سال در این شهر اقامت گزید و مقدمات و سطوح را نزد اساتید فرا گرفت، وی سپس عازم نجف اشرف شد و دو سال هم در آن شهر مقدس به تحصیلات خود ادامه داد و از حاج شیخ «مرتضی طالقانی» و حاج شیخ «محمدتقی عاملی» استفاده کرد.
بازگشت به تهران
مرحوم حاج میرزا جواد آقا تهرانی در نظر داشت در نجف اشرف بماند و به تحصیل ادامه دهد و از علما، فقها و اساتید عالی حوزه علمیه نجف استفاده کند، اما از مادر پیامی دریافت کرد که به تهران بازگردد، بنابراین به خواست مادر گردن نهاد و به تهران بازگشت.
وی پس از بازگشت به تهران ازدواج کرد و چندی در کنار خانواده خود اقامت گزید، اما بار دیگر تصمیم گرفت به حوزه علمیه بازگردد و به تحصیل مشغول شود، مرحوم میرزا جواد آقا این بار مشهد مقدس را برگزید و به این شهر مهاجرت کرد.
میرزا جواد آقا تهرانی در مشهد مقدس
میرزا جواد آقا حدود سال 1312 شمسی وارد مشهد مقدس شد و در این شهر اقامت گزید و تا پایان زندگی هم در جوار بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) زندگی کرد و مجاور شد، وی در این شهر نیز دنبال تحصیلات خود را گرفت و نزد اساتید بزرگ حوزه به تلمذ نشست، این عالم بزرگ هنگام ورود به مشهد سی و دو سال داشت.
مرحوم میرزا جواد آقا تهرانی سطح را از محضر مرحوم شیخ «هاشم قزوینی» که از مدرسان عالی مقام حوزه علمیه مشهد بود، فرا گرفت و بعد در حوزه درس خارج عالم جلیل القدر، فقیه بزرگ، معلم و آموزگار معارف اهل بیت(ع) حاج میرزا «مهدی غروی اصفهانی» شرکت کرد.
این عالم بزرگ شیفته آراء، افکار و عقاید مرحوم حاج میرزا مهدی اصفهانی شد و از اندیشههای وی حمایت و در اقوال، گفتار و تألیفات خود نظریات استادش را ترویج و تبلیغ کرد و در این راه بسیار جدی بود و کوشش فراوان داشت.
خصوصیات اخلاقی میرزا جواد آقا تهرانی
میرزا جواد آقا انسانی وارسته بود و به همه محبت داشت، همه کس را به خانه خود راه میداد و با آنان به گفتوگو مینشست، قلبی مهربان، بیانی شیرین و دلی پاک داشت، محضر او از حشو و زوائد خالی بود و بدون تظاهر زندگی میکرد، در اندیشه جاه و مقام نبود و فزونطلبی نداشت.
وی سالها در مشهد مقدس رضوی به تربیت طلاب پرداخت و گروه بیشماری از دانش او استفاده کردند، از بیانات شافیه او که از مکتب اهل بیت(ع) الهام گرفته بود، همگان استفاده مینمودند و حقایق دینی را از این عالم برجسته فرا میگرفتند.
مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و مذهبی
مرحوم میرزا جواد تهرانی علاوه بر کارهای علمی و تدریس و تألیف از کارهای اجتماعی هم غافل نبود، وی در مشهد مقدس اقدام به تأسیس درمانگاه خیریه و گروهی از پزشکان مشهد را جلب این درمانگاه کرد و با کمک افراد خیر و نیکوکار به نیازمندان و محرومان رسیدگی نمود.
وی از بنیانگذاران صندوق قرضالحسنه در مشهد مقدس بود و گروهی از بازاریان و کسبه را فراخواند و آنان را تشویق کرد تا صندوق قرضالحسنه را تأسیس کنند و با تأسیس این صندوق گروهی از مردم مستضعف از کمکهای آن بهرهمند شدند.
این عالم برجسته در تأسیس مؤسسه علمیه «مکتب نرجس» در مشهد مقدس نیز نقش به سزایی داشت و در برنامههای این مؤسسه همکاری میکرد و به اهتمام وی مکتب نرجس به پیش رفت و جایگاه خود در مشهد مقدس را به دست آورد و مورد علاقه همگان قرار گرفت.
دفاع از ارکان دین
مرحوم میرزا جواد آقا همواره از اصول و مبانی دین در برابر معارضان، مهاجمان و معاندان که در تخریب اعتقادات مردم مسلمان با زبان و قلم فعالیت داشتند، سخت ایستادگی و با قلم و بیان خود حقایق دینی را بیان میکرد و مدافع حصار دین در برابر دشمنان بود.
وی نه تنها با دشمنان و منافقان داخلی همواره از راه بیان و قلم مبارزه میکرد؛ بلکه با هجوم خارجیان به کشورهای اسلامی هم برخورد جدی داشت و هنگام حمله یهودیان به مسلمانان در فلسطین و جنگ آنها با مسلمانان عرب در جلسات درس و بحث خود میگفت: «کاش میان سربازان مسلمانان بودم و کفشهای آنان را جفت میکردم». وی این سخنان را در سال 1346 هنگام جنگ شش روزه معروف بین عربها و اسرائیل بیان کرد و این موضعگیری در برابر دشمنان اسلام و آرزوی حضور در صف پیکار و جنگیدن با دشمن از صفات بارز آن مجاهد فی سبیل الله به شمار میآمد.
حضور میرزا جواد آقا در انقلاب
مرحوم میرزا جوادآقا تهرانی از آغاز قیام امام خمینی(ره) و سایر علما در قم و مشهد با آنان همکاری میکرد، بعد از انقلاب که امام راحل(ره) چندی در قم سکونت داشتند، مرحوم میرزا به قم رفت و به دیدار امام(ره) نائل شد و مورد احترام ایشان قرار گرفت، او با قامتی خمیده در همه صحنهها حضور داشت و فعالیت میکرد و یکی از چهرههای فعال در مشهد مقدس بود.
در حالات او آمده است که به دلیل فعالیتهای انقلابی و حمایتهای میرزا جوادآقا از انقلاب، روزی ناشناسی به او تلفن و وی را تهدید میکند تا دست از فعالیت بردارد و به این عالم بزرگ میگوید: «اگر دست از کارهای انقلابی خود برندارد و با آنها قطع رابطه نکند، او را خواهند کشت.» و میرزا جواد آقا در پاسخ به تهدیدکننده ناشناس با خونسردی میگوید: «من همه روز صبح از منزل خارج میشوم و تنها به مسجد «ملا حیدر» میروم و در آنجا تدریس میکنم، محافظی هم ندارم شما هر کاری میخواهید انجام دهید»... آری مردان خدا این چنین در برابر مخالفان مقاومت میکنند.
حضور در جبهههای جنگ
مرحوم حاج میرزا جواد مکرر در جبهههای جنگ ایران و عراق حضور یافت و با فرماندهان و سربازان در عملیات شرکت کرد، وی در زمان جنگ بسیار سالخورده بود و قامتی خمیده داشت، اما حضور در جبههها را چه در جبهه قلم و بیان و چه در جبهه جنگ واجب و لازم میدانست.
این عالم بزرگ در میدان جنگ با عشق و علاقه شرکت میکرد و انس و محبت وی به جوانان بسیجی و مخلص تأثیر زیادی بر جنگجویان میگذاشت، هنگامی که به جبهه میرفت کفن خود را همراه میبرد و میگفت هر جا کشته شدم مرا همانجا دفن کنید و جنازهام را جای دیگری انتقال ندهید.
شگفتا که این روش در جنگهای زمان حضرت رسول(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز معمول بود، در آن زمان هم اجساد شهدا را در همان محل شهادت دفن میکردند، اکنون نمونههایی از آنها در مناطق «بدر»، «احد»، «موته» و «رقه» در سوریه مشاهده میشود.
وفات حاج میرزا جواد آقا
حاج میرزا جواد بعد از سالها تدریس، تحقیق و تألیف کتابهای سودمند و ارشاد جامعه به سوی خیر، سعادت و نیکبختی در سحرگاه روز سهشنبه؛ دوم آبانماه سال 1368 برابر با 23 ربیع الاول سال 1410 جهان را وداع گفت و طبق وصیتش او را در قبرستان عمومی شهر مشهد «بهشت رضا» به خاک سپردند.
وی در وصیتنامهاش آورده است: «جسدم را در قبرستان عمومی خارج شهر یا محل مباحی خارج شهر هر کجا که باشد دفن نمایند، جسد مرا به زودی و بدون سر و صدا و اطلاعدادن به اشخاص و مردم باید در بیابان یا قبرستان عمومی دفن کنند و به عنوان هفته، چهلم و سال مجلسی بر پا نکنند.
راستی که مرحوم میرزا جواد تهرانی در عصر ما بینظیر بود، روح بلندش همتایی نداشت، تمام امکانات مادی و معنوی برایش فراهم بود که وی را در هر جایی از حرم مطهر رضوی به خاک بسپارند، نزدیکترین مکان به قبر مطهر امام رضا(ع) برای دفن جسد پاک این عالم بزرگ مهیا بود، اما وی گورستان عمومی و مردمی را برگزید.
آثار و تألیفات
1. بررسی پیرامون مسائل اسلامی و پاسخ به شبهات.
2. فلسفه بشری و اسلامی پاسخی بر مبانی فلسفه.
3. بهایی چه میگوید پاسخی بر فرقه ضاله بهائیت.
4. عارف و صوفی چه میگوید در مبانی تصوف و رد آن.
5. میزان المطالب بحثهای وی براساس قرآن و عترت.
6. آیین زندگی در اخلاق اسلامی.
در نوشتن این شرح حال غیر از اطلاعات شخصی از مقاله جناب آقای «علیاکبر الهی خراسانی» در مجله «مشکوة» شماره 36 زمستان سال 1371 و از مقاله ج – م در مجله زائر شماره پنجم آبانماه 1376 نیز استفاده شده است.
نگارنده گوید: از شگفتیها این است که ما در شب 21 رمضان سال 1420 به نگارش این عنوان رسیدیم و خرسند هستیم که این شرح حال در شب و روز شهادت امیرالمؤمنین(ع) نوشته شد و این کار به طور طبیعی اتفاق افتاد، خداوند مهربان ما را از دعای خیر آن مرحوم در عالم برزخ بهرهمند فرماید.